F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

ZIKPUII PA LEH A KHAWVEL-NUNNA KAWNGṬHUAM PUIAH BU AṬANGA THLIRNA

SAWIHAWNNA: Khawvelin a hmel hriat tawh zinga hmangaihna ropui ber chu van ropuina zawng zawng kal san a, a thil siamte sual laka chhandam tura Isua Krista he leia mihringa lo piang a, kraws-a lei mihringte tana nunna hlantu hmangaihna kawng a rawn zawh kha a ni awm e. A ni! Hmangaihna dik tak chu hmangaih tlak loh hmangaih a, zawn chhuah tlak tawh loh zawn chhuah hi a ni.

Pathian hmangaihna ang em em chu ni lo mah se, Zikpuii Pa’n, “Ka masterpiece” a tih hial ‘Nunna Kawngṭhuam puiah’ tih Novel-ah hian hmangaihna dik leh ropui chu kan hmu a ni. ( ‘Ka masterpiece’ a lo mai erawh hi chu, a tisual ve deuh niin ka hria. A masterpiece chu a ni teh meuh mai. Mahse, kan masterpiece te hi chu mi dang min thlan sak tur ni awm tak?) A thil siam mihring pakhat, India hmarchhak tawpa seilian ve maiin heti khawpa nasaa hmangaihna a nei a, chu chuan a nawr kal a nih si chuan Pathian hmangaihna phei chu eng ang takin nasa ang maw?

Nunna Kawngṭhuam puiah hian hmangaihna chu a lai takah a awm a, chumi hual chuan thil dangte chu an vir vel a ni. Planet pariatte’n ni an hel a, ni aṭangin lumna an hmu a, enna an hmu ang hian hmangaihna chuan he thawnthu hi a chhun eng a, beisei bo tawh hnu beiseina a pe a, dinhmun chhe tawhte a khai chhuak a, hmangaihna hmachhuantute mal a sawm a, hmangaihna chuan kawng a tieng a ni. Chu hmangaihna chuan Mizo tlangval Chhuanvawra chu thuam a ni a. ‘Hmangaihna chuan engkim a tuk dawl’ an lo tih ṭhin chu he thawnthu-ah hian a dikna kan lo hmu ta a ni.

‘A tawpah chuan hmangaihna chauh a ding chang ang’ tih pawh a dikna kan hmu- Zikpuii Pa’n epiloque a ziah lehah hian, Capt. Ranade-a chu a hnung lama a sual te’n a rawn um pha leh a ni tih min hmuhtir hi. Hmangaihna hmanga thuam Chhuanvawra chuan hmangaih tlak tawh loh Ngurthansangi chu a zawng chhuak a, hmangaihna hual vel karah chhungkua an din ta a ni tih kan hmu.

Zikpuii pa khawvel hi hmangaihnaa a khat a ni a. A nupui a hmangaihna leh Mizo hnam a hmangaihna hian a khawvel a luah khat a. Chumi thu chu, Nunna Kawngṭhuam puiah hian kan hmu thei a ni.

Khaw Pathum… He thawnthuah hian khaw pahnih..Ni lo..Khaw Pathum pawimawh em em a awm. Chhuanvawra leh Ngurthansangi pian leh seilenna khua-Zopui, Chhuanvawra lehkha zirna hmun-Zofate thinlung leh History-a khawpui pawimawh tak pakhat, India rama Hill Station hming thang berte zinga mi, kum 1864 daih tawh a, Bristish Assam Capital lo ni tawh ‘Shillong’ khawpui te leh; French architect hmingthang M Le Corbushier-a khawpui duan, India rama khawpui mawi leh hmingthang ber pawl Chandigarh te chu. He khuaah hian he thawnthu hian a vawrtawp (Climax)a thleng kan ti thei ang.

Zikpuii Pa hian a thawnthu-ah reng reng hian Character a dah lian em em a. He thawnthu-ah pawh hian Chhuanvawra Character-chu a thawnthu laimu a ni.

He thawnthu hi Historical novel a nih rualin Dramatic/Scenic Novel a nih tel ve avangin a thawnthua ziah lai hian Plot fimkhur takin a duang fel phawt anga, settings an thlang leh ang a, character hi rem takin a bel ta a ni mai thei. Thawnthu ziaktu-in plot a rem thiam phawt chuan Character ropui tak a din chhuak thei a ni. Character duhawm tak pahnih, Chhuanvawra leh Ngurthansangi kan hmu reng a ni. Chutiang a nih loh chuan, Chhuanvawra hi a siam puitling a, amah milin a thawnthu hi a her rem a ni ngei ang. Tin, sub-plot kherkhiap lutuk hmang loin simple plot a hmang a, Mizo thawnthu chhiartu tam ber (General reader) te rilrem zawng tak a ni.

Ngurthansangi i sep ang.

Ngurthansangi chu thinlung ṭ ha leh hmel duhawm lutuk a ni.

“A hmelah chuan khawvel hi a tharin alang ṭhin a, ni eng leh zan thimte hian ngaihnawmna rawng thar an inthuam a, an danglam tak tak lo. Amah hmu phak loa duhthusam chuan a hmel ang chu sam phak a ni lo. A hnar ngul a sangin a ngil a; a mit meng a mawi a, a ngaih la tawk chauhin a mit hmul a er a, a han nui chu a mawizia chu sawi turin a hmuha hmuh a ngai a ni. A taksa a hleitlingin pian a thiam a, Mizo fate zingah hetiang a lo piang ve hi chawimawina kan chan theih sang ber a ni. Khawvelah hian mi tlemte hi mi piangfuh an awm a, chutiang bawkin a ni pawh, chhun tur zawng zawng leh chhun theih zawngte khumin, maktakin khuanu ruatin a lo chawr chhuak a, a mawi mai a ni lova, amah chu mawina a ni.” Mizo Thawnthu-a a changtunu kan hmuhtawh hoah chuan Ngurthansangi a hmelṭhain a la duhawm ber mai awm mange a tih theih.

Hetiang khawpa hmeltha chungchuang hi ni mah se vanduaina thlarau chuan a kal kan bik lo a, a duh lo chu’ng Capt. Ranade-a’n a nei lui a. Vairam rilah High Class nawhchi zuarah ṭangin Rita Moonlight Belle hmingpuin Mizote’n kan la tawn ngai loh tawngin hmingthan dan chi dangin a hmingthang ta a ni. Hmangaihna pasalṭha chuan a la rawn zawng chhuak ang.

Chhuanvawra hi mipa hi a ni.

Chhuanvawra hi mipa a ni. A ngaihzawng, a hmangaih em em, Sunday School-a a zirtir ṭhin chu a it a, thlama sual a tum ta hial a. A hur bik vang a ni lo-Mipa a ni. Hetiang kawngah chauh ni lo, kawng tluanin mipa a ni. Chuvang hian hetiang i sawi teh ang:

He thawnthu-ah hian Chhuanvawra chu a lai takah a awm a, thil thleng dangte leh mi dangte hian an hel kual a ni a tih theih awm e. Chhuanvawra thinlung chhungrilah chuan Ngurthansangi a awm tlat. Chu chu hmangaihna kawngkhar chuan a khar hnan tlat a. A tel loa nun pawh chu awmzia awmin a hre lo. Ngurthansangi tel lo chuan khawvel hi eng mah lo mai a ni a, Ngurthansangi tan a nih phawt chuan a nunna hial a hlan phal.

Rambuai laia hmun him zawka a awm pawh; Ngurthansangi sipai kutah a awm tih a han hriat chuan a chhungte phal lo chung, a exam tur neih pawh kalsanin Zoram lam a pan a, Jail-ah a tan phah hial. Chandigarh-ah pawh Punjab Police ho a chawk tho a, chu khua chu a chawk danglam vek a nih kha.

A hmelah vantirhkoh ka zu hmu a…

Khawvela zirtirna leh zirna zawng zawngtea ka zir chhuah ngai loh tur leh Police tan an thuvawn kumhlun tur leh kristian tawh phawtina kan damchhan tur chu phek 185-na paragraph thumna leh lina-ah hian kan hmu. Chhuanvawra chuan, “Ka hmangaih chu amah leh amah a inngaihsan leh theihna turin a taksa leh rilru chhanchhuah ka duh a ni,” a tih leh IGP-in Chhuanvawra hnena, “Tlangval, chu chu i dam chhung hna tur a ni. Mi sualte’n an sualte an sim theihna tur leh hnehchhiah tuarte’n thinlung zalenna an neih theihna hi Police te hna ropui ber a ni,” a tihte hi Kristiante inkaihhruaina laimu ber tur a ni ngei ang. Police te tan pawh a ni awm e. Phek 176-177-ah hian Kristian philosophy ril tak kan hmu bawk. Ngurthansangi chuan a sual tih a inhria a. A chhungril takah pawh pawi tihna a nei. Mahse, a tanna khur ata chu chhuah ngaihna a hre lo a, chu nawhchizawrhna bak chu khawvel a nei lo. Chuta tang chuan amah mai chuan chhuah leh ngaihna awm lo. Pathian meuh pawh theihnghilh hial khawpin sualna khurah a duh vang pawh niloin a tang a. Mi sual ni mahse a thianghlim a ni.

Lal Isua meuh pawh Zakaia inah a thleng a, mite chuan, “Enteh u, mi sualte leh chhiahkhawntute zingah a thlen saw,” anti a nih kha. Chhiahkhawn hotu Matthaia pawh amah zuitu atan a ko bawk a nih kha. Lal Isua khan anmahniah ‘awm a awm’tih a hria a, hmuh a nei a ni. Chu chu a ni Zikpuii pa pawhin Ngurthansangi kha, ‘ A hmelah chuan vantirhkoh hmel ka zu hmu a,” a tihna kha.

Chhuanvawra phena Zikpuii Pa:

Khawvela a kutchhuakte vanga Oscar Award leh Nobel Prize dawng kawp thei awm chhun Pygmalion vanga 1929-a best Screenplay award lo dawng tawhtu, English pa thawmna G.B. Shaw-a lemchan thawnthu kan thlir chuan a changtute’n a ziaktu rilru leh ngaih dan an sawi chhuak ṭhin a.Zikpuii Pa thawnthute hi chutiang chu a ni a, Zikpuii Pa chhungril thui tak kan hmu thei. Kan thawnthu thlir mek phei hi chu, Zikpuii Pa inpuanna ti ila, kan tisual awm lo e. A morality te, a ram leh hnam hmangaihna te, a nupui a hmangaihna te, a ‘Mizona’ te, a tumruhna te, a khawthlir te, a Pathian thu pawm dan te leh thil tam tak kan hmu thei a ni. Zikpuii pa kha tu nge a lo nih tak tak tih te, a thu leh hla te hi eng ang chiah nge a lo nih tih kan zir chian duh chuan ‘Nunna Kawng Ṭhuampuiah’ tih hi lek chhuak ila, a fun kim ber ang.

A Changtupa Chhuanvawra-ah hian Zikpuii pa a inphum. Harsatna tam tak karah Ngurthansangi, a awmna chin hriat tawh loh, Rita Moonlight Belle, tih hming pua nawhchi lo zuar zawng chhuak leh tu, hmangaihna ropui, dawhtheihna leh inphah hniamna chu Zikpuii Pa aṭanga lo chawr chhuak kan hmu thei a ni. Amah ngeiin ti hian a sawi, “..Veng hrang hrangah chhai lai lungrualpuite kan han nei ve a, mahse, zawi zawiin a nula langsar lo ber chungah ka rilru a fu ta tlat a. Nupuia neih chu ka tum nghal mai lo a, ani pawhin min beisei lo. Mahse, chu tak chu a buaithlakna lai a ni. Tleirawl zakthei te, lehkha pawh zir sang lo, mi induh tawk tak, mahse, a lunglenna chu khawvel ram nuam zawk leh sang zawk, nungchang sang leh mawi zawk awmna lam thlir si a ni .Lehkha thiam sang lo mah se, ‘khawvel zir thiamna’ Education of nature a nei sang a, nun thruk hi a hre tlat a ni.

Thlaler Pangpar angin, tu ma hmuh leh hriat lohvin, a mawina leh duhawmna chu a rawn par chhuah pui ve a, a mawina leh duhawmna chu ka ngaihtuahin a khawvel tawn chhoh tur chu ka huphurh pui hle a. Chu chu chiang zawka ka han thlir chuan, chu hmeichhe naupang khawngaihthlak tak, pawi sawi silo enkawl chu ka mawhphurhnaah ka dah ta a…Chu nainawk pangpar, tu ma hmuh loh, Van arsi anga eng mawi si chu zawi zawia ka hnaih rual rualin atana ṭhat tawklohna chu ka inhre chhuak zel a, mahse, vanneihthlak takin thu leh hlaa ka rilru ṭhan chhoh dan ang zelin kan inhmangaihna chu a ṭhang chho ta a ni,” tiin.

A nupui nena an inhmangaihna kawng hi an sawi fo ṭhin a. Chhuanvawra leh Ngurthansangi te nunphung leh Zikpuii pa’n ama chanchin a sawite hi han khaikhin teh. A hmangaihna thinlung ropui tak hi behchhana hmangin, a rilru sang leh tum sang tak te chu ṭan chhanin, Mizo tlangval, engkima theihtawp chhuah ṭhin hmangaihtu ropui Chhuanvawra Renthlei hi a lo din chhuak ta a ni kan ti thei mai lo maw??

Zikpuii pa-a Mizo:

Zikpuii pa hian Mizo tlangvalte hi a dahsang lutuk emawni chu aw a tih theih.Chutih lai chuan, Zikpuii pa hian engtik lai pawhin Mizo nihna rilru sang tak a pu reng thung. Tah hian Zikpuii pa’n Mizo hnam tana a ṭhahnemngaihna rilru kan hmu thei bawk.

Zofate hi Mi hnung zuitu ni loin, dinhmun sang ber, mi tih ang ti thei vekah min dah a. Kan thlen phak chin, leh rah chin zelah hian theihtawp kan chhuah phawt chuan, hnam dang nena inelna leh thiltih hona reng rengah pawh rual kan khum thei a ni tih tar lan a tum a. Chhuanvawra’n a tih lam a thei zel hle maite hian kan khawvel dai phak chin zelah chuan Zikpuii Pa hian a ṭha ber zel min hauh sak a; Khawlhring pachal, kan Critic hmasa Siamkima ṭawngkam han hawh ila, “He a thawnthu ziak hian Mizo rilru hi van tawngin a vawrh sang ta a ni.” He rilru chhungril tak, Mizo tih hmu chungnung a, thil engkima hnam dangte aia chungnung zawk nih tumna leh nih ṭhinna rilru, Rokunga te’n kan tum san loh zia leh kan hmelṭhat loh zia hmu reng chunga, ‘Mizo kan ni kan hmel a ṭha, kan tum a sang bawk si’ an lo tih ṭhinna rilru hi tunlai Mizote’n kan mamawh ber a ni.

Ngurthansangi, a kalna apianga mite ngaihtuahna ti buai map khawpa a hmel a’n ti ṭha te, Nawrhchi zawrh a nih pawhin, a sang berah Zikpuii pa’n a han dah tlat mai te hi, a Mizona rilru sanzia a hmuh theih a, khawvel hmun zau zawk a hmu a, ani aia hmu zau hi Mizo te zingah an tam lutuk awm lo e, South America leh Europe-ah te, hnam hmelṭha ber ber bulah kum tam tak a tal a, chuti chung chuan Mizo nula te ala dah hmelṭha ber theite hi a ropuiin a chhinchhiah tlak hle.

Hetia Mizo a dahsang em em mai hi chhan pawimawh tak a awmin a lang. He thawnthu hi rambuai reh hnu, ‘peace accord’ sign fel hnu vela ziah ni ngeiin alang. Chutih laia Mizo rilru tlawm, India laka tlawm zawr hnapte kaih harh leh pawh san sak lehna turin Chhuanvawra, tlangval thei chungchuang tak, National Police Academy pawha a thei ber hi a lo din chhuak ta a ni thei ang em?

THUKHARNA:

Zikpuii pa khawvelah chuan a nupui a hmangaihna te, Mizo hnam a hmangaihnate, mi dangte tana inpekna leh Mizona thuktak, eng dang zawng ai pawha Mizona dahsanna kan hmu a. Chu chu Nunna kawngṭhuam puiah hian, kan hmu a. Mizona dahsanna hrim hrim phei hi chu, CC Coy no 27-ah khan kan hmufiah leh zual zawk awm e.

(He Thu ziahna atan hian, Nunna kawngṭhuam puiah 3rd Edition hman a ni)