
Guest writer
F. Vanlalrochana
CALVIN-A ZIRTIRNATE (‘The Institue of Christian Religion’ thlirna)
Kohhran Siamthatna kawnga thawhhlawk tawp thang, Kristian khawvela a hming hriat loh thiang lo John Calvin-a khan, Lehkhabu ropui tak mai, “The Institute of the Christian religion” tih a ziak a. A saptawng bu hi 2013 ni ta-in ka hria, OM Bookstore atangin ka lei. Saptawnga letlingtu hi an awm nual a, ka lei hi Henry Beveridge-a lehlin a ni a, Kum 1581-a a lehlin a ni.
He lehkhabu ropui hi tawitein i han thlir teh ang
He lehkhabu hi 1536 khan Latin tawnga tih chhuah a ni a, 1541 khan French tawnga tih chhuah leh bawk a ni.Hei hian, a hunlaia French literature khawvela an thuziah dan thuk takin a nghawng a ni. Tawng dang tam taka lehlin a ni tawh a, Kristian khawvela lehkhabu chul thei lo leh nep thei lo a ni.
Institute hi bu liah then a ni a. Bung 80 a awm bawk. Siamtu, Tlantu, Thlarau leh Kohhran tiin a then a. Pathian chungnunna, a khawngaihna leh Phu lo misual a chhandamna chungchang a chai a ni ber tiin sawi ila a dik ang.
A BU TUM BER: Institute bu-a Calvin-a thil sawi hmasak ber hmang hian, a bu thu hi a khaikhawm mai theih awm e. Mihring finna zawng zawng inthlunkhawmna chu, Pathian hriatna leh keimahni kan inhriatnaah hian a ni, tih hi. Pathian hriatna tak tak chu, Pathian thu chhiar leh zir atang chauhin kan nei thei a ni, tiin a sawi bawk.
THUPUI DANGTE: Pathian lehkhabu a thlir dan chu a chungah kan sawi tawh a. Pathian rorelna chungchang leh a kaihhruaina a sawi bawk a. Pathian chuan khawvel hi a enkawl a, kil tin a en vek a; Pathian hriatpui lohin engmah a thleng lo. Mihringte hian Pathian hnathawh dan hi kan hre fiah famkim tak tak ngai dawn lo. Mihring hian tha lam kawng a zawh emaw, sual lam kawng a zawh emaw, a tawpah chuan Pathian rorelna fing tak maiah chuan an lut tho tho dawn a ni a ti.
Adama avangin sual a lo awm a, sualin mihringte a bawhbet ta tlat a, chhandam ngai kan lo ni ta a, Lal Isua atang chauhin chhandamna hi kan nei thei a ni. Total Depravity-ah kan sawi zui ang.
Tlanna chungchang chu chipchiar zawkin Limted Atonement-ah kan sawi zui ang. Pre-destination pawh TULIP ah tawitein kan sawi zui ang.
Calvin-a hian Kohhran leh a rawngbawlna leh a thuneihna leh sakramen chungchang a chai bawk. Calvina chuan Kohhran hi krista taksa a ni, a ti a. (Insitute IV 3.3)Taksa leh lu a inzawm angin Krista leh a kohhran hi then hran theih loh khawpa inzawm an nia, chuvangin kohhrana rawngbawl tur kan nih thu a sawi uar hle a ni.
Kohhran hi ringtute zawng zawng nu a ni a ti bawk a. Nu tel loin mi tumah an piang thei lo ang bawkin, Kohhran tel loin tumah Pathian mi dik tak ni thei an awm lo. Nuin a fate a chawma, a enkawl seilian ang hian, Pathian mi tin hi kohhran huangchhungah chawm leh seilen kan ni tur a ni. (institute IV 1.4). Chutianga mi hringa enkawl seilian tur chuan Pathianin kohhran hnenah pastor te, kohhran upate etc a pe a. Anni chu Krista aiawha Bible-a Pathian thutaka mite hringa, rinna kawnga enkawl seilian tur an ni (Insitute IV 1.5) Heng Pastor, Upa te hi an chak loh ang angin Pathianin a kutke atana a koh, a mite enkawl leh chawm tura Thlarau Thianghlimin a awmpui leh a kaihhruaite an ni. Chuvangin, Pathian mi dik tak ni a, rinna kawnga thanglian tur chuan kohhrana tel leh kohhrana rawngbawltu-Pastor, Upa etc enkawlna hnuaia awm chu tih makmawh a ni (Insitute IV 3.8)
Thil dang pawh sawi tur a tam nain, TULIP hmangin The Institutes of the Christian Religion bu hi thlir zui tawh mai ila, a tha awm e.
TULIP: Calvin-a zirtirna hi TULIP ti a khaikhawm thin a ni a, tawite tein kim chang lo takin lo sawi chhawng ila. Synod of Dort-in TULIP (Five points of Calvinism) hi a duan chhuah a ni a. Calvin-a zirtirna zawng zawng a ni lo a, a zirtirna tlangpui a ni, TULIP hian a ken.
TOTAL DEPRAVITY: “Total depravity hi tlukna sualin mihringte min fan chhuah vek avanga nasa taka chhe(corrupt) ta kan ni,” tihna ang deuhin a sawi theih awm e. Calvin-a chuan a lehkhabu Insitute of the Christian Religion-ah hian heti hian a sawi a, "Pathianin a tira mihringa tha a dah/pêk chu sual avang chuan a chhia (corrupted) a, Amahin a thilpek (supernatural gift) pawh mihring atang chuan hlih fai leng (stripped) a ni” tiin. “Supernatural gift hi rinna, felna, Pathian hmangaihna, thianghlim duhna te a ni a, hengte hi mihring chhungrilah hmuh tur a awm tawh lo a, a kuangbâng erawh tlêm a zawng a la awm hram a ni,” tiin a sawi bawk. Finna leh thuthlukna siam kawngah pawh theihna tlem a la nei a, chungte pawh chu a chak lo em em mai a. Mihring hriatthiamna te chu a chhe vek lo deuh a, tih chak loh a ni a, a thenlaiah chuan tihchhiat vek a ni, tiin Calvin-a hian a sawi bawk.A sawi zel dan chuan, Mihring duhthlan theihna chu tisa châknain a thunun a, mihringin a tha tihzawng tipuitling thei turin a chak tâwk tawh lo a ni, a ti bawk.
Bu 2-na, bung hnihna 2, then 6-naah chuan khawngaihnain mihring hi a pui a nih loh chuan chhia leh tha hriatna ringawt atangin mihringin thil tha a ti thei lo a ni, a ti a;thlante chuan khawngaihna bik (special grace) avangin siamtharna (regenaration) kaltlangin an ti thei a ni, a ti.
UNCONDITIONAL ELECTION: Chhan leh vâng awm miah lovin, a khawngaihna nasa tak avangin Pathian chuan mi a chhandam a ni. Thil tha an tih nasat vang emaw, an fel em avang emawin, Pathianin mi a thlang lo, a khawngaihna avang liau liauin a thlang a ni. Pathian hian, chatuana nunna chang tur hian inserh em em vang ni chuang loin, a khawngaihna avangin, mihring lam theihna te, thiamna te, inpêknate vang ni lovin mi a thlang a ni.
Mi thenkhat chuan Pathian hian thil thleng tur zawng zawng a hriatlawk vek/ hmuh lawk vek avangin a ruatlawk a ni, an ti. Hei hi Calvin-a zirtir dan a ni lo. Calvin-a chuan, hetianga ngaih hi chuan Pathian hi chhandamna thlentu, ruahmantu leh siamtu ni loin, chhandamnaah hian mihringin a thawhpui ve pakhat mai a ni a, thlan chungchang pawh hi mihring remtihna a innghat a ni ang. Chubakah mihring duhthlanna chu Pathian thil ruahman leh rorelna aiin a chungnung zawk tihna a ni ang a, Pathian thil ruahman chu a châng chuan mihringah (hawi zawngah) a innghat thin tihna a ni ang, a ti (3.24.3). Pathian hi engkim chunga roreltu, engkim chunga thunei a ni tih hnawlna a ni e, tihna angin a sawi theih awm e.
LIMITED ATONEMENT: Limited Atonement-in sawi a tum ber chu Lal Isua tlanna kha mi zawng zawng tan a ni lo va, thlan bikte tan a ni, tih a ni.
Mi thenkhat chuan Calvin-a hian hremhmun kal tur leh van ram kal tur Pathianin a thlan lawk chungchang hi a sawi lo niin an sawi thin a, mahse Calvin-a hian a lehkhabu, Institute of the Christian Religion, Book 3, Chapter 21-ah hemi chungchang hi a sawi nasa hle. Calvin-a hian Chanchin Thain mi hrang hrang a nghawng dan uluk takin a chhui a, a nghawng dan a inang lo hle tih a hmu a, thenkhatah Chanchin Tha thu a tlak nat em em laiin, thenkhat chuan an lo bengkhawn tha lo. Reiloteah Mizote chuan Chanchintha kan pawm duak laiin, kan chheh vel hnam engemaw zat chanchintha dawng ve vekte chu an danglam hlei thei lo a ni. Hei hian Pathian chatuan remruatna, mihring hriat phak rual loh a tarlang niin a hria a ni ( Insitute3.21.1).
Lal Isua chhandamna hnathawh hi mi zawng zawng tan a tâwk a, a bak a ngai tawh chuang lo a, amaherawhchu chu chhandamna hlawkpuitute erawh chu mi zawng zawng an ni lo (Insitute 3.22.10).
IRRESISTIBLE GRACE: Irresistible Grace kan tih chuan mihringin Pathian khawngaihna a lo hnâwl thei tia Arminius-a ten an zirtirna kha paihthlain, Pathian khawngaihna hnathawh chu mihring tan dan rual a ni lo kan ti tihna a ni. Hun kaltawha mihringte Pathian laka kan khawsak dan en ila, Pathian khawngaihna hi kan hnawl fo tawh tih kan hria. Mahse heta Calvina sawi erawh chu Pathian khawngaihna hian thil a tithei em em a, keinina kan lo hnawlna pawh kha a hneh (overcome) thei a ni tih zawk hi a ni.
Pathian hian kohna narân leh kohna bik a nei, niin Calvin-a chuan a hria a. Kohna naran, khawngaihna a lantir pangngai chu tupawhin an duh chuan an dodalin, an pawm thei a, amaherawhchu kohna bik (special call) erawh chu tumahin an hnial thei lo a ni, a ti. Tuma hnial rual loh, dan theih loh khawngaihna chu 'saving grace' a ni.
Pathian thuhril pangngai hmangin mi zawng zawngin kohna pangngai an dawng vek a, chumi hmang chuan mi zawng zawng hi inang tlangin Pathianin a sâwm a (3.24.8), mahse kohna bika a kohte erawh chuan an hnar thei lo a ni, tiin Calvin-a chuan a sawi (Institute 3.24.8).
Chhandamna chu thil tha tih vang ngawt te, felna avang ringawt tea neih a, chan theih chi a ni lo. Mihring hian amah maiin Lal Isuaah rinna a nghat ngawt thei lo. Ama chakna leh, thiltihtheihna leh tumna te, duhthlanna leh beih nasat avangin Isua a ring ngawt thei lo. Thlarau Thianghlimin ring thei tura min puih angai. Mahse,Thlarau Thianghlim chuan mi zawng zawng, a duh leh bei ngawrh apiang a pui ngawt bawk si lo; tute emawah hna a thawk a, tute emawah chuan Thlarau Thianghlim hian hna a thawk lo. Tute emaw, Thlarau Thianghlimin hna a thawhna te chuan chu hnathawh chu engti kawng mahin an dang zo lo a ni.
PERSEVERANCE OF THE SAINTS
Perseverance of the Saints tih chu Mi thianghlimte’n an tawrh hram hramna, an tawrhchhelna a ni ber mai. A kawh tum ber zawk chu chhandamna bo theih loh chungchang a ni.
Arminius-a zirtirna zuitutena Calvin-a zirtirna an hnialna zingah hian chhandamna bo thei lo tih hi an hnial a. Chhandamna chu a bo leh thei a ni, tiin Five Remonstrance-ah an tarlang a ni. Mahse, uluk taka Bible a zir hnu a, Thlarau Thianghlimin a hruai hnua Calvin-a hmuhchhuah pawimawh tak chu chhandamna hi a bo leh thei lo, tih hi a ni.
Chhandamna a bo thei lo, kan tih hian, awm mai mai mah ila, heti hian thil sual ti mah ila vanram kan kai dawn tho, tihna a ni lo. Pathianin a thlan, Pathian khawngaihna chang tawhtute tan chuan Pathian hmangaihna ropuizia te, kan tana thil a tih nasatzia te, malsawmna a pek nasat tawhzia te an hria a, an hmu a. Pathian hlauhawmzia an hmu a, phuba latu Pathian a nihzia an hria a, an tluksan phal tawh lo va, an tluksan duh tawh lo a ni. Chakloh châng erawh an nei a, mahse Thlarau Thianghlimin a siam thar thin a, an bosan thei lo tihna a ni.
He thu hi ringtuten Pathian khawngaihna avanga chhandamna an chan hlen tùr thu sawina a ni a. Chu chu ruat lâwk thurin nèn a inlaichin a. Ringtu dik tak, Pathianin chhandam tùra athlan leh ruat lâwk tân chuan chhandamna hi hloh theih tawh lohtùra ngaih a ni. Mihring nun hi eng lai pawha chhe mai thei, Pathiana rinna pawh chak lo lehhloh theih niin lang thin mah se, chhe theilo, bo hlen thei lo, Pathian khawngaihna leh thatna avanga ringtu mimal ngei pawh chu Pathian laka then theih loh, bo thei lo, chatuananunga awm reng tùr nia zirtîr a ni.Ringtute zîngah lem chang, piangthar lo, ring tak tak lote he thuhian a huam tel lo.
Ringtu dik tak chhandamna chang tawhte chu petek châng, hnung tawlh châng nei mah se, chhandamna hlohkhawpin an bo hlen thei tawh loa ngaih a ni.
THUKHARNA: Sawi fuh loh emaw, sawi kim loh emaw pawh ka nei mai thei e, engpawhnise, duhtawk phawt ila. Kan hmun a zim avangin, sawi duh dang pawh sawi tawh lo mai ila. Cavin-a lehkhabu ropui kan inhmelhriattirna a ni tih hria ila. A tui mite chuan ngaihtuah a, ngaihven zui pawh a tha awm e. Calvin-a hian a tum ber chu Pathian thiltihtheih zia leh a ropuizia sawi a ni ti ila a tha mai awm e.