F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

KA KALSAN LO ANG CHE U

Nuin fa a han pai a, thla 9 zet a han pai a, a hrehawm dan tur chu a pai ve lo chi chuan kan hrethiam lo ang. A hrinlai tak ringawt pawh hi a hrehawmin a harsa ang. Chutiang hnua a hrinchhuah a fa chu a nunna zawng zawng nen a hmangaih tawh ṭhin a. Mahse, nu zawng zawng an lo ni hauh lo.

Nu ṭhenkhat, chutianga an hrin hnute lui kawra paih mai thei te, lerh bo san mai thei te, mite kawtkaia lo mut mai ṭhin te an awm thei. Heng hi thil awm thei lo tura ngaih a ni a, mahse, a awm thei miau si. Goons ho tih loh chu mi kawtkaia naute lo dah ngawt hi an awm thei lo turah an ngai hial, Asterix-a te zing tho pawhin an kawngka bulah naute an hmuh ngawt pawh kha mak an ti hle a nih kha.

Nuin a ril a rah, a fa, a hnute hne lai ngei a kalsan thei a, an lo kalsan fo ṭhin. A fa sen thla 4 mi lek kalsan a, mipa um san daih pawh an awm.

Kan Pathian erawh chuan, min kalsan dawn lo a, min thlahthlam dawn lo tih min hrilh chiang em em a ni. Enteh, ka kutphahah te hian ka ziak che hi a ti a ni. (Isaia 49:16). A thlamuan thlak ngawt mai.

Kutphaha ziah, nem kai chu chiang fek fawk tak a ni, Pathian permanent Tatoo kan nih ber chu. Amaha tel ve, Amaha bet tlat kan ni.

Kristiante zinga Hla (poem) lar ber pawl Footprints tih kha kan hre fur awm e. Mizo chhungkaw in bang engemaw zatah a intar. A ziaktu hi Margaret Fishback Powers a ni. Pathianin min kaihhruaina chungchangah hian vui hi thil awl tak a ni a, he poem hian Pathian awmpuina kan thlir thiam theihna turin ngaihtuahna min pe thei ang. Isaia bung 49:16 thu pawh hi a ti fiah viau.

1964 Thanksgiving laiin, Canada rama Ontario ram bung khawpui pakhat Kingston-ah Youth camp-a an nei a, chuta an awm laia a ziah chu a ni. A thu chu hetiang hi a nih kha:

Zan khat chu pa pakhat hian mang a nei a.

A mumangah chuan vaukam ṭiauphoah Lalpa nen an lo leng dun a. Vanah chuan ama nun kawng hrang hrang hi a lo lang ta a. A nun kawngah chuan, ṭiauvut chunga mi pahnih ke hniak kal zai zai hi a tel lang tek ve zel a. Ke hniak pakhat chu, a ma ke hniak, ke hniak dang chu Lalpa ke hniak.

A nunkawng peng hnuhnung ber tarlana a han awm leh chuan, ṭiauvut chungah chuan ke hniak pakhat chauh chu a hmu ta a. A nun kawng dangah pawh chuan, mi pakhat chauh ke hniak lang ṭhin chu, a hmu ta nual a. Chung chu hun harsa lai ber berah a la ni zui zel bawk a.

Mak a ti hle mai a. Pathian chu a chhuah chhal ta a. "Lalpa, ka zui che chuan, mi kalsan ngai lo ang tiin min tiam si a. Mahse, ka nuna hun harsa apiangah hian mi pakhat hniak chauh ka hmuh si! Kan mamawh hunlai ber chein engtinnge min kalsan theih?" tiin.

Lalpa chuan a chhang a, "Ka fa duhtak, Ka hmangaih che a, ka kalsan ngai lo ang che. Hun harsa leh i tawrh hunlaia ke hniak pakhat chauh i hmuh kha, i ke hniak a ni hlei nem. Ka ke hniak a lawm. Kei chuan hlauhawm laka i him nan ka pawm daih che a lawm," tiin.

Mahni hi a lai takah kan indah ṭhin a. Pathian hmangaihna, ven himna leh chhan himna hi kan hmu thiam lo fo. Ani chuan, min kalsan ngai si lo.

Pathianin min kalsan loh tur zia tichiang em emtu chu Ira Stanphil-a nunah hian kan hmu a ni.

Ira Stanphill-a kha, February 14, 1914, khan Bellevue, New Mexico hmunah a lo piang a. A naupan zual lai hun chu Kansas-ah a hmang a ni. Kum 10 a nih chuan Ira chu rimawi lam thiam tak a ni tawh a, Piano, Organ, Ukulele leh Accordion te a thiam tawh hle a. A hnu lamah Guitar, Saxophone, Clarinet leh Xylophone a thiam belh leh.

Ira chuan kum 12 mi a nihin Lal Isua a pawm a. Kum 17 mi a nih chuan kohhran inkhawma sak tur hla a phuah tawh. Kum 22 mi a nih chuan thu a hril tawh a. Rawngbawlna pawl hrang hrang 9-ah youth director, music director leh pastor nihna te a chelh a. America ram dung tluanin thu a hril a. Khawvel hmun dang 40-ah a hril bawk a. Fakna hla 500 chuang phuahin “Mansion Over The Hilltop”, “Jesus and Me”, “We’ll Talk It Over” leh “Happiness is the Lord” te chu a hla lar zual a ni.

Ira hian Zelma Lawson chu April 23, 1939 khan nupuiah a nei a. Zelma pawh hi musician thiam tak mai a ni a, a zaithiamin Piano a thiam em em bawk. 1948 khan an inṭhen a. Engvanga a nupui nen chuan inṭhen mai nge an nih tih hi sawi dan hrang hrang a awm a. Zelma hi addict a ni a, mipa dang lakah a uire san tih te, a zaithiam em a, rawngbawlna huang chhung chauha inkhung a duh tihte a ni a. A pasal kalsan a, entertainment industry ah kalin, mi lar a lo ni ta zawk. A chhan chu engpawh lo ni ta sela, Zelma nena an inṭhenna avang hian Ira chu rilru na leh lungngai takin a awm a.

Kum tam tak a rawng a bawlsak hnuah chutiang harsatna a paltlang chu Pathianin a phal lawi si chu a hrethiam lo hle. Sawi dan thenkhatah chuan Kristianna kaihhnawih hrim hrim laka ralban vek a duh hial a ni an ti.

Ni khat chu, Ira chuan rilru na leh thinlung tawt taka Motor a khalh lai chuan a thinlungah hla thluk a lo lang ta a. A han tih rik riai riai hnuah a lo lang chiang zel a, a thu a lo thleng zel a. Ira F. Stanphill chuan hla a phuah a ni ta der mai. A hla sak chu kan hmalam hunah engmah kan hriat lawk loh thu leh Pathianin kawng tluana min hruaina tur thu a ni.

Ira chuan a office a thlen chuan hman­hmawh takin Piano bulah chuan a thu a. Vawiina kristian khawvela hla ropui“I Know Who Holds Tomorrow” tih hla phuah chhuak ta a ni.

V. Thangzama'n mawi takin a Mizo tawngin a dah a, a hla thu mil takin a tum phawk siin, a hran a phuah ve emaw tih mai tura hla mumal min pe leh a ni.

Naktuk thu reng chu hre loin

Kei ka tawng mai ni tinin

A nawmna chhuangin ka tem lo

Engmah lo a chang thei fo

Tin, nakin vei lawk ka nei lo

"Lungkham s'u, Isuan a ti"

A hre zawk a rinhlelhawm loh

Belh ka thlang amah ngei hi.

Naktukah Engnge lo thleng dawn kan hre lo a. Kan hmalam hun hi engmah kan hre lo. Ni tina a chawpa hmachhawn mai tur a ni a. Kan hun ṭha leh hlu tak emaw kan tih, nun kan chen emaw kan intih te hi, ho mai mai, hlutna tak tak nei lo, a tuk khua lo vara rilru leh taksa ti na tu mai mai a ni fo. Lal Isua khan, Pathiana innghat a, kan hmalam hun lungkham lo turin min tih angin, A thu hi awih mai a, Nakin hun atana rilru tih hah loh tur a ni. Keini aiin a hre daih zawk a, ringhlel lo a, amah bel mai tur kan ni.

Damlai kawng chhuk chho ka zawhin

Pen tinte a lo zang a,

Thim leh chhum a lo kian laiin,

Phurrit te a lo zang a,

Ka hmatiang a eng chhawmzel a,

Mittui hulna ram ka chuan,

Tlangte leh kawlkil piah lama

Romei chim bak ramah chuan.

Pathianin he khawvela kan ke pen tin min hruai avang chuan, rilru hahna nei thin mah ila, ni tin a hlutna a lo thar a, vanram kan hnaih tial tial a, Pathian kuta kan tluk luh nasat poh leh kan kawng hrehawm tur pawh zang tak leh hahdam takin, thlamuang takin kan kal thei zel zawk a ni.

Naktuk thu reng chu hre loin

Min kaihhruaitu zawng ka hria,

Lo rethei dawn mah ilangin,

Chung va leng mah a chawm nia,

Kei ka kawng hmuh baka kal hi,

Mei leh tuilianin kham se,

Thisena min tlantu nung hi

Chhantuan a awm reng e.

Kan hmalam hun hre lawk lo mah ila, a hretu kan Lalpa a ni a, amah chu min kaihhruaitu a ni. Chung leng sava te pawh hian hna an thawk hlei nem, Lalpan a chawm mai a lawm. Ama an puia a siamte chu min thlahthlam dawn tawp lo a ni.

Kei ka kawng hmuh baka kal hi, Mei leh tuilianin kham se tih lai chhote hi harsatna leh manganna thuk takin min bual mah sela, Isuan min chhan ang tihna a nia. A taka a hringa hrana kan kawng kal lai angin a hla hian a tehkhin a ni mai. Kan kawngah tuilian sela, meipui lo alh hluah mai bawk sela , kein kal si ila a buaithlak tur zia chu! Hebrai lehkhathawnah, Tuite in dai kai laiin in kiangah ka awm zel ang tih ziak a nih kha. Lal Isua pawhin harsatna zawng zawng lakah min chhan ang, a thisen chhuaka tuarin min tlan tawh miau a.

A Nupuiin a chhuahsan avanga Lalpa laka vui khan, a motor kal kawnga khalh pahin, heti hian a sa a nih kha,

Engpawh mai a lo thleng thei e,

Hriatlawk reng ka nei lo e,

Chelha vengtu kei ka hriat chu

Isua ngei hi a lo ni

Engpawh mai a lo thleng thei e, hriat lawk reng ka nei lo. Ka thi dawn nge, ka mualpho dawn nge, ka che chhe dawn nge, ka damlo vak dawn nge, ka neih zawng zawng ka chan dawn kan hre lo. Ka tana thlamuan thlak em em erawh chu, chung ka hriat loh ka tawn turte lakah min kai tu tur Isua ka hre miau a; Naktuk thu hre lawk mah ila, ni tinin ka hun hi thlamuang takin ka hmang thei mai a lawm.

Pathianin min kalsan loh tur zia, tifiah turin hla dang chanchin pakhat han sawi leh lawk ila.

1905 ṭhal lai khan Civila Martin leh a pasal chu Elmira, New York-ah an khawsa a. Chumi hmuna an khawsak lai chuan, Pu Doolittle-a te nen ṭhian ṭhaah an insiam a. Pu Doolitle-a te nupa chu Pathian ring bur mai mi an ni. Pi Doolitle-i zawk chu natna khumah kum 20 zet a mu tawh a, a pasal Pu Doolitle-a pawh chu wheel chaira khawsak ngai a ni. Chung an natna leh harsatna karah chuan ringtu ṭha nih an thulh chuang lo a, Kristian hlim tak an ni reng thei a ni.

Nikhat chu, Pu Doolitle-a te nupa chu Civilla Martin-i leh a pasal chuan an va tlawh a. Doolitle te nupa hlim reng chhan leh an hmalam hun an thlir tlat theihna chhan chu an zawt ta a. Pi Doolitle-i chhanna chu, mawl mawi tak a ni, "Savate pawh a vil reng a. Keini pawh min vil reng a ni tih kan hria," tih zawng a ni.

Chu Pi Doolitle-i thil sawi, tawi, mawi leh fiah tak mai, rinna thuk tak sawi chhuahna chuan Dr. Martin-a leh Civilla Martin-i te thinlung chu a hneh em em a. Sap hla mawi tak,"His Eye Is on the Spar­row" tih hla thu chu an ziak chhuak ta a. A tukah Gabriel-a hnenah an thawn a, a thluk a lo siam ta a ni.

Zaithiam Eth­el Wa­ters (1893–1977) khan he hla hi a duh em em a, a autobiography bu hmingah a hmang a, a thlanah an ziak lang bawk a. A hnuah zaithiam tam takin an sa a. Vawiin thlengin hla mawi chuai lo a la ni zui ta zel a ni. Whitney Houston ngei pawh khan a sa.

Mizo ṭawngin Upa V. Thangzama'n a letling a. Upa Thangzama hi hla lehlin thiam a ni a. Kal zaihin a hla hi a let chhuak thiam a. He hla ‘His Eye is on the sparrow” tih pawh hi ‘Sirvate mah a chawm a,’ tiin a hla hi a dahchhuak a.

Eng vang nge ka beidawn ang?

Eng vang nge ka vui ang?

Ka van in lungkham luat maw?

Vui tur ka ni nem maw!

Isua ṭhian tha ber a ni

Mi tin tan lo zu nia!

Khawvelah hian kan vui nasa thei nung nung si. Social Media-in min luh chhuah hnu phei hi chuan vui vai thawm hlir a ni. Mahni inhmangaihnain kan khat a, miin chu chu min tihsak se tih ngaituahnain min luah ngut ngut a. Vuina zawn dawn chuan, vuina tur hlir a ni. Lal Isua ke bulah kun ila, chung kan thinlung phurrit chhawkna te chu a lo awm vek a ni.

“In thinlung mangang suh se”

Tia thu a tiam kha

A thatziate ka ring ve

Chhin lovin ka awih ta

Ka hmalam pen khat pawh hi

Min hruaina tih ka hria.

2020 May-August inkarah ka hnathawhna bial chhungah Mi 10 chuang an inawkhlum a, Inawhhlum tum chhan hman pahnih kan nei bawk, chu pawh zan khat thil thuah. Kan thinlung manganna karah hian, Isua kan bel ṭhin lo a. Lal Isua khan, 'In thinlung mangang suh se' min lo ti daih tawh si. Amah bel ila, pen tinah min hruai a ni. Sap hla pakhat a awm kha, 'Each steps i take, my saviour goes before me' tih a nih kha.

Kei ka thlaphan ber laiin

Thlemna chhum lo zingin

Lawm hla sak reng ka nuam lo

Beisei reng ka nei lo

Chutin amah hnaih mai hi

Muanna tih ka hria.

Lungngaihna, manganna, beidawnna ten min hual a. Hlawhchhamna leh hmuhsitna karah thlemnain min han chim chuan, lawmna tur hmuh a har a. Beisei a bo ṭhin. Lal Isua hnaih ila, muanna kan chang ṭhin. 'Lungngai beidawnna ten, min chimbuai mah sela, kristaah ka phur ka nghata' tih hla kha a pawimawh fo mai. Amah ngeiin, 'Nangni thawkrim leh phurrit phur zawngte u, Lo Kal rawh u, Ka lo chawlh tir ang che u' min ti a nih kha.

Kum 20 zet khuma mu tawhte thinlung pawh

'Lawma hlimin ka lo zai,

Ka lo engthawl ta si

Sirvate mah a chawm si

Min ti thlawn lo’ng tih ka hria' tia a zai theih chuan, keini chu, lawma zuang tur kan ni e.

A lettu Upa Thangzama hi pa ngainatawm leh rimawi lama mi thuk a ni a. Lalhmingliana KTP over dawnah Pathianni zana Bial KṬP leader kalchhuak a nihna anga Dawrpui Vengthar kohhran Biak ina thu a sawi ṭumin ka han ṭawiawm a. Mi a lo chibai var nghe nghe.