
Guest writer
F. Vanlalrochana
RAWNGBAWLTU RAWNGBAWLNA
Rawngbawlna chanvo hi Pathian Khawngaihna zara kan chan thin a ni. Kan nihna te hi, Pathian rawng kan bawl theihna tura pek kan ni a, keini lo pawh hi mi dang an awm lai a, keini thlan kan han ni thin hi khawngaihna vang liau liau a ni.
Mi thenkhat hi chuan, rawngbawlna chanvo hi mimal ropuina leh title ni hialin an hria em aw, a tih theih. An ngaihsan loh tak ten an chan awm zawk tak nia an hriat rawngbawlna chanvo an han chante hian thenkhat chu an tui lo zui mai thin. An chanvo tur bik riau awma hre tlat hi rawngbawltu zingah an awm thin a ni awm e.
Rawngbawlna chanvoah hian kan chelh tur bik a awm lo a, eng pawh kan koah a lo tla a nih chuan, lawm taka thawh hi zir tur a ni. A chang chuan kan chakloh zawng tak mawhphurhna pek kan ni thin a, chu pawh chu, mi dang ti tur an awm tho; kan koa a tlak chuan lawm taka thawh tur a ni, phur lo mah ila, chu chu lawm chunga rawngbawl awmzia chu niin ka hria.
Mi thenkhat chuan chelh duh bik an nei a, chelh luih ngar ngar te pawh an tum thin em ni aw a tih theih fo. Johana'n, "Ani chu tlatlum tur a ni, kei erawh chu lang tur ka ni," (Jn. 3:30) a tih ang khan, mi dangte dah hmasa thiam chunga rawngbawlna chanvo hlen tum mi; Inngaihtlawmna nena Pathian rawngbawtu nih hram hram tum tur a ni. Chu chu ni tina zir thar a ngai.
Khawvel thila dinhmun hniam zawk anga lang leh mawl zawk anga langte thu kan zawm a, an kaihhruaina hnuaia hma kan lak a ngaih chang a awm thei; chutiangah pawh chuan, phur taka thawh zel kha ringtu dik tihtur a ni.
A nihna takah chuan, kohhranah eng chanvo mah pek ni lo mah ila, kan theihna zawn apiangah Pathian rawng kan bawl mai tur a ni, nih leh nihloh thilah kan buai tur a ni lo ang. Pathian chuan mi chapote a hnukhniam a, inngaitlawm leh thuhnuairawlhte a chawisangin a hmang thin a, Pathian hman theih kan nih a tul. John Newton-a kha, misual, khawngaihnaa chhandam a ni bawk a,Pathian Kohhran a ngai ropui hle, nihna neih leh neih lohah a buai lo, "Lalpa, Zion khawpuiah chuan, Khawngaiha min tel tir chuan, ......I hming chauh ka chhuang ange," a ti thlawt mai. Kohhran alo awmte hi a hlu a, kohhran pawhin ringtute rinna kawng dik loa an peng tur venhim hna huai taka a thawh chhunzawm zel pawh a tul bawk awm e.
Pathian Kohhranin, rawngbawlna min siam sak te hi khawngaih rawngbawl hna a ni a, chapo pui chi a ni lo a, hauh run chi pawh a ni lo. Nihna sang zawk neih tuma a khelha khelh chi pawh a ni hek lo, min ruatna ang angah lawm takin, theihtawp chhuahin kan thawk mai tur a ni. Vantlang mit hmuha kan lan mawinan kohhran kan bel satliah tur a ni lo a, chutiang atan chuan rawngbawlna chanvo te pawh kan hmang tur a ni hek lo. Sual zep ruk nei reng chunga rawngbawlna thianghlim vawn te hi a dik lo. Pathian mithmuha thianglimna kawng kan zawh hram hram tur a ni.
Mi thenkhat an rawngbawlpuite haw tlat, hmusit tlat, itsik tlat te hi an awm thin an ti. An lo awm a nih chuan, an rawngbawlna chuan Pathian ram zauna kawngah sawtna a nei tam lo khawp ang. Thenkhat chuan, an phu tawk leh phak tawk aia sangin mi dang duhsakin chawisan an tum thin a. Mi tha thenkhat, rawngbawltu tangkai tak ni thei turte dan tlat te an tum thin! Rawng kan bawlho a nih chuan, rit phurh inchhawk tawnin, Pathian ram tana tha ber turin kan thawk ho mai tur a ni. Pathianram leh a kohhran hote tana tha turah chuan sawiselna leh elrelna te pawh kan tuar ngamin, kan huam tur a ni. Mimal thil zeh tel a rem lo a, chawimawina reng reng beisei tur kan ni lo. Lalpa ropuina tura rawngbawl turin, theihtawp kan chhuah tur a ni. Lalpa’n tih tak zet a duh si.
Hla siamtu pawhin
“Hmusitna leh sawichhiatna
Zawng zawng phur zoin
Ka beramte chawm rawh
Chawimawina thil reng reng
Chu beisei a rem lo,” a ti a nih kha.
Pathian rawngbawltute hi ‘celebrity’ angah an in ngai ve tur a ni lo a. Khawvel hian ‘celebrity’ anga cheibawl an tum a nih pawhin, ‘Lalpa min kohna a ni lo,’ tiin an chhang tur a ni ang. Fakna hla saa Rawngbawltu zingah khawthlang lama an zaithiam larte awm dan ang, chu pawh, Khawvel lam hla sate awm dan ang entawn thin hmuh tur an awm ve zauh zauh. ‘Celebrity circle’ hi chu mahni indah pawimawh berna hmun a ni a, chumi huang chhungah chuan Lalpa rawngbawltute an luh ve a rem lo ang.
Mihring lam lansarhna zawn a rem lo a. Pathian thuchah puangtu mai kan ni tih hi theihnghilh loh a tha hle. Rawngbawltu thenkhat chu mi dang zawng aia chang chhah bik, rau bik, thilmak pawh ti thei, Pathian nena inpawh bik, a hringa hrana Pathianin a inlar thinna, mi dang zahpah nei lo, kohhran hruaitu leh pastor-te zahna nei lek lo, pulpit tlanga an ngei zawng te bei chiam mai chi an awm. Chung mite chuan, Pathian ropuina an tarlang khat khawp mai. An kaldana fimkhurna tur thu hrilhtute chu, setana mi tirh leh Thlarau Thianghlim dodaltuah an chhuah fo mai.
"Kum engzat nge rawng ka bawl tawh, tih ai chuan thlarau bo engzat nge ka man tawh tih a pawimawh zawk," te hi kan ti teh fo a. Kan rawngbawlna rah chhuah hi keini lo chhiar tur em ni dawn? Pathian hman theihin kan hun, thiamna leh theihna hi hlan ila, a duh angin min hmang anga - chutiang chu nimai awm tak. Rawngbawl ila, Pathian hman tangkai theih ni ila, kan rawngbawlna nghawng tur chu Pathianin a duh dan ang a ni mai ang. Thil ho ber nia kan hriat pawh a hmang tangkai duh vek. Kan rawngbawlna rah leh nghawng tam zawk hi chu vana kan hriat chauh tur a ni a. Kan rawngbawlna rah hi lang duak duak se kan chapo lutuk ang.
Rawngbawltu leh a rawngbawlna sawi chuan Upa Selet Thanga kha ka hre chhuak thin.
Selet Thanga kha, Kum 1920 June ni 9-ah a piang a. AG Mc Call-an, “He is an excellent man. I am confident that he will do everything excellently,” a tih kha a ni a, fel tak a ni. Royal Indian Army Service Corp-ah lutin, Indopui pahnihna lai khan, Sri Lanka-ah ‘post’ a ni.
A lo chhuah hnuin, tuna Govt. Mizo Higher Secondary School-ah hian a thawk zui a. 1980 khan a pension.
Central YMA leh Central KṬP-ah OB a ni thin a, CKṬP-ah phei chuan, Pastor nilo zinga Leader ni thei awm chhun a ni. Kum 1958 khan, Mission veng Kohhran Upa atan thlan a ni. Rawngbawlna chanvo hrang hrang a thawkin, a tlin thin hle. Chutiang rawngbawltu fel chu a ni a. A chang chuan, a lo kal chak deuh thin a, ama phurna um pawhin a lo kal thui hle. Chauh chang a nei ve tho a. A chauh chang chuan, peih lo lutuka ti tawk tawkin a rawngbawlna kha a kalpui thin. “Mi thenkhat chuan, Lal Isua hi kan hma khalh thawt thawt thei a. A nih loh leh, amah hmu pha loin, a hnung feah kan kal fo,” tiin amah ngei hian a sawi. Amah leh a rawngbawlpuite harsatna kha a en a. Lal Isua hnena dil makmawh an nei tih a hria a. Chu chu “Lal Isua ruala kal” kha a ni.
Rawngbawltu fel, Kristian Ṭhalai Pawl rawngbawlnaa mi chhuanawm tawp tling, YMA-ah pawh hotu lian ni pha, kum naupangtea Kohhran Upa atana thlan tlaka mi fel, Selet Thanga kha Kraws engah a inhmu chiang hle a.1967 July thla khan,
“Lalpa, i rawngbawla min koh hi,
Hriain, sual,
chaklohna phuar vel hi.
Hlau leh khurin beiseinain
Tawmkailo leh bawhhlawh,
puih ngai,
I chakna ring ka lo kal e,” tiin, Mizo Kristian Hla ropui berte zinga mi, “Lalpa I rawngbawla min koh hi,” tih kha a phuah ta a ni.
Mi chak lo, puih ngai a ni a, Pathianin rawngbawl turin a ko si a. Sualin thlem fo thin mah se, Pathian chakna puihnain a rawngbawlna a hlen ang tih beiseiin, Selet Thanga khan, rawngbawl tura kohna a dawn thin hrang hrang kha a chhang thin a ni.
Kalvaria luangchhuak Hmangaihna khan, rawngbawlna kawnga a chauh chang apiangin a muan thin a. Lal Isua ruala kal loh chuan, buaina chhum leh thlemna fawn te’n an chim changin, khawvel hnehna a nei lo ang tih a inhre chiang hle.
Selet Thanga khan,
a hmufiah em em,
“Chatuan kulh che rual
lo inhung chu,
Tuarna zara ka ta a ni,
Zam tur reng ka lo nih loh hi,” a ti hial a ni. Ringtute nun kawngah hian hrehawm tam tak a awm a. Tuar tur tam tak a awm a ni. CS Lewis-a khan, “Vanram chu hnehtute ta a ni,” a ti a, Selet Thanga hian a hrechiang hle, “Ka kal zel ang aman min awmpui, khawvel hnehna chu ka ta a ni,” a ti a nih kha.
1995 December ni 5 khan, Vohbik Chawimawina Lallukhum changa ding turin, Chatuan Famkimna hmunah chuan a lut ta a ni.
Upa Selet Thanga te meuh pawh hetiang hian an tlawm a. Tunlai rawngbawltute hian zirtur tam tak kan neiin ka hria. Isua ruala kal lo hian, kan kal chak mah mah fo em? Kan thusawi leh thu vuakthlak hi Bible zirtirna nen a inmil lo fo em?
Mipui khel kohhran hotu, thusawitu dik lo zilh ngam lo leh pulpit atanga chhuk tir ngam lo kan ni fur tawh em? Pathian tih lawm aiin mihring tih lawm kan thupui zawk em? Hengte-ah hian kan inen fiah a tul tawhin ka hria. “Tunah hian mihring nge tihlawm ka tum Pathian? Mihring lawmzawng sawi tum angin ka lo lang thin em ni? Mihring tihlawm tum ni ila Krista bawih ka ni lo ang,” (Galatia 1:10)
Kum 1951 khan Rev. Saiaithanga chuan, ‘Presbyterian Kohhran’ tih bu a ziak a. Chutah chuan, he thu hi a ziak, “Tunlai hian thu hril tura zin veivakte leh mi dangte zingah hian thu pawi khawih nia kan hriat, kan Biak Inah si, sawi vak vak an tam ta hle maia. An thu sawiah chuan beram chawmna chaw tak ni lo, chaw pawikhawih, zirtirna dik lo (heresy) emaw, chutiang lam pan emaw, Kohhran hruaitute leh vantlang hawlh phel tumna emaw, kan Kohhran leh hruaitute sawichhiatna emaw te hi, a tam ém ém mai a; chuvangin fimkhur thu rawlh a hun ta a ni,” tih hi. A tihdan tur a sawi chu, Pastorin a bial chhung a veng ang, Kohhran commitee-ten an kohhranah. Upa pakhatin lo tan ni se, chu upa chu pastor chuan a zilh tur a ni. Pastor-in a lo tan a nih pawhin upa-in an zilh mai tur a ni, a ti. Pastor-in a tan tih hi Pawi ti lo, a ngaihthah chuan a tihna. “Kan thurin leh dan lama an dinhmun kan hriatte ngei chauh rawih tur a ni,” a ti bawk. Hei hi Presbyterian kohhran tan chang a pawimawh lo, Pathian kohhran dang hrim hrimin, kohhran leh rawngbawltute zah lo thuhriltu, Kristian thurin kalha che thinte an hmachhawnna atan a pawimawh awm e.
George Beverly Shea-a kha, a lar chhuah tan dawn chiah khan, a nuin thutlukna a siam sual ang tih a hlau em em a, Rhea F. Miller-i Poem, ‘Isua neih ka duh zawk’ tih kha a chhiar turin a lo dah lang thin a. A tawpah chuan, khawvel zawng aia Isua thlangin, rawngbawlna lamah a dam chhungin a kal ta a ni. Keini chuan, rawngbawltute ngei pawhin, Lal Isua thlang inti siin, mahni lawmna kan zawng a, kan indah tha phal thin lo. A hla thluk hi amasiam a ni nghe nghe. Kan thu khar nan,a sap tawngin a hla tlar hnih lek hi ka han dah ang e:
"I'd rather have Jesus
Than Men's applause"