
Guest writer
F. Vanlalrochana
“AW HALLELUIAH, LALPA ROPUI BER”
“Aw halleluiah, Lalpa ropui ber,” tih hla phuahtu L. Kamlova kha 1901 khan Lenchim khuaah a piang a. Pawl thum thleng lehkha zir, Synod Preacher exam pass-a Thuhriltu puitling ni pha a ni.
Thupuan bung 22:16, ‘Davida Bulpui leh a thlah, Varparh, arsi eng tak chu ka ni’, tih lai hian a rilrua luah reng ṭhin a. A thinlungah hla chi a lo ṭiak a, hemi chang behchhana hla a dawn chhoh mek lai hian, Khawbung pa, Patea, hla phuahtu langsar takin a lo siam khalh a.
“Aw Lalpa, Davida leh a thlah Arsi,
I felna ram atan nangin min buatsaih” tih kha a lo neih khalh ta a. Hemi Patea hla hi L. Kamlova hian a duh em em mai a. An zinna lam a, Arro khuaa an han lut chu, lenkhawmnaa an han sa chu, a sa ve thei ta reng reng lo mai a, “An sak rei poh leh ka ṭap rei a ni mai a, he hla hi chuan min vel nasa a ni. Ni khat leh zan khat chu ka ṭahpui a ni” tiin a sawi. Amah pawltu thlarau chuan a la chenchilh reng a, Patea hla ropui behchhan chuan, Pathian ropuina leh A nihna leh zahawmna puanchhuahna hla ropui, “Aw Halleluiah, Lalpa Ropui ber” tih hla kha, 1923 khan a phuah chhuak ta a ni. A thluk a mawiin, a dam dap a, a thu leh thluk mawi tak avang hian Hymn tak tak a tling a ni.
‘Aw Halleluiah Lalpa ropui ber’ tih hi reformed theology khaikhawmna hla a ni mai te hian a hriat a, hetiang hian tawite-in i han sawi teh ang:
1. He hla hi “Lalpa ropui ber” “Hnam tin lal ropui leh zahawm ber” faknain a hla bul hi ṭan a ni a. Reformed Theology-in Pathianin engkim chunga thu a neihna leh a enkawl vekna hlim thla chu kan hmu thei a ni. Reformed Theology bulpui Pathian lal berna, mihring nuna a lal berna, chhandamna leh thil siam chungah zawng zawng thuneihna famkim a neih dan kan hmu thei a ni.
Aw halleluiah!Lalpa ropui ber
A fakna kil tinah fawn se;
Hnam tin Lal ropui leh zahawm ber chuan,
Mi thinlung chhungah thu han sawi leh rawh.
2. Lal Davida, Mosia, Lal Krista leh Thlarau Thianghlim te chang hnihnaah kan hmu a. Hetah hian Reformed Theology-a thu ken pakhat History pumpuiah hian Pathian kaihhruaina leh awmpuina hlim thla hmuh tur a awm vek a ni tih hlimthla hi chang hnihnaah hian kan hmu thei a ni. Reformed theology-ah chuan Pathian kaihhruaina leh a awmpuina hi mihringte tlanna tura a ruahmannaa thil pawimawh tak a ni a, Lal Davida, Mosia, Lal Krista leh Thlarau Thianghlimte chu Pathian duh dan tihhlawhtlingtu an ni.
Reform theologian Jonathan Edwards-a chuan"Pathian chu thil ṭha nihna sang ber a ni. Amah hi kan lawmna ber tur a ni a; amah hi kan hlimna ber tur, kan thlarau a tlai puarna tur awm chhun a ni,”a ti. Mihringte hmuingilna leh chhandamna channa atan chuan Pathian awmpuina leh hruaina hi kan mamawh ngei ngei a ni.
Lal Davida leh hruaitu Mosi-a,
Lei arsi lian an her liam ta;
Tunah Lal Krista leh Thlarau Thianghlim,
Kan puithiam Lalber leh kan arsi chu.
3. Chang 3-na hian Reformed theology zirtirna Pathian hi chatuana awm a ni a, khawvel awm hmain a awm a, lei leh van siamnaah pawh a thiltihtheihna ropui tak kan hmu a ni, tih chu a rawn pho lang a ni.
Tui leh leilung reng an din chhuah hmain,
Hriat phak loh Pathian i lo ni;
Ni leh thla leh arsite zawng zawng khian,
I zarah enna ropui an nei ve.
Reformed theology hmangin hemi chang bik hi kan umzui thui dawn chuan reformed theologian ropui titi hi han sawi chhawng ta ila:
1. John Calvin: Calvin-a chuan a a kutchhuak ropui "Institutes of the Christian Religion"-ah hian Pathian chu lei leh van siamtu leh chuta roreltu sang ber a nih thu a sawi a. Calvin-a chuan Pathian chu chatuan a awm a ni a, engkim awm hmain a awm a, thil siam hun zawng zawng pawh ama siam a nih angin a pal tlang chho vek bawk. Khawvel awm lo chu awm tirtu a ni a, chumi atan chuan a thiltihtheihna ropui tak a hmang a ni, a ti.
2. Herman Bavinck: Reformed theologian lar tak Bavinck-a lehkhabu "Reformed Dogmatics" hian Reformed ngaih dan aṭangin thil siam thurin (thil siam lo awm dan) a chhui a. Bavinck-a chuan Pathian chu Siamtu zalen leh thiltithei tawk a ni a, a thiltihtheihna leh ropuina chu thilsiam khawvel mawina leh inrelbawlnaah a lang chhuak a ni, a ti.
3. Louis Berkhof: A lehkhabu "Systematic Theology"-ah chuan Berkhof-a chuan Pathian mizia a chhui a, chung zingah chuan engkimtithei a nihna te, engkim hriat a nihna te leh chatuan mi a nihna te pawh a tel a ni. Berkhof-a chuan hun leh hmun (time and space)khung beh zawh loh chatuana awm Pathian a nihna a sawi uar hle a, lei leh van enkawla chelhtu leh roreltu ber a nihna chu a sawi uar hle.
4. Abraham Kuyper: Dutch Reformed theologian Kuyper-a’n Pathian lalna leh Pathian enkawlna leh hma hun atana a ruahmanna chungchang a ziahah hian Pathianin thil hrang hrang siam tur a thuneihna a neih thu leh lei leh van zawng zawng thununtu a nihna kan hmu a. Kuyper chuan thilsiam zawng zawng hian Pathian ropuina leh ropuina a kawk a ni tih a sawi uar hle a, Pathian hian thuneihna sang ber neihtu a nihna angin lei leh van hi a enkawl a ni, a ti bawk.
Reformed theologian te thu vuak thlak tawite kan tar lan aṭang pawhin he hla chang hi, Pathian chu chatuan mi, lei leh van siamtu thuneihna ropui tak nei a nihna poetry mawi taka puan chhuahna a ni kan ti thei awm e. Tui thuk tak takte a lo awm a, leilung a lo in rem fel a, ni leh thla leh arsi van boruaka mawi taka an lo eng chu mitthla theihin L. Kamlova hian a puang chhuak a, heng ni leh thla leh arsi te hi Pathian zara lo awm an ni a, an enna ropui tak hian Pathian ropuizia a tar lang a ni. Hetah hian Reformed Theology thu ngaih pawimawh tak, Pathian engkimtithei, thuneihna tawp neitu leh a thiltihtheihna hmanga lei leh van dintu nihphung chu hla tlar li lek hian mawi takin a khaikhawm a ni.
4. Chang linaah hian, hla tlar mawi tak mai, “Leilung pian laia talh tawh beramno,” tih kan hmu a, Reformed theology hmangin Pathianin L. Kamlova kha a pawl tih a chiang khawp mai. Reformed Theology-a thupui pawimawh tak mai, ‘Doctrine of divine election and atonement’ kha he hla tlar hian a khaikhawm a ni kan ti thei ang. Lal Isua Krista chu khawvel siam tirh lai khan a tlanna hna thawhna turin beramno ang maia talh turin ruat lawk tawh a ni tih thurin chu, Upa L. Kamlova chuan, “Leilung pian laia talh tawh beramno, a thisenin khawvel chhandam rawh se,” tiin a lo sawi a ni.
Thuneihna ropui, chawimawina sang ber,
Malsawmna nei tlak i ni e;
Leilung pianlaia talh tawh beramno,
A thisenin khawvel chhandam rawh se.
Kraws-a tlanna hna thawhna tur a Lal Isua thihna chu a tir aṭanga reng a ruat lawk a nih thu chu Upa L. Kamlovan ‘Leilung pian laia talh tawh beramno’ a tihah hian kan hmu a, chu chu Reformed theology-a predestination leh mihringte chhandamna tura Pathianin thuneihna tawp a neihzia an sawi ṭhin nen a inmil a ni. Pathianin chhandamna tura a ruahmanna a lo siam chu a danglam ngai lo a ni tih Reformed theology-in a lo sawi chu he hla chang linaah hian kan hmu ta a ni. John Calvin-a chuan Krista tlanna thu rinna thu bulpui ber a ni a ti.
Reform theologian ropui R.C. Sproul-a sawi han sawi chhawng ila, "Pathian duhzawng chu tih a ni ngei ngei ṭhin a, a chhan chu a duhzawng aia ngaih pawimawh tur dang reng reng a awm lo a ni. A duhzawng chu mi dangin paihthlak theih a ni a, an tihzel mai a ngai a ni," tih hi. Hei hian tlanna hnathawh tleitlakna tura Lal Isua thih kher a ngaihna leh chumia Pathian thuneihna chu a vawrtawp a nihzia a sawi fiah a, chu chu reformed theology-a thil pawimawh tak a ni.
L. Kamlova hian 1930 hnu lamah hla a phuah tawh lo a. “Miin hla phuah thiamah min ngai a, phuahsak turtein min ngen ṭhin a. Pathian min pek bak hi chu ka phuah thei lo a ni,” tiin a sawi. Pu Zawnghuala hla phuah hun chhung pawh kha, 1921-1930 inkar a ni. Patea hla phuah hun chhung kha, 1920-1937 niin B. Lalthangliana chuan a sawi bawk. (Mizo Literature p. 172).
1940 hmalamah khan, Mizo Kristian hla ṭha leh hlun ho hi an lo phuah tam zawk niin a lang. Mizoram kha ram thim tih theih kan la nih lai, Ringtu hmasa ten thil dang zawng aiin Pathian chauh an thlir lai leh Pathian thu buin a sawi ang chauh chu nun innghahna tura an ngaih hun lai, Bible thu zawm tum bur mai mi an nih hun lai (I ni min pek hi. p 13 by Rev. Zairema), harhnain thlipui ang maia nun a sawi bihbihleh hunlaiah khan Mizo Hymn tih theih tur ang chu a chhuak tam ber niin a lang. 1920-1940 hi Golden age of Mizo Hymn emaw kawng danga sawi chuan, Mizo Lengkhawm zai hun rangkachak te pawh a tih theih ang. Kan hla hmasa phuahtute kha Pathian thlarauin a pawl a, Pathianin a hruai a, Fakna hla ropui leh chul lo tur an phuah a. Anmahniah Tinungtu thlarau khan eng a hmuh tir a, an hlate khan ram a la zau >m >m ṭhin.
L. Kamlova hi 1930-1984 chhung khan chawl loin Sunday School zirtirtu-ah a ṭang a. 1944 khan Kohhran Upa atan nemngheh a ni. 1968 khan Aizawl a lut a. 12th November, 1988 khan, a lung ti leng em em ṭhintu, Rinna mita a han thlira a lo hmuh lawk ṭhin, ‘Vanram ropui’ chu ITI veng, Aizawl atangin a pan ta a. (Suihlung lenin rinin han thlir ila) “Tui leh leilung renga an dinchhuah hma atanga hriat phak loh Pathian’ hnenah a chawl kumkhua ta a ni.