F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

LEE KUAN YEW-A LEH SINGAPORE

Lee Kuan Yew-a chungchang te, Singapore chungchangte hi ka ziakin ka sawi ta fo. Ngaihnawm ka ti nag lo a ni ber mai e. An tih ang zawng zawng kan tih ve a rem lo a, kan ram dinhmun a inang lo. Amaherawh chu, thil tam tak kan entawn thei a ni. Thingserh-1 leh Thingserh –II lehkhabuah an ram dinhmun, dam khawchhuak tura an beih dan chanchin leh an hmalakna te, an din chhuah dan chanchinte kan ziak del del tawh a. Hemi lehkhabu pahniha kan hrut loh lam, Lee Kuan Yew-a thusawi ngaihnawm ṭhenkhat, ram inrelbawlna ngaihven mi tan chuan ngaihnawm tak tak mai hi kan ngaithla dawn a ni. A Kaihhnawih thu ṭhenkhatte pawh kan sawi kai dawn bawk a, hruaitu nihna an inhlanchhawn dan te pawh kan sawi kai dawn a ni.

1. Mahni kea ding tir, Singapore ram sawrkar tharah hruaitu a han ni chho a, Kum 1965-ah khan Liquor Retailers’ Association-in an kum khat tlin an lawmnaah a sorkar thar leh sawrkar hnathawkte chuan sumdawnna atana lungphum an phum ṭha an phum tih sawiin, sumdawngte chuan dawhthei taka nghak turin a sawm a. Singapore-ah chuan chi tin inngiehn taka an lenna tur khawtlang nun din chhoh a tum thu sawiin, chung lai bial (Singapore, Malaysia etc) te tana entawn tur siam a tum thu a sawi a ni. Heta a thusawia chhinchhiah tlak em em mai chu hei hi a ni:

“Inthlan leh ringawt ka thlir lo. Chhuan lo la awmtur te ka thlir zawk a;kum za lo awm tur ngaihtuah chungin hma kan la dawn a; chatuan ka thlir zawk a ni. Ka sawi hi pawm ula ka duh, hetah hian kum sang inher hnuah pawh kan la awm zel ang.”

2. 1980-a an ram inthlanpui lo awm tura an campaign-naah he thu khawng tak hi a sawi a, a ngaihnawm ka ti hle:

“Singapore roreltu tu pawh hi, kahphathir ang maia thinlung khauh nei an ni tur a ni, chutiang an nih loh chuan ti ve lo law law mai rawh se. Hei hi lehkhaden ho mai mai ang a ni lo. I nun leh kan nun pum nghawng a ni. Hetiang dinhmun kan din theihna tur hian ka hun ṭha zawng zawng ka hmang zo a, a enkawltu ka nih chhung chu, tu mahin an tichhe tawp lo ang”

3. Kum 1988 chuanPrime Minister dinhmun chelh leh mah sela, kalsan a tum hnai tawh a, a meichher hlan chhawn a tum tawh a. Goh Chok Tong-a te chhuan (Second generation hruaitu) an lo lang a, anni chu Singapore hruai turin an rintlak ber a, tiin National Day rally-ah Goh Chok Tong-a te chu thlawp tlat turin mipuite a sawm a ni. Hemi ṭum hian Minister ṭha chu tu nge ni tih a sawi a, a chhinchhiah tlak hle:

“Hei hi hrereng ang che u: Minister ṭha chu nausen fawp a, nui deuh sang thei, mi dangte nena ṭha taka thil sawiho thei mi hi an ni lo; duhtawkin thil sawiho pawh ni ula,a pawi chuang lo a, a ṭha vek a, uluk takin ngaithla zel rawh u.

A tawp khawkah erawh chuan Minister ṭha chu, thulukna khauh, lawm hloh lo, mi sawisel luai luai la ngam a ni tur a ni a, chutiang thutlukna lawm hlawh lo, dodalna kara thutlukna siam chunga la nui thei tho, mi dang te hrilh fiah a, “En teh u, danglamna chu kan siam ngei a lawm. Statistics hian, kan thutluknain nghawng ṭha a neihzia chu a tar lan hi,” ti thei hi an ni. Chu chu sawrkarna awmzia ber chu a ni mai.”

National day rally-ah tho hian, thu ngaihnawm deuh mai a sawi a, Lee Kuna Yew-an an ram a ngaihtuahzia a tar lang chiang hlein ka hre ṭhin:

“Natna khuma ka mut a, thlana ka ruang min zalh dawnah pawh, kan ramah hian thil dik lo a awm a nih chuan ka rawn tho leh ang.

Hetia ka chawlh dawn tak avang hian, ram vei zui lo tura min ngai an awm a nih chuan, an thluak entir rawh se”

4. Kan sawi tawh angin, 1988-ah a vawi 8-na atana Prime Minister atana lakluh a nih chuan, a nihna a kalsan tawh tur thu a sawi a. Chutih lai chuan, kum 65 mi a ni. Kum 2 chhung Prime Minister a ni leh ang a, Goh Chong Tok-an a thlak dawn a ni tih a sawi a. Chutianga kum 2 chhunga a ni lehna chhan tur pawh chu eng dang vang ni loin, rorelna ṭha an chhunzawm theihna tur leh mumal taka sawrkarna a kalzelna tur atan chauh a ni. A tak taka hmalatu chu Goh Chong Tok-a tho a ni tawh dawn a ni tih pawh a sawi nghal a ni. Hemi ṭuma a thusawia thil chhinchhiah tlak bikte hi han la chhuak leh ta ila:

“Ram hruaitute chu hetiang hian teh an ni ṭhin.

Pakhatnaah chuan, an thuneihna te chu mipui tana a ṭha thei ang berin an hmang em tia the an ni.

Pahnihnaah chuan, anmahni thlaktu sawrkar tana chhunzawm loh theih loha thil ṭha, mipuite tana hlawk leh ṭha an siam leh siam loh hmanga teh an ni.

Pathumnaah chuan, ṭha taka an dinhmun chelh lai kalsanin, anmahni thlatuturte hnenah rorelna chahbi lawm takin an hlan chhawng em tihte hmanga teh an ni.”

5. Goh Chong Tok-a hian Kum 1990 khan Lee Kuan Yew-a chu a thlak ta a, kum 14 chhung Singapore Prime Minister dinhmun chelhin, a nihna chu lawm taka kalsanin, Lee Hsien Loong-an 2004 khan a rawn thlak ve leh a ni. Lee Hsien Loong-a pawhin, 5th November, 2023 khan Prime Minister a nihna chu a kalsan dawn tih sawiin, November 2024-ah Lawrence Wong-an a thlak ang tih a sawi a ni.

Goh Chong Tok-a hi Prime Minister a nih khan, kum 49 mi a ni a. Prime Minister nihna a kalsan khan, kum 63 mi a ni. Lee Hsien Loong-a hi Prime Minister nihna a rawn chelhin kum 52 mi a ni a. Nakkuma Prime Minister nihna a chawlhsan hunah kum 72 mi a ni ang. Lee Hsien Loong-a hi Lee Kuan Yew-a fapa a ni a, sipai hotu niin, Brig. General a ni. 2024-a Singapore Prime Minister rawn ni tur, Lawrence Wong-a hi Prime minister a rawn nih hunah kum 52 mi a ni ang.

Goh Chong tok-a kha MA (Economics) a ni a, USA aṭanga zir chhuak a ni a. Lee Hsien Loong-a hi, lehkhathiam thei em em mai a ni a. Triny College, cambrigde chhuak niin, mathematics leh Computer Science-ah degree a nei a. College-a amah zirtirtu, Dennis Marrian-a chuan, “Trinity College-a kan zirlai ni tawh zawng zawnga Mathematics thiam ber “ tiin a sawi a. Mathematician ropui, Bela Balobas pawhin Lee-a chu, “World class mathematician ni thei tur a ni a,” a ti. A pain chung chu a kalsan tir a, sawi tawh angin sipai aṭang phawt a, Brigadier General a nih hnuin, Politics-ah a lut chho zui ta a ni.Amah thlatu tur Lawrence Wong-a hi, Economist a ni a, University of Michigan leh Harvard aṭanga degree nei a ni.

Singapore ramin hruaitu nihna an inken a, an inhlan chhawn dan hi a ngaihnawm a. Prime Minister chauh hetiang hian an inthlak lo a, Minister dang pawh an inthlak a ni. Singapore rama thil kan zir ve ṭum a, class rawn latu an law minister hlui pawh khan, “Class ka lak laklawh laiin, Minister a lo kal a, amah thlaktu tura min thlan thu min rawn hrilh a ni,” a ti. Law Professor a ni a. Law Minister a ni zui a, a ni pawh a chawl a, amah thlaktu tur mi ṭha a thlang a ni.

Anni ram hian, Meritocracy an kalpui a, Chumi awmzia chu, a tling leh tlak apiangin ram kaihhrauiin, dinhmun pawimawh an chelh ṭhin a ni.

Hruaitu nihna an inhlan chhawn dan te hi a ngaihnawm a, hruaitu ṭha nei tura zirlai an nih lai aṭanga an inchher dan, ram dang zirna ṭha zawka sawrkar suma zir tura an intirh dan leh hruaitu dinhmuna ding tura an inlak luh chhoh zel dan hi ngaihnawm taka sawi tur a awm a, hun danga sawi rih atan khek phawt ila a ṭha awm e. Zirlai kal khawm hmaah, “Kan ram hmalam hun in ni a, nakin lawka kan ram hruaitu tur in ni,” an ti liam satliah ve lo a, lehkha zir tura intirin mi thiam an inchher a, zawi zawiin hruaitu nihna pawimawh an inchelh chhhoh tir ṭhin a ni. Chuvang chuan a nia, Lee Kuan Yew-an “Ka sawi hi pawm ula ka duh, hetah hian kum sang inher hnuah pawh kan la awm zel ang,” a tih ni!

ENDIKNA HNUHNUNG BER

Police pa chu a ding a, a Pathian chu a hmachhawn a,

Chung hun chu lo thleng tur a ni reng a.

A pheikhawk te chu a tle ṭha tawkin a ring a,

A uniform te pawh mar mawi tawkin a beisei a.

Police pa lo pen chhuak rawh le,

Engtin nge ka han tih ang che le?

I biang lehlam i dawh ziah em?

Ka kohhran tan i rinawm reng em le?

Police pa chuan a dar a tingil a,

"Lalpa, keini uniform hate hi chu,

Mi thianghlim angin kan awm reng thei loin ka hria.

Inkhawm hun tam takah hnathawh a ngai a,

Ka ṭawngkam a thlum lo fo a,

Khawlai tithianghlim tur phei chuan

Tharum hmante pawh a ngai fo a ni.

Ka hun tam zawk hnathawh nan ka hmang a,

Sum senna tur pung tual tual mah se,

Sum leh pai reng reng hi

Ka ta lo tur ka la la ve ngai reng reng lo a ni.

Ṭanpuina dila min autu reng reng hi,

Hlauh chang nei ve fo mah ila ka tlanchhiat san ngai lo a,

Mipa awm dan tur ni lo taka ṭah chang pawh ka nei ve,

Lalpa min hrethiam ang che.

He leiah hi chuan,

Mite hian ṭanpuina an mamawh chang bakin,

An zinga miah min chhiar ngai lo a,

Min hre zui ngai lo a ni.

Hetah i kiangah hian

Ka tan hmun i nei ve a nih chuan,

Ropui leh lian tak pawh a ngai lo,

A rem lo a nih pawhin

Ka hrethiam lutuk a nia.

Mi thianghlimte tei velna

Lalṭhutthleng bul vel chu a reh ṭhup a,

Police pa chuan

Pathian thutlukna chu a nghak a.

"Police pa lo pen chhuak rawh le,

I phurrit te i phur tawk tawh e,

Van kawtthler hi han fang ve tawh le,

Hremhmunah i hun i hmang tawk tawh e"

ISUA PANTU

Pathian hian mi rethei leh hnuaihnung hi a lawmin a duhsak ngawt lo. Mi rethei chapo phei chu a lawm hauh lo ang. Berâmpute kha mi hnuaihnung an nih vânga an hnêna vântirhkoh inlar a ni ngawt lo ang: Isua beisei leh nghaktute an nih avâng zawka inlar a ni.

Khawvêl mi lian, Khawchhak mi fingte pawh Bethlehema a mutna hmun thlenga hruai an ni tho a ni. Isua zawng tute an nih vâng a ni.

Isua zawngtu leh beiseitu chu mi chapo an ni thei lo. Mi chapo chuan amah a in dah hmasa ber ṭhin a. Isua zawng a, nghak a, beisei tûr chuan mahni a in dah hmasak ber theih loh. Lalpa chu a zawngtute hnênah a ni a inlar ṭhin ni.

"Rilru Inngaitlâwmte hnênah,

Krista a rawn inlar ta"

Krismas chibai u.