F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

BUCHHAWNA TE PAFA

Mizo officer hmasa, Mizo zinga ACS hmasa ber dawttu R. Buchhawna kha pastor fapa a ni a. A pa chu Rev. Thankunga a ni a, Zoram chhim lama kristian hmasa ber a ni.

Thankunga kha mi fel tak mai leh rilru ṭha tak mai a ni a. A rilru ṭha lutuk hi a bial chhunga upa pakhat, a nupuia nuṭa pawhin a manganpui ta hial a, Pu Buanga te hnenah a sawi ta ringawt mai a ni. “Mi an ṭanpui vak vak a. An harsat phah. Lo zilh teh u,” a ti tawp mai. Sap Upa leh Pu Buanga te khan Thankunga chu an han ko a, “Theiriat upaten an hek che a. Kan lawm em em a ni,” tiin an lo hrilh teh hlauh zawk a. Pu Buanga khan cheng sawmruk (60) a pe a, Sap Upa khan Cheng sawmnga (50) a pe vebawk a. 1915 vela Cheng za leh sawm (110) chu tam tak a ni. In mangan pui pui rau rauah chuan, a ropui hle a ni. An thil phal lutuk avanga mi dangin an manganpui chu, thil phal kawnga khum an har ngawt ang.

Thankunga kha Zosaphluia rawngbawlna avangin Kristianah a in pe a. Hemi chanchin pawh hi a ngaihnawm. Khatih hunlai khân, Baptist Mission an lo la chhuak lo a, Welsh Mission-in Mizoram pum an tuam lai a ni a. Saphluia khan chhim lam a fang a, Pathian thu a hril a. Mizo ṭawng a la thiam lutuk lo bawk nen, a thusawi kha an hrethiam mang meuh lo. A hnuah Khasi pa Sohan Roy-a khan, Mizo ṭawng a thiam sawih sawih hmang khân thu a hril ṭhin a. Thankunga te chuan, “I thusawi leh sap thusawi kha a inang em?,” an ti a. Sohan Roy-an “Inang e,” a tih takah chuan, Kristianah a ṭhiante nen an inpe ta a ni. Zosapthara khan baptisma a chan tir a. An hunlaia Kristian tlemte zingah hotu chan a chang chho a. Zu a induh ta lo a, Chawlhni a serh avangin kuli pawh a kal duh ta lo bawk. Pukpui Lal nen pawh an inngeih lo chho ta a ni. Lal chuan Bawrhsap hnenah a hek a, Kum 1900 khân man a ni ta hial mai. Kristian ho chu, Kum 1902 khân Pukpui Lalin a hnawt chhuak a, Sawrkarin Sethlunah an awm a phal a, Kohhran ṭiak tir fahrah tak chu a hoin an awm ta a ni. Chutih lai chuan, Hmar lam aṭangin an rawn enkawl ṭhin a. Kum 1903-ah Pu Buanga te ṭhiandun kha an lo chhuak leh a, Zosaphluia te hnen aṭang khân chhimbiala Kristian lo awmsate chu an rochung a, an enkawl zui ve leh ta a ni.

Thankunga chu kum 1904 khân Tirhkohah a in pe a. 1915 khân Pastor atân nemngheh a ni a, kum 1936-ah a pension. Pastor Thankunga hian ṭum khat chu nu pakhatin a bal a ru lai hi a hmu a. Chu nu hnenah chuan, "Ka lo sual a ni. Min ngaidam teh, ṭhenawmte rilṭam leh manganga in awm pawh ka lo hre lo a, pawi ka ti takzet a ni," tiin ngaihdam a dil a. Bal chu a pek belh ta ṭeuh zawk.

Kristian a han nih khân Pukpui Lal nen an inngeih ta lo a tih kan sawi tawh a. Zu a in duh ta si lo, Pathianniah hna a thawk duh ta lo bawk nen, an boruak a chhe cho a. Pathianniah chuan, Kuli tur pawhin a kal duh ta lo a. Lal chuan, Pathiannia kuli a kal duh lohna chhuanlamin a hek ta a. Tuna Lunglei bawrhsap bangla hmun hi ni sawm (10) zet an laih tir a. He bawrhsap bangla hi hun rei tak chhung chu SDO-in an luah a. Mizo zinga luah hmasa bertu chu Pastor Thankunga fapa R. Buchhawna kha a ni. Pathian hnathawh dan hi mak tak mai chu a ni.

Pastor Thankunga kha, kum 1875 a piang a ni a, kum 1951 khân Chatuan chawlhna a chawl turin min haw san tawh a ni. Zawlnei Darphawka makpa a ni a, an chhungkua hian Pathian an ṭih bawk a, a thlahte pawh Pathian ṭihmi leh mi fel tak tak an ni. Ama chungchang hi, Tirhkoh aṭanga pastor atana an nemngheh dawn khan, an ngaihtuah a. Chuta a reltu zinga mi chuan, Thankunga chungchang chu heti hian a sawi, “Mizoram chhim lamah hian Thankunga hi Kristian hmasa ber a ni a, amah tluk tur hi an la awm reng reng lo a ni. A sualna awm chhhun chu, ‘A ṭha lutuk hi a ni’. A hlawh a kham lohna ṭhin pawh hi mi retheite hnenah a sem zel vang a ni. Amah leh a chhungte enkawlna tur nen lam mi retheite hnenah a pe zel hi a sualna a ni,” a ti a. Hei hian Thankunga Pathian thu awihzia leh Pathian a rinzia a tarlang chiang hle awm e. Bible-ah hian, “Mi rethei khawngaihtu chuan LALPA a puk tir a ni a, a thiltih ṭhat chu a rul ang,” (Thufingte 19:17) tih kha kan hmu a. Thankunga chanchinah hian a dik tak zet mai.

Rev. Thankunga fapa R. Buchhawna pawh pastor fapa tih takah kohhran mi leh rinna lama mi chhuanawm tak mai a ni a. A hming pangngai hi chu, Rochhunga a ni a. A pa Thankunga kha, Kristian hmasaten hmuhsit leh tihduhdah an tawrh hun laia an hotu hmasa, sawrkar hotute dawr a, Babute chhawntu ber a nih avangin, Rochhunga chu Buchhawna tia hriat hlen a ni ta zawk a ni. Sawrkar hnathawk lian hmasa a ni a, kan sawi tawh angin Mizo zinga Assam Civil Service Officer hmasa ber dawttu a ni. A hmasa ber chu, Upa M. Suaka, Durtlang lal ṭhin fapa Thangluaia Chawngthu kha a ni. Pu Buchhawna khan Mizo hnam tan ṭhahnem angai em em a, thu leh hla lamah pawh a inhmang hmasa pawl a ni a. A hmalakna avangin Matric examah Mizo subject a tel phah a, a Mizo Grammar bu buatsaih pawh ṭangkai taka hman a ni ṭhin. A chanchin dang sawi tur pawh a tam a, pakhat emaw chauh kan sawi zui dawn a ni.

Kohhran hun hmasa lamah khân hlim lamna lamah an khirh fo ṭhin a, mihlim, lam kawnga tui deuh ho khan hrehawm an tiin, chep an inti ṭhin. Kohhran chhuahsan phah pawh an awm fo mai.

Pu Hrangchhuana (Hrang­chhuan Pharmacy) pawh kha Pathian thu duh leh ngaihsak tak a ni a. Chumi kawngah chuan mi tam tak a pui a, Rev. Lalngurauva Ralte-in BD a zir chhunzawm leh theihna bul pawh amah kha a ni a. Hlim lam kawnga mi tui tak mai a ni bawk a, Kohhran duhtuina leh invawnna leh a hlim lam tuina kha a inmil ta meuh lo a, Kohhran ata a chhuak ta a. Dawrpui kohhranah khan a lawi chhunzawm ta lem lo a.

Chutia, Pu Hrangchhuana chhuak ta chu, Pu R. Buchhawna khan a vei em em mai a, a lenchilh ṭhin a, "Hrangchhuan, lo let leh rawh. Ka nau i nih hi. I thihin biak in dar saw a ri lo ang tih ka hlau em mai," tiin a sawm ṭhin a. Atawp atawpah chuan, Pu Hrangchhuana pawh kha Dawrpui kohhranah a kir leh ta a ni. Ringtute inunauna tak tak hi chu a mawiin a duhawm em em mai a. Pu Buchhawna’n a ringtupui, kohhran khata a lawipui ṭhin a ngaihsakna te hi ringtu ṭha zia, mawi em em mai a ni.

Hetiang chanchin hi a ngaih­nawm ka ti ṭhin. Thangtharte hian zirtur kan ngah hle. Keini chuan, kan unaute tlu te, an peng kawite hi hmuhnawm thlirin kan thlir emaw tih tur hi a ni a. An che chhia te hi ngaihnawm kan ti a. Keini kan ziktluak bikte hi kan in chhuang thin emawni tih tur hi a ni fo. A tehtu lo turate hian thiam loh kan inchantir awlsam lutuk. Tun laiah phei chuan, mihring famkim lo kan nihna inhriat sak duh lohin, pawn lama felna dan zawh famkimna kawngah kan in kawk ṭhin a. Chu chuan, nun hote hi a ti harsa zo vek a ni. Chuvangin, keini chuan, kan unau, kan ṭhenawm, kan ṭhian harsatna tawk, khawvel inher kara nun chingfel thei lote chhan­chhuah hna hi kan thawh tur a ni ang.

Kan tluk leh tlakna aṭanga inkai tho a, inkhai chhuak tawn tur kan ni e.