
Guest writer
F. Vanlalrochana
JOHN CALVIN
Khawvel chanchin hi hunpui hrang hrangah ṭhen ta ila, kohhran siam ṭhat hunlai kha ṭhen hrang chang tlak a ni a. Hemi hunah hian John Calvin-a kh^n hun pawimawh takah hum pawimawh tak a rawn luah a. Kristian sakhua ngau ngauah phei chuan, Isua Krista leh Tirhkoh Paula te hnungchiaha dah theih a ni ti ila, a pawimawh dan hi kan sawi uar lutuk lo ang.
Kohhran huang chhungah leh theology bawm piah lamah pawh khawvel politics-ah-democracy chungchangah te, economic leh politik zirtirna dangah pawh Calvin-a zirtirna khan nghawng lian tak neiah mi thiam tam tak chuan an ngai a. Europe ram dang leh Britain bikah leh, North America thleng pawha economic lama an ṭhan uak uakna kha Calvin-a zirtirna nghawng chhuah a ni thui hle nia sawi pawh, mi thiam zingah an awm tam hle a ni. (John Calvin: The religious reformer who influenced Capitalism - Peter Feuerherd). W. Stanford Reid-a pawhin John Calvin-a Capitalism pa (Father of Capitalism) a nihna chungchang hi article ngaihnawm deuhin a ziak a. Calvin-a kha Father of Capitalism han tih ngei tur chu a ni kher lo ang a, a zirtirna erawh chuan, thui takin capitalism chu a chawm a ni, tiin a keuh thlu a ni. Sociologits ropui Max Weber-a khan, a thuziak ‘The protestant ethicsand the spirit of Capitalism’-ah khan, Calvin-a thu zirtir pahnih, doctrine of Election leh Pre-destination avangin, capitalism a lo ṭhang duang a, economic-ah nasa taka ṭhanna alo thleng a ni, ti zawngin a sawi a nih kha. Puritan ho pawh an taimak em em na chhan leh anmahni an inthunun theihna ropui tak pawh hemi tho hi a ni, tiin a sawi bawk. Hemi an inthununna leh an insumtheihna avang hian, sum leh pai pawh an lo khawl thei ta hle a, tiin a sawi chho a ni. Thui tak sawi tur a awm a, kan sawi luhna chhan ber zawk chu, Kohhran huang chhung piah lamah John Calvin-a khan ngawng ropui tak a nei a,mi thiam tam takin thuk taka zirin, inhnialna atan pawh an hmang reng bawk a, a zirtirna leh a sulhnu nghawng hi a thuk em em a ni tih hi a ni.
Presbyterian Kohhran te hian pa neiha an neih a ni a, Presbyterian Kohhran lungphum phumtuah an ngai a ni. An intatu viau a, Ni 17.1.2022 Zana Nilai Thupuiah pawh, ‘Presbyterian Kohhran lungphum phumtu John Calvin,’ tih an zir dawn a, amaherawhchu, Presbyterian Kohhran lungphum a phum dan, engang chiahin nge Presbyterian kohhran hi Calvin-a zirtirnaa a innghah erawh a ziaktu hian a ziak leh chiah lo thung a, a chanchin tawi a ziak a ni ber. Tlem chuan Nilai Thupui kalphung leh a tum pawh a ṭhelh deuha hriatna ka nei. Calvin-a leh Siamṭhatna pa dangte khan, reformation thupui innghahna panga- Bible Chauh (Sola Scriptura), Rinna Chauh (Sola fide), Khawngaihna chauh (sola Gfratia),Krista Chauh (Solus Christus) tih leh Pathian ropuina chauh (Soli deo Gloria) tih kha an rawn tlangaupui a, reformed kohhran dangte leh Presbyterian kohhran thurin innghahna a lo ni ta a ni. Reformer hote zingah Calvin-a hian Kohhran siam ṭhatna thupui panga, the five solas an tihte zui ṭha ber a ni. A lehkhabu hmingthang The Institutes of Christian Religion leh Bible hrilhfiahna a siamah te pawh, a zui ṭha hle a. Presbyterian kohhran thurin 10 te uluk taka zir chian pawhin, Calvin-a zirtirna zuitu kohhran an nihna angin, Five Solas hmanga teh pawhin a tling hle a ni. (REFORMED LEH PRESBYTERIAN Kohhran Ṭobul leh Zirtirnate-H. Vanlalauva). Calvin-a lungphum Presbterian kohhran-a alan chhoh dan chu, Rev.Thangzauva’n ‘Presbyterian Kohhran lungphum’ tihah a ziak a. Hemi blog-ah hian chhiar theih a ni. https://mcsova.blogspot.com/20.... Vanglaini Titi Khawchang Column-ah pawh Calvin-a Zirtirna tiin Institute of Christian Religion thlirna kan ziak tawh a (https://www.vanglaini.org/gues...) Kalehkhabu ziah ve Zofate u Finna zawng ula, tihah pawh ka telh a. Calvin-a zirtirna hrim hrim Mizo ṭawnga chhiar chhunzawm duh tan chuan, Rev. Dr. H. Vanlalauva lehkhabu pahnih, John Calvin-a Theology tih leh REFORMED LEH PRESBYTERIAN Kohhran Ṭobul leh Zirtirnate tih kha chhiar chhunzawm chi a ni a. Institute of Christian Religion bu lak tawi hi Kristian Sakhaw Lungphum tiin, Upa C.Nunthara leh PC Lalawmpuia ten an let a. Dr. PC Lalawmpuia khan a let a, a thih san tak avangin, Upa C. Nunthara’n a let zo ta a ni. Khami bu pawh kha a chhiar chhunzawm theih a. Henry Beveridge-an tihdanglam loh a lehlin ka lei a, ka hmang ṭangkai hle bawk. A tuipuitute tana ṭangkai tur nia ka han hriat ka han sawi tel a nih chu.
Chutiang mi ropui tak John Calvin-a chu, Kum AD 1509 July ni 10 khan France rama Noyon khuaah a lo piang a. A pa chu Gerard Cauvin-a a ni a, a nu chu Jeanne LeFranc-i a ni. Anmahni hi mi awm thei tak an ni a. Calvin-a nu hi nu fel tak, chhangchhiat bak berh lai pawha fate pua leh kai chunga inkhawm pui hram hram ṭhin mi a ni.
Calvina kha lehkha thiamthei tak mai ani a, kum 20 mi chauh a nihin MA a zo der tawh. AD 1532-ah khan kum 23 chauh a nihin, dan lamah Doctoral degree a la der bawk. Hebrai, Greek leh Latin a thiam hle a. Mi thawk rim a ni a, ni khatah dar kar 5 bak a mu ngai lo a. Kum56 mi chauh a niha a thi pawh kha, a thawhrim vang ni pakhatah an ngai a ni. Kaphleia’n, “Kan dam rei leh rei loh te hi, kum te , thla te hian a hril ber lo. Kan thu leh kan thiltih te hian a hril ber zawk ani,” a lo tih tidiktu pakhat zingah a tel ve a ni.
A rawngbawlnaah chuan Geneva leh Strousbourg-ah hun a hmang a. Geneva-ah hian ṭum hnih a awm a. A awm ṭum hnihnaah hian kohhran inrelbawl dan tur, Ecclesiastical ordinance an tih chu a duang a. Hemi zui hian Geneva kohhran kha an kal a, tun lai Presbyterian kohhran inrelbawlna zik chhuahna bul pawimawh tak a ni, tiin a tawi zawngin sawi phawt mai ang. Hetah hian kohhran hotu zingah kohhran Upa kan tihte hi a telh a ni. Chu chu Thuthlung Thar kohhran ding tirah pawh kan hmuh kha a ni.
Geneva khawpui kha, Kohhran siamṭhatna hnuaia Catholic kohhran kut tuar hlaua tlanchhiate tlan khawmna ani a. Chutianga mi rethei leh mi chitin chitang raltlan fuankhawmna a ni a, an tuallai nun pawh a ṭawp a. Chumi siam ṭhatna hna chu nasa takin Calvin-a hoin an thawk ta a ni. John Calvin-a ngaih dan tar lan rem chang deuh chu, ‘Kohhran sakramen kil tlak leh tlak lote chu kohhranin a rel fel ang a, mi sualte hrem hna erawh chu sawrkar kut a ni,’ tih hi! Kohhran pawhin ei ru emaw, tualthat emaw ram dan phal loh dang titute hi tunlaiah chuan a thunun ta meuh lo. India ram Presbyterian Kohhran dan bu, Bung III-na 1-na d-na chu Dan bawhchhia inthununna te tih a ni a, i) chu Inngaihna suala tlute tih a ni a, hei hi chu ngaihtuah chawp ngai lo a, kohhranin chutiang mi a hriat chu a thunun mai tur a ni a, ii)-ah chuan dan bawhchhiatna dangte chu synod-in ṭha a tih ang zela rel ṭhin a ni ang, tih a ni. Synod Inkhawmpui, 2022 chuan Corruption do a ti tlu a, thunun tur zingah corruption case-a thiam loh changte an rawn telh reng em tih hi kan lo en ve tur a ni ang. Do dan tur inkaihhruaina hi la siam tur niin a lang a.
John Calvin-a chuan, Geneva khawpui ṭawp tak mai chu a thian thianghlim a. Khawpui thianghlim leh inrelbawlna felfai tak neiah a siam thei a. Hetianga Calvin-a zirtirna leh hmalakna avang hian Presbyterian Kohhran te chuan, ram leh khawtlang nun siam ṭhat hi thlarau bo zawn ang bawka Bible zirtirna laipui niin an pawm ta zel a ni. Lal Isua Krista chhandamna chuan kan ram leh khawtlanga sual leh thil ṭha lo te hi a chim thleng zo vek tur a ni tih chu an pawm dan a ni a. Hemi kawngah pawh hian, nasa takin hma an la a. Kohhran hma lak dan tur reng a ni em? An tih tur an ti em? An tih loh tur an ti em? tihte erawh chu an inenfiah ve fo pawh a ṭul ang a. Krista Rawngbawltu kohhran chuan mihring tihlawm aiin Pathian tihlawm pawh a ngai pawimawh hmasa ang. Chu chu Calvin-an Presbyterian Kohhran lungphum a phuma a phum tel pawimawh tak a ni. Geneva a rawngbawl hmasak ṭum pawhin, Geneva Council chuan Farel-a nen an hnawt chhuak hial a ni.
John Calvin-a chanchina ropui ka tih em em chu, Pathian ropuina hliahtu a ni ang tih a hlau em em kha a ni. A inngai tlawm em em mai a. May ni 27, 1564-a a thih hnu khan, Calvin-a thupek an hmu chhuak a, chutah chuan thlanlung nei loa pum a duh thu a ziak a. A duh ang ngei chuan an phum a. Geneva khaw thil chhin chhiahnaah pawh, “Kumin May ni 27 hian John Calvin-a chu Pathian hnenah a haw ta,” tih zawng an ziak a ni. Five Solas-a tih zinga pakhat, Pathian ropuina chauh tih kha a takin, a thih thlengin a nunpui a ni.
Calvin-a ṭhianpa, Protestant reformer ropui tak, Calvin-a vuini pawha awm ve ngei Theodore Beza hla hril, Calvin-a thlan chungchang a phuahna hmang hian, he thuziak hi ka han ti tawp ang e.
Why in this humble and unnoticed tomb
Is Calvin laid - the dread of falling Rome;
Mourn’d by the good, and by the wicked fear’d
By all who knew his excellence revered?
From whom ev’n virtue’s self might virtue learn,
And young and old its value may discern?
’Twas modesty, his constant friend on earth,
That laid this stone, unsculptured with a name;
Oh! happy ground, enrich’d with
Calvin’s worth,
More lasting far than marble is thy fame!