AIKAL CHHAWR LEH UNQUALIFED TEACHER NUAI BO – SORKAR DIK LEH HUAISEN LANNA TUR

Thu leh hla khawvêla pa duaidîm lo Pu Shakespeare-a khan a lemchan Julius Caesar Act III, Scene 2-ah Rom lal ropui Julius Caesar-a phiarrutu Brutus-a chu Rom mipuite hmâah thiam thu sawitîrin, “Caesar-a ka hmangaihna a chuai tâk vâng ni lovin Rom ka hmangaihna a zual tâk êm vâng a ni zâwk,” a han ti chu an lal duhtaka taksaa khandaih vittu ngêi kha mipuite’n an dem lo chiang teh e! Miin a ram a hmangaihna avânga thil ṭha ni ngêia lang a ti chu tuma’n an dem lo rêng a ni.

State khat lal ber ni tura kum 40 dâwn zin kawng chhuk chho tak mai zawhtu kan Chief Minister Pu Lalduhoma hian thil dik leh khirh tak tak te, a tuartu lam tâna na tak, mahse, ram leh hnam tâna thil dik leh ṭûl ni tlat site hi huaisen takin han ti hmiah hmiah se la mipuite’n kan dem lo hlein ka ring. Chutiang thil dik leh ṭha a tih kawngah chuan insawi fiah emaw insawi thiam kher pawh a mamawh lo ang. Mipuite’n kan thlan tlin chhan dik tak a ti a ni mai ang.

Kan Chief Minister thachhang dâwltu tur Home leh DPAR Minister ṭha tak, dikna leh thil ṭha duh vânga mahni ngaih dân, duh dân leh vei zâwngte lehkhabu hiala lo chhuah tawhtu Pu K. Sapdanga kan nei leh hlauh bawk! Anî hi pa rorum tak ni tura ngaih a ni a, a taka ti mî–a thua zâm ral lo a nih ngêi kan beisei hle. Smuggling tihtâwp vek a tum a; sorkar hnathawkte pawh sâwizawi ṭhain siam rem ngâite chu a siam rem ṭha hle turah i ngâi bawk teh ang. Bân ngâi an awm chuan zâm hauh lova hmά la ngam tur mî a ni turah kan ngâi bawk.

Education Department hi hmân aṭanga department ṭawp tak, corruption-in bu nghet taka a khuar rengna hmun a ni a; Dr. Mathlantea hian rawng vâr a hnawih hman ang em? Oppsoition MLA a nih lâi ang khan ram a la hmangaih reng ang em? Dân awm reng sia sorkar hmasain Samagra hnuaia unqualified teacher a lâk ṭâlh hote kha a bân ngam ang em?

Tûnah pawh chhim lamah chuan zirtirtu hnâ lâk tur, interview thlenga zawh tawh a awm a, unqualified ṭhenkhat chu political favour vâng (?) emaw nia ‘Ka tling ngêi ngêi dâwn’ ti sa an awm a ni âwm e; unqualified chungin! Tin, sorkar hmasaah khan elementary teacher, DIET an training lâi hriat miah si loh, kum pawh over tawh an la bawk a ni âwm a. An service thlengin felhlel taka back-date an awm ni âwma sawi a ni! A chhui chiang ngam ang em?

NCTE prescribed leh State Govt. hnuaia elementary school i.e., middle school leh primary school teacher-te Recruiment Rules-ah chuan minimum qualification hi 2 years D. El. Ed a ni. Lungchhiatthâk takin, sorkar hmasa khan qualify lo pui, NIOS hnuaia D.El.Ed. Course thla 18 chauh mumal lo taka training a, entawna pass leh mai ho kha a la nual bawk nia! Chu chu National Council for Teacher Education (NCTE), Ministry of Education, Govt. of India-in fresh appointment atâna a phal loh bur a ni.

Hetianga, tenawm leh dik lo lutuka sorkar hmasain thil a lo ti mai hi a pawi kher mai! Supreme Court pawhin Jaiveer Singh & Ors. vs. The State of Uttarakhand & Ors., Civil Appeal A/O SLP(C) No. 23943 of 2022 case-a a thutlûknaah chuan NIOS hnuaia thla 18 D.El.Ed. course chu elementary teacher turin an tling lo (not qualified) a lo ti tawh bawk. Kan Education Minister zahawm tak hian a thian fâi ngam ang em?

Higher & Technical hnuaiah pawh unqualified teacher an tam hle! Chu’ng zînga pakhat Govt. Mizoram Law College-a teacher chuan unqualifed teacher a nih mai bâkah kum 10 zet zirtîrna hna thawk tawh lovin a pasal hnathawhna hmunah awmpuiin aikal zu han chhawr a! A zak miah lo a, a inthlahrung lêm lo bawk! Kum 2016 aṭang khan qualify tur hian (NET or PhD) sorkarin vawiin thlengin hun a la pe zêl nia! Ṭhalâite min ngaihsaktu tura kan beisei kan sorkar thar hian min tithlâwn lo ang chu maw!

Zirna sâng zâwka unqualified teacher an thawk hi eirukna leh mipui sum dik lo taka hman ralna chi khat a ni. Mithiam chher chhuahna tur zirna inah mi thiam lo pui leh kal ngâi lo an thawh chuan engtin nge kan ramin hmâ a sawn theih ang? Engtin nge mi thiam kan chher chhuah theih ang?

Hemi chungchâng thua Punjab & Haryana High Court judgement (Neeraj Bhardwaj v. State of Haryana & Ors., 2024 LiveLaw (PH) 143) hi a mâwi ka ti nawn fo mai:

“13. Teaching in Colleges is a responsible job. If persons do not possess minimum qualification laid down by the UGC i.e. NET/Ph.D., one can only imagine the plight of the students who are being taught by such unqualified persons. Those candidates who have been appointed under the earlier Policies by the various Colleges and have not even acquired the minimum qualifications uptill now, cannot be allowed to be continued. This Court would not sympathize on this aspect. However, those who have acquired the qualifications, they need to be protected till regular selections are made.”

Kan Chief Minister zahawm tak, kan DPAR Minister leh kan HTE Minister-te hian Model Code of Conduct (MCC) June ni 6-a phelh a nih hunah hian Cabinet Meeting hmasa berah he’ng thil hi an sawi ngam ang em? Hmâ an la ngam ang em? Sorkar hmasa kih hnawk sa hi an thian fâi ngam/thei ang em?

Mizo mipuite’n kan beisei sâng a, an hriat tur leh an tih ngêi tura kan beiseite hi thil dik leh ṭhaah chuan huaisen taka min tihhlawhtlinsak hi kan phûtin kan beisei êm êm a ni. Inthlan dâwnah an âw kan ngaihthlâksak a, diknaa rorêl turin kan aiawhin kan thlang chhuak a, kan beiseina pawh a sâng hle. Thu chauh ni lo, tisaa chang ngei hmuh châkin mipui kan inring reng a ni.

Aikal chhawr nuai bo hi kan sorkar thil tum lian tak a ni. Mipuite’n kan support hle a, ‘Nuaibo a ni har ta riau mai’ kan ti ṭan hial! An intiam leh tum angin aikal chhawr leh unqualified teacher-te hi nuai bo vek se la, chu ngei chu sorkar dik leh huaisen an nihzia lanna tur tehfung pawimawh tak pakhat a ni ngêi ang.

Hetianga mipuite pawhin thil dik lo langsâr lutuk mai kan thlen hi kan sorkar chak tak hian bengkhawn se la, inthlan dawna a inzawrhna ang ngeia kalphung thar a awm theihna tura a rahbi rah hmasak han ni mawlh teh se.

Chu thil chu an inzawrh anga an ti lo a nih chuan mipuite’n Caesar-a aia hmangaih zawk kan nei leh vat ang a, inthlan leh hunah a khâwnbâwl rualte nên an artelukâwn ṭhap thung mai ang. Democracy ram, mipuite duh dân lal berna ram kan ni si a.

~ K. Vanlalneihpuia