THLA TAWP TITI-1

Tun thlaa kan column hnuhnung ber tur a lo ni ta a. Tun ṭum chu thu hlawmkhat sawi loin, thil chi hrang hrang hmangin i han titi dawn teh ang.

1. Dr. HOMI J. BHABHA.

India ramin Nuclea tha chakna an hman ṭangkaina tura hmalatu hmasa, Nuclear scientist hmasa pawl, Physicist ropui Dr. Homi J. Bhabha kha mi ropui tak a ni a han ti ila, thil chiang sa kan sawi lang mai tihna a ni ang.

A thusawi pawimawh tak chu, "Ka hlawhtlinna hi tute emaw min ngaih danah a innghat lo a. Ka hnathawh/ka sulhnuah hian a innghat zawk a ni," tih a ni. Kan nunkawngah hian chu chu kan hriatreng a pawimawh hle a ni.

Mi min ngaih dan leh hmuh dan hi ngaih pawimawhna tur chen chu awm teh meuh mah se, enliam mai mai a ṭulna a awm fo. Kan hlawhtlinna leh hlawhchhamna, kan dinchhuahna leh tlakchhamna inkar siamtu a ni fo. Hlawhtlinna han tih hian sum leh paia hlawhtlinna, hna ṭha hmuh etc. ngawt kan sawina a ni lo. Nun awmze nei, nun rah chhuah kan sawina a ni tel a ni.

2. TAGORE-AN MARK 4 A HMU

Hindi ṭawnga thuziaktu langsar tak, Padma Shri te hial pawh dawng pha Shivani kha, Tagore-a sikul Visva-Bharati University-ah lehkha a zir ṭhin a. Lehkha thiam thei tak mai a ni a. Tluk loh pakhat a nei a. Tamil zirlai pakhat hi a tluk lo a ni.

Ṭum khat chu, an zirtirtu Dr. Aronson-an homework a pe a. Shivani-i chuan, Tamil zirlai pa chu tluk loh a duh lo a. Tagore-a hnenah chuan ziah sak turin a ngen a. An inziah sak a. Shivani ngaih danah chuan, a ṭha em em a. Tagore-a kuthnu dangte ang bawka ṭha a ni.

Mark an han pe a. An mark hmuh zat an han hriat chuan, Tagore-a thuziak chuan mark 4 chauh a hmu pha ta a. Tamil pa chuan, mark 6 a hmu!

Shivani chuan, Tagore-a a han hrilh chuan, Tagore-a chuan, “Ka ziah a ni tih tumah hrilh reng reng suh,” a lo ti a!

Tagore-a te meuh pawhin, miin mark an han pek chuan, mark 10-ah mark 4 a hmu pha hram- Nobel Prize hial han dawng pha kha a ni a.

Mi tehnaah buai duh suh. An tehna che kha, i nihna leh hlutna a ni lo. Hei hi Theihnghilh ngai loh tur a ni.

Miin an hnawl che pawhin, i laktlak loh avang a ni kher lo. A hnawltute quality san loh vang zawk pawh a ni daih thei.

I chheh vel thilte avangin buai lo la, nangmaha a ṭha thei ang ber nih tum ang che.

3. HLUTNA

Scottish Poet ropui Robert Burns-a kha ni khat chu vaukamah a tei vel a. Chutih lai chuan, mangang authawm hi a hria a. Lawng aṭangin lawng mi pakhat tuipuia a zuang thla bawrh mai hi va hmu a. Chu lawng mi chuan, tui tla chu a va chhar a. Chu tui tla pa chu, sumdawng hausa tak mai hi a ni a. Lawmthu sawinan erawh chuan, lawng mi hnenah chuan Rs. 1 chauh hi a pe a. Mipuite chuan, mi huaisen tak, a nunna chhantu hnena Rs. 1 chauh a pe chu, amah a hausa bawk nen, mak tiin an phun mur mur a. Sumdawng erawh chuan engahmah a ngai lo a. Robert Burns-a chuan chulai hmun ava thlen chuan thil awmzia a han zawt a. An hrilhfiah hnu chuan heti hian ti ta a. "A tihawm tawk lek a ti a nih chu. Ama nunnna hlut zawng chhut tur chuan amah hi a ṭha ber a lawm," a ti ta a.

Kan thiltih leh kan sulhnu hnutchhuah te a zirin kan hlutna hi a awm a. Ho taka nun hmang chuan miin min ngaihhlut kan beisei thei lo ang. Mahni kan inhlut dan a zir zelin kan che chhuak a, mi dangte tan, kan khawtlang leh hnam tan kan pen ṭhin. Hringnun hmachhawn thiam tur chuan kan hlutna kan chhut thiam a ngai a ni.

4. A. SAWIHLIRA LEH REV. THANSIAMA

Pu A. Sawihlira kha Mizo pa ropui a tling a. Mizo zinga Padma Shree dawng hmasa ber a ni a. 1991 khan Mizo Academy of Letters-in Academy Award-an pe bawk a. Chumi ṭum chuan Rev. Thansiama'n hemi thu hi a sawi

“Hunserh dar 2:30 pm-a ṭan tur tiha ni a, hei dar 2:30 p.m a ni a,a hun taka thil tih hi a ṭha a, a pawimawh hrim hrim bakah hun vawng dik, mi dikte leh hun vawng dik lo, mi dik lote thliar hranna ni pah fawmin a hun takah i lo ṭan ang u.

Pathianin mihringte hi talent hrang hrang min pe a, chung talent min pékte chu ṭha tak leh ṭangkai taka hmang turin min phut a; Pu A. Sawihlira nun hi kan en chuan harsatnain a khat emaw tih mai tur a ni. A nupui hmasa ber rawngtaka kah hlum a ni a, a nupui pahnihna cancer natnain a boral bawk a, amah réng pawh hi hrisel lohna chi hrang hrangin a tlakbuak deuh reng bawk a; sorkar hnathawk a nihnaah te phei chuan run dala thawk ve mai maia thawhpuite kep mawi ve mai mai chi angah te pawh indah sela a demawm lohna chen a awm thei ang; amaherawhchu, hetiang harsatna chi hrang hrangina a tlakbuak chung pawh hian lehkhabu tangkai leh chhiar tlak tak tak bu 39 ngawt mai a ziak thei a, a ṭhen phei chu zirlaibua hman tlak hial te an ni. Pu. A. Sawihlira hian Pathianina talent a pék hi ama’ tan mai ni lovin mi dangte pawhina an ṭangkaipui theih turin a tipung a ni. Hei hi Pathian duh zawng a ni” tiin a Sawi.

Pu A. Sawihlira khan chhuanlam siam se, chhuan lam tur a ngah ang. Rev. Thansiama sawi ang hian, kan hnam tana tha thawh a ṭhulh lo a. Science zirna kawngah phei chuan min chawi sang em em a. Kei ngei pawhin, a thuziak ka ṭangkaipui chu, "Competitive exam tum chuan PU-ah science lak tur," a tih kha a ni. Keini hunah chuan PU erawh a ni tawh lo a. Harsatna karah a hna rinawm taka thawkin, a hna kar lakah kan hnam hmasawnna tur science lam kan hriatthiamna tur thuziakin, science min chul nel tir a. Science Thu Ngaihnawm leh Finna Kailawn tihte chu Mizo naupang tam tak mit ti mengtu a ni.

Kan hnam tana harsatna kara tih theih tawk titute zel hi an lo hlu a ni. Thil ropui tak kan ti ve thei kher lo a nih pawhin, harsatna kara hmalam pan kan tum ve ṭang ṭang tur a ni ang.

5. CHILDREN LEARN WHAT THEY LIVE

Dorothy Law Nolte chuan kum 1954 khan "Children learn what they live" tih poem hi The Torrance Herald-ah a ziak a. Miin an duh viau mai a. An inthawn darh nasa ve ṭhin. 1972 khan A copy right a siam ta nghe nghe a. 1998 khan Rachel Harris nen lehkhabuah a poem chu an ziak ta a ni. A bu hming chu Children Learn What They Live: Parenting to Inspire Values tih a ni. A poetry bik chu hei hi a ni e.

Naupangte hi sawiselna kara

an seilen chuan,

Dem tur hmu reng mai

nun an nei ang.

Naupangte hi intairengna

ina an seilen chuan

Insual buaina an nunah a bet ang.

Hmuhsitna kara an seilen chuan,

Inkiltawih reng rengin an awm ang.

Zahpuiawm taka khawsakfona

hmuna an seilen chuan,

Dik lo tlata inhriatna

an nei reng ang.

Fuihna nena chawmlen

an nih chuan,

Mahni inrintawkna an nei ang.

Dawhtheihna nena enkawl

an nih chuan

Dawhtheihna an nei ang.

Fakna an dawn fo chuan,

Thil hlutna an hmuthiam ang.

Mi dangte pawmthiamna nena

an ṭhenlen chuan

Mi dang an hmangaih thiam ang.

An thiltihte hriatsakna

kan neih chuan,

Mahni inhlutna an nei ang.

Nun nghet kan zirtir chuan,

Thu dik an nunpui ang.

Him leh dama an ṭhanlen chuan

Mahni leh mi dangteah rinna

an nghat ngam ang.

Inkawmngeihna hnuaia

an ṭhenlen chuan,

Khawvel hi hmun nuam

a ni tih an pawm ang.

6. HMUSIT-SAWICHHIATNA (Troll) CHHAN LÊT DAN DIK

L. Keivom khan, a hlawhchhamna leh a hlawhtlinna inkar heti hian a sawi,"Matric ka fail khan ngaihzawng ka nei a. Ka ngaihzawng te ina léng ve ṭhin pakhat chuan ka ngaihzawng hnénah chuan, “Engah nge i ngaihzawn viau? Dam chhûnga matric pawh pass hlei lo tur, hla a phuah kur nguai ringawt ang,” tih vél kha a lo sawi a. Chu thu ka hriat chuan, “Ka va han pass dawn e aw,” ka ti a, ka pass ta reng a. Matric kha fail ta lo ila chu, tuna ka thlen ang hi ka thleng miah lo ang.

Matric kha nula vanga fail erawh ka ni lo va. Mathematics-ah hian ka tui lo va, algebra-te kha ka zir ṭha duh lo va. Class atangin ṭhiante ka chhuahpui a, sikul sirah zial te kan zu mai mai a. Kan tum loh va, kan boycott tlat kha chuan,exam-naah min boycott bve a. Mark zaah mark nga ka hmu a, supplementary min pe a.

Tunah chuan thla hnih thum hnuah an exam leh mai a. Khang lai kha chuan kum khat nghah a ngai a. Ka exam ṭhat hmasak leh chuan mark 15 ka hmua, ka tling lo leh a. A vawi thumnaah ka by heart ta vek mai ani. Chumi hnu aṭang chuan exam-ah réng réng fail leh ka tum tawh ngai lo." 

(Deh loh Sakei huai P. 187)

A lo hlawhchham ve tawh a. Hmuhsitna leh sawichhiatna a lo tawk ve tawh. Chu hmuhsitna leh sawichhiatna chu amah tiṭangtu a ni a. A hmusittu/sawichhetu/troll-tu kha va khinglet chiam chhiam loin, insiamṭhat a ngaihna laiah a insiam ṭha mai. Amah nawr kaltu-ah a hmang hlauh zawk a ni.

"Damchhunga matric pass ngai lo tur" an tih kha a thleng sangin a thleng thui hle a ni. A thih hnu thlengin chawimawina a dawng zuita zawk a ni.