PHE-IN CHHIAT AN TAWK (Aizawl mipuite’n tui an nghei ang em?)



Ni e, heng zawng zawng thlenna chhan chu kan hre vek–Cyclone Remal. Mahse, hemi paih lamah hian thil tam tak sawi tur a awm thei awm e. Tun ṭumah erawh chu lam chu dahṭha ta rih ila.

GAWSS LEH KHUAREL CHHIATNA / ZORAM KALSIAM, Zonet TV Pvt. Ltd. @ 29.05.2024 chuan, “PHE Deptt hian chhiat an tawk a ni ber a...” tiin tarlan a ni. Hetiang deuh bawk hian PHE Dept Minister Prof. Lalnilawma’n thuthar thehdarhtute hnenah–Khuarel chhiatna vanga tui sem chhuahna lamah harsatna lian tak an tawh thu leh mipui pawh a theih ang anga ruah tui khawl lama tan la turin min ngen hial a.

TUTE NGE TUAR NASA BER:

(1) Mizoram: Cyclone thlen hma ni 5/6 hma lamah khan Indian Metrology Department (IMD) chuan thlipui (Cyclone Remal) thawk mai thei tur atana inralrinna (warning) a tichhuak a. North east state-ah chuan Tripura state chu a tauar nasa thei ber tura rin a ni. Mahse, a hun a lo thlen meuh chuan mihring nunna hlu tak te, (mi 40 vel, ruang hmuh tawh leh la zawn mekte nen) in, bungrua leh thil dang tam tak chhia leh bote chu kan thu hriat a ni ta a. Ni hnih vel lek chhungin boruak dang daihah Mizoram chu min chentir ta a, India ramah a tuar nasa niin kan lang ta zawk a ni.

(2) PHE: Kan thu hriat hrang hrang zingah thihna meuh hi chu chhiatna/vanduaina vawrtawp a ni tih kan pawm ṭheuh awm e. Heng bakah hian–inkalpawhna, inbiakpawhna, eng leh tui (road communication, telecomunication, electric supply leh water supply)-ahte chhiatna kan tawk nasa em em. Kan mihringpui te, ran vulhte leh nungcha tam takin an tuar dawn tih a chiang reng mai. Damlote leh a enkawltute (health sector) lam pawn nasa takin an tuar tih kan hria.

Sorkar Deptt dangin an tuar nasa lo tihna ni lovin, khaw hrang hrang tui lakna chhia leh tui lakna hmanraw pawimawh tui lianin a lak tak tam tak a awm a, PHE Deptt hian sawi mai aiin a tuar nasa. A tir lama kan tarlan tak ang leh PHE hotute sawi danin–kum 2017-ah khan harsatna an lo tawk tawh a, khami hma leh hnuah hetiang taka harsatna lian hi an la tawk lo. A bik takin, Aizawl khawpuiin kum 40 vel chhungin (kum 1984 vel aṭangin Tlawng tui hi pump ṭan a ni a) tui supply-ah hetiang ang harsatna lian a la tawk ngai lo. Chuvangin, sorkar deptt zingah an tuar nasa ber niin a lang.

GREATER AIZAWL WATER SUPPLY SCHEME HARSATNA:

(1) Harsatna tawh dan : Aizawl khawpui tui chawm tur hian GAWSS Phase I, II & III a awm a. Hun rei tak chhung Phase I&II hmangin tui pump a ni. Tarlan tak angin Phase I hi kum 40 dawn hman a nih tawh avangin a tui pump chhuah theih zat a tam tawh lo va, chutih laiin Phase II ringawt chu mipuiin kan kham chuang bawk si lo. Chungte hre rengin tun hnaiah Phase III (la full function thei lo deuh chungin) hmangin tui pump theih an ni ve ta a. Mipui mamawh pawh phuhhru ṭan theiah inngaiin thawktute pawh an lawm ve khawp mai a. Chutih mek laiin hetiang harsatna hi a lo thleng ta a ni.

Lalrinzuala Ralte, SE Aizawl WATSAN Circle (Aizawl khawpui tui supply leh a kaihhnawih lama a hotu ber)-in, AIR kaltlanga mipuite hnena a thuchah hian a tichiang mai awm e: "Tui lianin a tihchhiat nasat ber GAWSS Phase I khawl chu tuiin a chîm vek avangin tui pump chhuah theih a ni rih lo va, Phase II power supply line pawh tui lianin a tihchhiat avangin tui pump chhuah theih a ni chuang lo. Tunah hian Phase II generating set hmangin tui pump chhuah tum mek a ni a. Mamawh zual – hospital leh emergency-a hman tur phuhru tur chauh a nih avangin Aizawl khaw chhung tana hman tur, ni khata tui pump theih zat 39 MLD chu engtikah nge pump chhuah theih a nih dawn hriat a ni lo. Chuvangin, mipuite chu tui ren tur leh ruah tui khawl turin a chah a ni.”

(2) Tui kan nghei ang em? : Aizawl khawpuiin tui supply-a harsatna a tawh mek hi a manganthlak zual hle mai, mipuite hian tui hi nghei mai thei dinhmunah kan ding niin kan inhria. A chhan pawh kan hre vek awm e. Mizoram population ngaihtuahin Aizawlah hian mihring cheng kan tam em em a, chungte chu a fûr, a ṭhálin PHE connection tui ring deuh vek kan ni. PHE connection thlen phak lohna leh connection nei lo chu tlemte chauh kan ni. Hetiang hi mipuite dinhmun a nih avangin, “Tui hi kan nghei ang em le?'“ tih ngaihtuahna a awm lo thei lo.

Amaherawhchu, Deptt thawktute sawi ang khian theihtawp an chhuah dawn a, chumi avang chuan lo hrethiam hram hram turin mipuite pawh min ngen a. Chu an ngenna chu mipuite pawn kan pawmsak a ṭul awm e. Mahse, mihring hian rei tak nghah leh inhriatthiam reng hi kan tlin lo fo, chu chu thawktute lam pawhin min hriatsak ve kan mamawh khawp viau ang.

PUMPELH THEIH A NI EM?

(1) Khuarel chhiatna : Kum 90 vel zet liam taa Mizoram thil thleng pawimawh tak zinga pakhat, 'Minpui Kum' kan tih maiah khan kar hnih chhung vel chhum lo chat lovin ruah a sur a. Ruah a han han meuh chuan hmun tin tih theih chu lei min leh tawlh a ni ta mai a, lui tam tak kuangte pawh hemi aṭang hian a lo zauh phah ta a ni, an ti.

Chutih laiin, tun ṭum chhiatna hi tun hnai kum eng emaw zat chhunga chhiatna avanga nunna chân kan tam ber ṭum niin, a hun erawh ni hnih vel leh chhunga harsatna a ni a. Khuarel chhiatna a ni e, kan tih laiin, mi ṭhenkhat erawh chuan 'Siam chawp chhiatna a ni e,' an lo ti ve bawk. Tuilian sulhnu kam leh kan thlir pawn a chiang viau, chirhdiak leh dûm a ni ringawt a lawm an ti. Ni e, khuarel chhiatna kan tih ṭhenkhat hi chu ngaihtuahna tithui deuh deuh a awm.

(2) Hmathlirna ṭha : Tun hnai kum 15 chhung vel hian thingtlang lam unaute hi faina, thianghlimna leh khawbul ngaw humhalh duhnaah an ṭhangharh nasa hle mai. Biate, Leng leh Ngopate hi an entawn tlak tak zet; khaw dang tam tak pawh sawi tur an awm, kan sawi vek seng lo. Khawpuiin harsatna tam tak kan tawh theih tur angah an inzirtir nasa a, kum 10, 15 hma lama an lo inzirtir tawhna chu vawiin hian a ṭhatzia an tawng chho mek. Thingtlang leh khawpui khaikhin theih lohna awm ṭhin mah se, kawng ṭhenkhatah chuan khawpuia chengte'n anni aṭanga kan inzirna tur tam tak a awm ngei niin a hriat.

GAWSS zinga vanduaina tawk nasa ber Phase I pawh hi kum 40 vel zet kan hmang ta a. Ṭangkai takin la hmang mah ila, khawvel hmasawnna thang zelah leilungte kan tihdanglam loh theih loh chang a awm a, innghahna (Phase I awmna) hi a sang tâwk tawh lo a ni mai thei. Tun aṭanga kum 10 velah chuan inthiar chhuahsan dan ngaihtuahte pawh a ngai tawh ngei ang. Hemi kawnga ngaihtuahna seng tuten an lo ruahman daih tawh mai thei a.

Engpawhnise, tun ṭumah chuan khuarel chhiatna leh siam chawp chhiatna lam dahṭhain, PHE Deptt hian chhiat an tâwk mek a, mipuite'n kan dawh hram hramna an mamawh a ni tih i pawmsak phawt mai teh ang u.(Phek 7-ah zawm a ni)

- R. Zaimawia