
Guest writer
F. Vanlalrochana
GOOD FRIDAY Leh EASTER HLA
KRAWS HLUN
(THE OLD RUGGED CROSS)
George Bernard-a chu, Youngstown, Ohio-ah a lo piang a. A pa chu George Russell Bernard-a ni a, a nu chu Margaret Bernard-i a ni. A pian hnu reiloteah Iowa state-a, Albia khuaah an pem a, hemi hnu hian Iowa ram chhung tho Lucas-ah an pem leh a. Heta an awmlai hian Bernard-a chuan Lal Isua chu a chhandamtu atan a pawm a. A pa George Bernard-a ve tho chu kum 49 mi niin a thi thut mai a, kum 16 mi chauh niin chhungkua a enkawl chho ta a ni. Kum 24 mi a nihin Salvation Army Officer-ah a lut a. Bernard-a leh a nupui hmasa zawk pawh heta intawng hi an ni. An nupa hian he pawlah hian Officer niin kum eng emaw zat rawng an bawl a ni.
A hnuah Methodist kohhranah a lut a. Methodist Episcopal Kohhranah rawngbawltu langsar tak niin a hun zawng zawng chu rawngbawl nan a hmang a, kan rama harhna lam hawi rawng kan bawl ang deuh hian rawngbawlna te kalpuiin a buai ṭhin khawp mai. Michigan leh New York State velah a bei nasa zual a. George Bernard-a hi kristian hla hmingthang berte zinga mi, khawvel hmun hrang hranga kristiante hla ngainat ber pakhat ‘A saw raltiang tlangah’ tih amahin a thupui a, “Kraws hlun tak”, ‘The Old Rugged Cross’ a vuah phuahtu hi a ni.
Ṭum khat a rawngbawlna aṭanga a haw lam chuan thil danglam tak mai a tawng a. Chuta ṭang chuan Kraws pawimawhna leh hlutna tak tak te a ngaihtuah a, Tirhkoh Paula’n ‘Isua tawrhna ṭawmpui’ a tih awmzia te chu a chhut chiang leh zual a. Heng thu tak hi uluk taka a ngaihtuah hnu chuan, kraws chu sakhaw chhinchhiahna satliah mai ni loin Chanchinṭha laipui innghahna niin a hre ta a ni. Amah ngeiin ‘The Old Rugged Cross’ a phuah dan a sawi hi i lo ngaithla teh ang.
“1913 khan ṭum khat chu Michigan-a Albion khua ka cham laiin pawlna ka dawng a. ‘The Old Rugged Cross’ chu ka phuah ta a. A thluk hi ka dawng hmasa a. A thu ka ziah hmasak ho chu a famkim lo khawp mai a. Hla phuah zawh tawh sa, a hla thu chu ka mamawh chhanna atan ka thinlungah dah a ni a. Michigan ram chhunga Pokagon-a inkhawmnaah June 7, 1913 khan mipuiin an hmel hriat ṭan a. Biak In pawnah mipuiin an ngaihthlak hmasak ber na chu hemi khua tho Chicago Evangelistic Institute-ah a ni. A hnuah mipui tam tham tak hmaah sak a hlawh chho zel a. Ram pum hriat a lo hlawh ta a ni.”
He Kohhran, Kraws hlun tak tih hla an sak chhuah hmasakna ber hmun hi tunah chuan, “The Old Rugged Cross Church” an ti a. He kohhran hi a lo tla chhe ta a, hemi tung nung leh tur hian The Old The Old Rugged Cross Foundation, Inc. (ORCF) an din a, hetah hian Director atana mahni inpe pasarihin hma an la mek a ni. He Biak In hi 1862 khan 28' x 60' a lian a sak a ni a , hei hi buh chhek khawlnan hman a ni ṭhin a; a neitute an lo tlak chhiat takah chuan 1876 khan, Methodist Episcopal congregation, Pokagon-ten an lei chhawng a. Loan Dollar 3,000 zet pukin he buh chhek in hi Biak In atan an sa ṭha a, an tih len belh bawk a. He Biak in hi Pokagon, Michigan khua Methodist Episcopal Church Biak in hmasa ber a lo ni ta a ni.
1913 khan an kohhran Pastor chu Rev. Leroy O. Bostwick a ni. January 1913 khan Revival Crusade kan tih ang chi deuh hi a thla tluanin an kohhranah an hmang a. Amah pui turin Rev. George Bennard chu a sawm a, Rev. Bennard hian Pokagon a a lo thlen hian, Albion-a a hla lo phuah tawh,a la phuah zawh loh chu a rawn keng tel a. Pokagon-a a khawsak lai hian he hla hi a phuah zo ta a ni. Amah ngeiin mipui hmaah a sa chhuak hmasa ber a. Chumi zawhah Methodist Episcopal Church zaipawl member pali a zirtir ve leh a, anni hian Rev. Bennard-an ama kut ngeia ziah chu an en a, an zir zui ve a ni. He hmunah hian a hnua khawvel hla hmingthang ber pawl nizui ta, “Kraws Hlun tak” chu sak chhuah hmasak ber a ni a, Pokagon hmuna Kohhran upa tak leh a biak in hlui tak chu, “the Old Rugged Cross Church” tia hriat a ni zui ta a ni.
A phuah zawh hnu lawkah a hunlai a hla phuah thiam lar Charles Gabriel-a hnenah he hla hi a thawn a. Gabriel-a chuan, ‘He hla ropuizia hi i la hre dawn chauh a ni’ tiin a hrilhlawk a, Gabriel-a hrilhlawkna dikzia hi a hretute kan ni. ‘The Old Rugged Cross’ (A saw raltiang tlangah) tih hla hi USA a sakhua leh khawvel lam hlaah pawh sak leh tih chhuah hlawh nasa berte zinga mi a ni ta hial a ni.
Evangelist lar leh ropui tak mai Billy Sunday-a Iowa lam mi chuan, ram pum huapa lar a Radio rawngbawlna hmangin he hla hi a tilar a, 1939 a lo nih meuh chuan , he hla record tu hrang hrang te chuan Copy maktaduaih 15 zet an hralh chhuak der tawh a ni.
Bennard-a hian ‘A saw raltiang tlangah’ tih hla a phuah hnu hian kum sawmli zet rawng a bawl chhun zawm leh a. Pathian fakna hla ropui tak tak phuah belh ṭeuh mah se, a eng amahin ‘A saw raltiang tlangah’ tih hi chu an tluk pha ta lo a ni. Fakna hla hi 350 zet chu a phuah ve a, a hla zinga hriat hlawh ve deuh dang chu "Speak, My Lord," "Oh, Make Me Clean" and "Have Thy Way, Lord" tihte hi a ni.
Bernard hian ṭingṭang a perh thiam hle a, Piano erawh a khawih ngai lo. Mi inngaitlawm tak a ni. A nupui hmasa Willaminta thih hnuin, July 1944 khan Hannah Dahlstrom-i nen an innei leh a, a thih thlengin an innei ta a ni."
He hla hi zaithiam hrang hrangin an sa nasa em em mai a, khawvela hla sak hlawh ber pawl a ni hial awm e. He hla satu zaithiam zingah chuan Al Green, Andy Griffith, Anne Murray, Brad Paisley, Chet Atkins, Elvis Presley, Floyd Cramer, George Jones, Jim Reeves, Johnny Cash, June Carter, Kevin Max, Mahalia Jackson, Merle Haggard, Patsy Cline, Loretta Lynn, Ray Price, Ricky Van Shelton, Tennessee Ernie Ford, Roy Rogers, Dale Evans, The Oak Ridge Boys, The Statler Brothers, Vince Gill, Willie Nelson, Alan Jackson, George Beverly Shea te hi a langsar zual an ni.
October 9, 1958 khan kum 85-a upa George Bennard- a chuan a lei thawhrimna te chawlhsanin, kum 85- zet thlah loa a lo vawn tlat kraws hlun tak leh Nunna Lallukhum chu a thleng ta a ni. A hun tawp lam chu Michigan rama Reed khawpui aṭanga hmar lam hla lote kawng kamah a hmang ral a. Helai hmunah hian tun thlengin Kraws lian tak, Feet 12 zeta sang a la ding a, he thu hi a inziak a. “Kraws hlun tak- George Bennard a chenna, mite ngainat em em hla phuahtu chu” tih hi. Bennard hi Ashtma vanga thi a ni a, amah vuinaah hian mi 400 zet an tel a, hetah hian a chenna bawra Pastor 25 zet an tel bawk. “A saw raltiang tlangah” tih hi Lalmam-a’n (1901-1959) Mizo tawngin a letling. KHB No 203-naah dah a ni.
‘Chu Kraws chu pawmin
ka vuan tlat zel ang,
Thlafam dairial ka chan
hma loh chuan,
Thlahlovin ka vuan tlat zel anga,
Lallukhum hluah ka la chan
THLANAH A LO AWM TA
‘Easter Sunday’ ti ropuitu an tih ṭhin chu Kristian Hlabu No 232-na, ‘Thlanah a lo awm ta’ tih hla hi a ni a. A thunawn rang vat mai, ‘Thlan aṭangin a lo tho, ropuiin a hmelma a hneh zo...’ tih a nih kha. Robert Lowry-an 1874-a a phuah a ni. Sankey-a hlabu, Sankey’s Sacred Songs and Solos tihah khan No 152 na a ni. Amah chuan a hla thupuiah hian, Christ Arose’ (Isua a tho leh) tih a vuah a ni. Mizo ṭawnga lettu chu Chawnga (1879-1963) a ni.
Robert Lowry tih hming hi Krsitian hla phuahtu hmasa zingah chuan hming zahawm leh ngaih ropui ber pawl a ni a. March ni 12, 1826 khan Philadelphiaah a lo piang a. Kum 17- a nihin Lal Isua chu a lal leh chhandamtu atan pawmin a tan a inserh hrang a. Kum 1854 khan Bucknell University aṭangin Mark sang tak hmuin a graduate a ni.
He University-ah hian Professor of Literature hna vuanin 1869-1875 chhung zawng khan a awm a. He Zirna in aṭang hian Doctoral degree pawh a la nghe nghe. Lowry-an Pastor hna a thawhna hmasa ber chu Philadelphia bul lawk, West Chester Baptist kohhranah a ni a. Hemi hnu hian Baptist Pastor bial pawimawh tak tak, New Jersey, NewYork City leh Brooklyn bialte a vawng leh a. Robert Lowry hian kum 73 mi nia 1899-a a ‘Chatuan Ina a hawn’ thlengin Pastoral Ministry-ah rim tak leh ṭhahnemngai takin rawng a bawl reng a ni.
Rawng a bawl chhung zawng hian rawngbawltu ropui tak leh theihna sang tak, thusawi thiam leh mi inpe, kohhran inrelbawlna lama mi zei leh thei chungchuang anga hriat lar a ni a. Bible thiam chungchuang, mi hneh thei tak anga hriat lar a ni bawk. A hunlaia thuhriltu zingah chuan amah aia mipui inkhawm rilru hneh thei leh an hriat thiam zawnga thusawi thiam chu an tam lo hle ang an ti ṭhin a ni.
Rimawi lam leh Kohhran hla un lam zirna (Music And Hymnology) chu a tuipui ber a ni a. Mahse, hei hi hunawl hnawhkhah nan chauh a hmang ṭhin a ni. Hlabu eng emaw zat a tichhuak a. A damchhunga a thil tuipui ber erawh chu Pathian thu hril a ni.
Kum 1868 khan Gospel Musician hmingthang tak mai, William Bradbury-a chu a thi thut mai a. Briglow Publishing Company chuan Robert Lowry chu Music Editor atan an sawm ta a. He sawmna hi Lowry-a chuan a pawm a. Music publishing lamh pawh kar loah a lar ber a ni leh ta thuai a.
Dr. Lowry hi Sunday school hlabu sawmhnih chuangah Editor a ni a. A tam zawk hi heti lam hawi hlabuah chuan a ṭha berte zinga chhiar tel an ni. A lehkhabu ‘Pure Gold’ pawh Copy Maktaduai chuang an ti chhuak a. A hunlai anga chhut chuan a hralh tam dan hi pui tak a ni. Tunlai khawvelah pawh heti zat hralh hi chu a ropui hrim hrim. An sawi dan chuan, Lowry-a kut hnu mam leh quality sang tak te hian sakhaw lam rimawi chu dinhmun sang takah a rawn vawrh ta a ni an ti.
A hunlaiah na na na chuan Fakna hla phuah leh a thluk siamah Lowry han ter pha tur hi an tam lo hle. ‘Thlanah a lo awm ta’ tih bakah hian khawvel pum huapa fakna hla, Shall we gather at the river tih te, Isua Krista Thisen lo chu tih te hi a kuthnu a ni a. Mizo ṭawng pawha kan neih, Chhandamtun kawng tluanin min hruai tih te, Ni tinin ka ngai che tih te, Zion tlangah lawn ru tih te bakah zotawnga awm lo hla ropui tak tak, ‘Savior, thy dying love’ tihte, ‘Where is My Wandering boy tonight’ tihte hi a thluk a siam a ni.
Hla a phuah dan phung an zawt ṭhin a, Lowry-a chuan ti hian a chhang thin. ‘Tih dan bik ka nei hran lo. A changin a thluk ka nei hmasa a, a changin a thu. Ka rilruin ka chhut ka chhut ve mai a ni. Mi rawn deng hmasa zawktu apiang, a thu a ni emaw, a thluk a ni emaw, chutiang min rawn dengtu an awm a nih chuan, ka awmna hmun chu pindan a ni emaw, kawtthlerah a ni emaw, ka ziak chhuak a. Ka thluak hi lasai khawl ang deuh a ni a. Rimawi hi a vir chuai chuai reng mai a ni. Ka hla phuah thluk zawng zawng deuh thaw hi rimawi tumna hmanrua a ka tih chhin hmain, paper-ah ka lo nei fel diam tawh ṭhin. Hun tam takah chuan, a thu leh a thluk ka nei kawp zawk ṭhin.’
Hetiang deuh hi ‘Thlanah a lo awm ta’ tih hla phuah dan chu a ni. Tum lawk ren run a phuah a ni lo. 1874 khan Easter dawn tlai khat chu Lowry-a chu ama pindanah fianrial ṭawngṭaina hun a hmang a. Chuta hun a hman lai chuan Lal Isua thawhlehna chhehvel thil thleng chuan a thinlung a khawih thar hle mai a. A bikin, Luka bung 24:6-8 hian- ‘Hetah a awm tawh lo ve, a tho leh ta; Galili rama a awm laia in hnena a thu sawi kha hre leh rawh u, ‘Mihring fapa hi misualte kuta man tirin a awm anga, krawsah an khengbet ang a, ni thum niah chuan a tho leh tur a ni,’ a tih kha” a ti a. Tin, chu thu chu an lo hre leh ta a tih a nih kha.
A pindan bul bathlara a piano dah chu a ṭhutchilh a. Hla thu leh a thluk chu a rawn luang chhuak ta zawih zawih mai a. A rilru chhungrila a lo pai reng chu hla thu leh thluk hmang chuan chiang takin a rawn puang chhuak ta a ni. He hla hi ‘Brightest and Best’ tih bu, amah leh William H. Doanne te Edit,1875-a tih chhuahah a chuang a. A hla thu chang leh a thunawn hian thihna leh thawhlehna boruak inang lo tak chu chiang takin a rawn tar lang a ni. Tar lan a ni chiah lo nain, a thunawn tempo ang hian sak tur a ni.