MAL BOOK OF THE YEAR 2023 ‘PANGPARHNIMA’ THLIRNA: MIZO HMEICHHE ZIAKMITEN HMING LEM AN MAMAWH EM NI?

Mizo Academy of Letters (MAL) chuan kum 2023 chhunga lehkhabu chhuak zawng zawnga ṭha berah ‘Pangparhnima’ Ahmangaihi Khiangte ziah chu a thlang a, fiction ngei thlan a ni hi a inhmeh hle a; chutihrualin Mizote’n publishing house kan mamawhna- a turin min tur ut ut tawhzia a tilang chiang a, he thawnthu hausakna tlem khawrh chhuak phawt teh zawk ang. He lehkhabu hi Diktawn Press chhut niin, phek 584 niin bung 30 a awm a ni.

AHMANGAIHI CHU…

Ahmangaihi Khiangte, Republic Veng nula hi a lehkhabu chhuah chu pakhat chauh ni mah se, thawnthu hi 18 lai a lo ziak tawh a. Heng a thawnthu ziahte hi Storyfb website leh platform hrang hrang bakah ama Youtube channel (Ahmangaihi violette Khiangte)-ah te chhiara ngaihthlak theihin a awm a ni. Kum 2019-ah khan Storyfb hian thawnthu tawi inphuahsiak a buatsaih a, hemi ṭumah pawh hian Ahmangaihi hian ‘Duhlai Daisy’ tih thawnthu hmangin 1-na dinhmun a lo hauh tawh a ni.

A BU HMING

A bu hming ‘Pangparhnima’ hian a hlawh viau a. Ho lam tak angin lang mah se ken tel a ngah viau lawi a. A thawnthu chhung luhchilh chuan a changtupa (protagonist) phenah a nu pangpar ngaina tak a lo inphum ru khiau mai a. Chu chuan a changtupa nunah khawharna, lunglenna, nun hlui hriatrengna leh a chunnu ngaihhlutna a lo vet chiat mai a. An ṭhenawm nuin a nu rose par a tih ṭiah lo par chu a thliak a, a hnim vang vang a, a paih ṭhin a. Chu mipa rawlthar luhlul, nun khawhar leh nu hmangaihna thlahlel tak nunah chuan rose par chuan a nu a ngaihna titharin, a nu thil neih mi dangin an lo partir chu a nu tan humhalh ni awm takin a che ta ṭhin niin a lang.

Dawnsawn dan hrang hrang a awm thei ang a, pahnih lek han tarlang ila. Pakhatnaah chuan, pangpar leh hmeichhiate hi hmehbel ṭhin an ni a, hmeichhe pangpar ngaina chu thil ni awm tak anga ngaih a ni bawk. Chutihrualin, mipa leh pangpar han hmehbel chu thil inkalh leh inrem lo (clash) anga ngaih a ni a, hei tak hi a changtupa Avis Lalchhuansanga hrilhfiahna ṭha tak a tih theih ang. A pawn lam lanah chuan tlangval hawklak, insual ching, ruihtheihthil nena inkungkaih reng, makpa atana awhawm lo tak a ni a, chu chu kan rama ṭha leh fel kan hriatfiahna nen a inhnerem thei lo va, hei avang hian a changtunu Miriami khan a chhungte lakah zep tur a neihtir a ni.

Pahnihnaah chuan thil inhmeh lo leh inrem lo nia langte hi bih chian a, belh chian hian thil ṭhenkhat hi chu pawmawm tak a lo ni fo a ni. Avis-a kha ruihhlo chiahpiah tak anga lang ni mah se, a ṭhiante avang chauh khatiang nihna duhawm lo nei kha a ni a, alcohol allergy hial a lo nei reng zawk a. Insual hrat tak kha ṭhiante chhan nana a nunna thap duh khawpa mahni hmasial lo a ni hlauh bawk a; ‘ngaihzawng kawp hrat’ tia hriat lar kha mi dangte thinlung hliam hlau tak a lo ni reng si. Chu a lan dan phena a nihna tak tak chu Miriami’n a hmuh chuan, a thinlungah Avis-a hming chu nawhrehin a awm ta lo a ni.

A THAWNTHU CHHUNG

He thawnthu hian character-based/driven plot an tih ang kha a nei a. Avis-a hian a plot action te hi a keng deuh vek tih theih mai tur a ni a; harsatna leh buaina awm se la, Avis-a chu a hun tak zelah a ziaktu hian a lo awmtir ṭhin a. Entir nan, a thawnthu tir lama Miriami te chhungkaw buaina avanga a pain a nute khaw lama a awmtir khan hreh taka kal ni mah se, Avis-a awmna niin an thawnthu bulṭanna hmun a ni a; leileta an picnic ṭuma Miriami leh Zobuaiite’n inchiah dai tura lui awmna an pan khan, hlauhawm karah Avis-a chu Miriami ṭanpui a ngaihna hmunah a awm a, an inkar bulṭanna ti te pawhin a sawi theih awm e.

Avis-a hringnun zinkawng kan zawhpui a; a lungngaihin chhiartuin chu hrehawm takin kan awm a. Henry-a boral a tawrh thiam loh pawhin hrehawm kan ti a, kan mittui a lo hnam ve thei hial a ni. A pa transfer a ni dawn a, khaw danga an pem tur thu a sawi pawhin kan hmuh phak lovah a awm mai ang tih hlauin kan lungngai lawk a. A chhungril natna leh hrehawmna kan tawrhpui a, Miriami nen thu khat vuaa an inlungrual dawn ṭep tawh lai a, hmeichhe dang an lo lanin zawhna nen Avis-a kan thlir ṭhin a ni. Chutiang tak chuan a fawng chelhtu a ni he thawnthuah hian.

A dang lehah chuan Ahmangaihi hian a pite khua ‘Chhum zinna khua’ tia a sawi hi a thluak a ṭha hle a. Ziakmi ṭha chuan khua (weather) hi an thawnthu tingaihnawmtu leh, thil thleng tur (events) hmahruaitu atan an hmang thiam viau ṭhin a. He thawnthuah pawh hian a ziaktu hian a khaw hming a chher dan aṭang hian thil thleng tur hlimawm loh dan tur te min sawi hmawr hmuh angtein a ngaih theih a. Khua rel thil/khaw awm dan (weather) hi a hmang thiam hle a, thil tṭha lo lam a thlen dawnin a hmang thiamin a hmang ṭangkai zual a tih theih awm e. Henry-a a boral dawn zan khan Avis-a leh Miriami te tower awmnaah an leng a, chutah chuan inven ngai khawpin thli a thaw vuk vuk mai a, heta thli thaw hian mood a siam a, a thawnthuah hian hlauhawm rimawi chhiartute benga hnutchhiah thei khawpin thil thleng tur atan a ṭangkai a, chhiatnain a zui ta ngei a ni.

He thawnthu hi nula leh tlangval inlemna boruak kara harsatna bakah tualthahna, huatna inzam nuai hian detective, thriller thawnthuah a rin lut a; chutah tak chuan a ziaktu hi a suspense siama a sanzia a lantir chiang hle a ni. Kan inrin loh laiin kan rin loh lam daihah min keuh a; an zirtirtupa sawisak a nih chungchangah Avis-a kan rinhlelh thup laiin an zirpui fel ve hmel tak Eric-a lo ni daih te, thihna a thlen a, Miriami pawhin Avis-a a rinhlelh ruk laia a chhui chhuaktu a lo ni daih te khan he thawnthu hi a tingaihnawm chiang a ni.

He thawnthuah hian mipa inngaihhlutna pela ziak a nih lohna hian tu tan pawh lem a nuam hle dawnin a hriat a. Mipa rorelna khawtlangah chuan hmeichhe awm lohna tura ngaih street fighting chungchang a ziah danah te leh, leileta an picnic ṭuma an bo dan leh mi sual hnu chhuina chungchangah te hian Ahmangaihi hi thawnthu dintu chungchung tak a nihzia a lang chiang hle a ni.

PUBLISHING HOUSE CHUNGCHANG KHA

Mizoramah hian ‘publishing house’ hming pu tam tak a awm ngei a, publishling house kalphung zawm erawh InLehkha, Chaltlang Venglaia te khi a zawm awm chhun an ni mai awm e. Publishing house-a awm pawimawh leh ka sawi chhuah chhan chu editor an awm hi a ni. Chhuah tura an awm te chu editor te an paltlang vek a; a thu chheh dan, punctuation, spelling adt. Thuziah lama talent nei ṭha, publisher te’n chhuah tlaka an ngaih chu heti lamah lo pachhe deuh mah se, an editor te kaltlangin mam taka chhuahsak ṭhin an ni. Hei tak hi printing press leh publishing house danglamna a ni awm e.

STORYFB.COM SAWI A NGAI TLAT

Facebook lama Story group lun viau lai kha a awm ṭhin a; chutihlai chuan J. Lalzahngaia chuan ruahmanna ṭha zawk neiin kum 2016-ah khan storyfb website hi ama sum sengin a siam a, ama’n a enkawl bawk a ni a. A ruahmanna hnuaiah hian story ziaktute chu viewers awm zat azirin hlawh a pe ṭhin a, kut hah man an nei ta! Chhiartu an awm ṭhathnem ber ṭum hian mi 1687 an awm a ni. Thawnthute hi ṭhen 10 ah ṭhenin- episode hrang hrang nei dahkhawmna a awm a, hetah hian 1218 lai a awm a, super hits tia dah mi lawmzual ho thawnthu 304 awmna a awm leh a, hnuchhuina lam thawnthu 243 a awm a, pasalṭha thawnthu 136 a awm bawk a, cowboy thawnthu pawh 48 lai a awm a, hlauhawm lam thawnthu 127 leh thawnthu sei 26254 lai a awm bawk a,anmahni huang pawn aṭanga an lak thawnthu 82 a awm bawk a, thawnthu tawi 1029 leh hmanlai Mizo thawnthu 95 a awm bawk a ni. Website bakah hian Facebook, Instagram leh YouTube lamah te page leh channel a awm bawk a ni.

MIZO HMEICHHE ZIAKMITE’N HMING LEM AN MAMAWH EM?

He zawhna hi Book of the Year hmeichhiain an dawn apianga sawisel a ni ṭhin hian a keng a. Kum dangah pawh hmeichhiain an dawn chuan sawiselna a leng chum chum ṭhin a, sawiselna ṭhenkhat he chawimawina lo dawng tawhtu mipa an tih ve tho, tu’n an sawisel chuan si loh a awm bawkte hian ngaihtuah a tithui viau a ni. Sawiselnate hi mihring nun tiṭhangtu ni fo mah se, he rilru kha (negative) hi mi ṭhenkhat chunga kan pu a nih chuan, hemi kawngah hian khawvel hmasawn zawnga a kal laiin a hnung zawngin kan lo kal reng thei tlat a ni. La hnaivai takah hmeichhe pakhat lehkhabu ziak pawh ho té te avangin mi puitling tak tak inngaite’n an diriam chiam te kha, a chhan tur awm ang ngaihtuah chuan rilru a vak thui duh khawp mai. Hetianga hmeichhe thuziak mi kan lawm vak lo a nih chuan kum zabi 19-na hunlai vela mipa hming lem an hmang ang te kha, kan Mizo hmeichhe ziakmi te hian an mamawh ve réng tihna em ni le!

He thawnthu hi season hnih awmin tuna lehkhabua chhuak chin hi season 1-na a ni a, chuvangin open-ending anga a tawpna awm pawh hi hei hian a hrilhfiah awm e. A thawnthu chhiara Wuthering Heights, Emily Bronte ziah, English classic lo lang tel hian he thawnthu ziaktu hi chhiartu a nih bawkzia a lantir a; ziak tura chhiar pawimawhzia te, ṭhalaite lehkha an chhiar peih tawh lo tih an hla kara ṭhalai lehkhabu khawvel la ngaina em em an la awmzia tilangtu a nihzia bakah, he thawnthu plot leh character a din dan chhuanawm tak pawh hi a hrilhfiah tel bawk a ni.

Digital platform-ah hian thawnthu ngaihnawm leh ṭha tak tak, belhchian dawl tam tak a awm a. Ahmangaihi hian heng hmuna a ṭhalaipuite hi han cho chhuak se la, huaisenna tam tak han neih phah se la tih hi ka duhsakna a ni e.

- Debbie Rinawmi