Archaeological Survey of India (ASI) hotute chuan, Vangchhia, Champhai district-a thil hluite zir chianna leh enfiahna aṭangin Mizote chu Mizoramah kum 1,400 - 1,500 kal ta vel aṭanga awm ṭan nia a lan thu an sawi. INTACH, Mizoram Chapter hotute chuan, Vangchhia-a Mizo hmun leh thil hluite chu World Heritage Site-ah puan a nih theih nan hma an la dawn tih an puang.
ASI hotute leh INTACH Mizoram Chapter hruaitute chuan nimin khan Aizawl Press Club-ah thuthar thehdarhtute an kâwm a; ASI Aizawl Circle-a deputy superintending archaeologist Dr Sujeet Nayan, Vangchhia Excavation director ni bawk chuan Vangchhia leh a chhehvel khuate kumina an zir chian dan a sawifiah.
Dr Sujeet Nayan chuan, Vangchhia leh a chhehvela mihring lo awm tawh dan leh a rei zawng (civilization) hriat tumin meihawl (charcoal) sample an la a, an enfiahtir tih sawiin, "Betaline, Florida, USA-ah enfiahtir a ni a. Mahse, inhnial theih tak thil a nih avangin enfiah zel tum a ni," a ti.
Zawhna chhangin Dr Sujeet Nayan chuan, "Meihawl enfiahna aṭangin Vangchhia leh a chhehvela mihring lo chen tawh hun rei zawng chu kum 1,400 aṭanga 1,500 inkar vela ngaih a ni," a ti a; mihring kuthnu leh lem kerte zinga ṭhenkhat chu India ram leh khawvel hmun danga lem kerte nen inanna an neih ve thu a sawi rualin, Vangchhia leh a chhehvelah Mizo ni lo hnam dang an khawsa tawh nia rinna a awm loh thu a sawi.
Sujeet Nayan chuan, Vangchhia-a Kawtchhuah Ropui leh a chhehvelah mihring lem ker (manhir) tam tham tak hmuh chhuah tawh ni mah se, ASI-in an enfiah-naah eng emaw zat hmuh chhuah belh a nih thu leh la hmuh belh zel tur pawh a awm an rin thu a sawi a, "Kuminah manhir 90 hmuh chhuah belh a ni. Lungpui lian tak tak panga thil ker (petroglyph)-te chu mak danglam tak takte a ni," a ti.
Vangchhia-ah hian tui dahna atana hmun nia hriat lung kua, water harvesting pavillion an tih mai eng emaw zat hmuh chhuah a nih thu leh chu'ngte chu a awmna a hnim avangin ASI-in an tihfai thu sawiin Sujeet Nayan chuan, "Vangchhiaa water harvesting pavillion hi 120 vel hmuh a ni a, hetiang hi thil váng leh danglam tak a ni," a ti a; Vangchhia chu 'Mizo culture inṭanna hmun' (The Door & Root of Mizo Culture) tia vuah tlak a nih thu a sawi. (Phek 2-ah zawm a ni)