MIZORAM BUDGET THAR LO NGAIHVEN RAWH LE
Kumtin Union Budget Parliament-a Finance Minister-in a pharh ni hian India ram hmun tinah mi tinin an ngaihven hle ṭhin. A chhan chu an ni tin nun a nghawng thlen tlat vang a ni. Income tax leh chhiah khawnna rate chi dangte tihpun a ni dawn em tih chu Economist aṭanga rickshaw pu nen lam an ngaihven ṭhin. Budget tharin a nghawng vanga thil man pung tur leh an ngaihven a, Television-a budget pharh lai hi uluk takin an ngaithla ngei ṭhin.
Hetiang a nih mek lai hian Mizote hian Sorkar sum kal phung leh budget chungchang leh a awmzia hi kan ngaihven peih lo hle thung. Hei hi Income tax kan chawi ve lo hi a chhan thui tak a ni ang. Social media huang chhunga politics group hrang hrangah tual chhung politics nawizel leh, thu fahrah te te bakah zeldin thu chi hrang hrang leh ṭawngkam hriam leh chaltlai tak tak hmangin, fing ber ni ang hrim hian kan rak nileng zankhua ṭhak ṭhak a, kan phulpui leh henga kan sawi tam tak hi ram hnuk hlat tak tak a va tam ṭhin tak em. Heti lo deuh hi kan buaipui a ṭul tawh a ni.
Budget hi chhungkua, pawl, sumdawng, company etc. pawhin siam theih a ni. A tlachawp leh sum lut chawpa sum hman ringawt ai chuan a felfai hle zawk bawk.
Sorkar pawh hian sum a hmuh theihna – chhiah chi hrang hrangin kum khat chhunga sum hman ngai zat a khuh phak loh chuan, hmun dang aṭangin chumi phuhru leh khuh phak tur chu sum a puk a ngai ṭhin.
Budget hi kawng thumah thliar hran a ni leh a, chu'ngte chu :
Balanced budget
Surplus budget
Deficit budget
*Balanced Budget*
Balanced budget chu sum hman tum zat leh hmuh tum zat inzat chiah emaw sum hmuhna tur tam zawk hi a ni.
Sorkar budget-ah chuan tangka kum khat chhunga sorkar sum hman tura ruahman leh sum hmuh tura ruahman inzat chiah hi balanced budget a ni.
*Surplus Budget*
Surplus budget chu sum hmuhna tur lam ruahman aia sum hman chhuahna tur lam tlem zawk hi a ni. Phung Pvt Ltd Company chu kum khat chhunga sum hmuh an tum Rs 5.00 crore a nih laiin, hman tura an ruahman zat Rs 4.50 crore a ni a, Rs 0.50 crore in an sum hmuhna a tam zawk a. Hei hi surplus budget chu a ni. Mimal, chhungkuaah chuan surplus tih aiin 'khawl' (Savings) tih a rem zawk ang.
*Deficit Budget*
Deficit budget chu sum hman tur zat ruahman aia sum hmuhna lam tlem zawk hi a ni. Khawvel ram tam ber Sorkar Budget hi deficit budget a ni, Sorkar chhiah khawn theih zawng zawngin sum hman ṭul ngai zat a khuh phak ṭhin lo a, hmun dang aṭangin a pung nena la rulh leh turin an chhiah khawn theih zat daih lohna kha an puk belh ṭhin.
Mizoram Budget
Tangka kum thar 2024-25 Budget hi Mizoram Assembly ah pharh a nih hma loh chuan thuruk tawp (top confidential) a ni a, chumi avang chuan lo sawi lawk hleihtheih a la ni lo. Tun kum kal mek 2023-24 budget hi lo en hmasa leh phawt ila, 2024-25 Budget pharh a nih hunah a khaikhinna emaw budget thar thlirna leh sawi zauna lam kan la hawi ang chu.
Sum hmuhna
Budget 2023-24 a sum hmuh tum zat hi Rs 100 ni se, chumi hmu tling tura Mizoram Sorkar-in sum hmuhna tur ke hrang hrang (budget head) a duan te chu hengte hi a ni :
State Own Tax Revenue–Rs 7 63_
State Own Non Tax Revenue Rs. 6.31_
*State total Rs. 13.94*
Central Taxes and Duties Rs 35. 94_
Central Govt assistance Rs 30.95
*Central Total Rs 66.89*
Loan Rs 19.16
*Total Rs 100*
Sawi zuina
State Own Tax Revenue Mizoram state in a khawn chhuah a tum Rs 1,084.29 crore hi Budget pumpui Rs 14,20,984. 64 crore aṭangin 7.63% chauh a ni a, State Own Non Tax Revenue aṭangin Rs 896.99 crore (6.31%) a ni a. Mizoram aṭanga kan khawnkhawm hian kan mamawh zat 13.94% chauh a tling thei a, thla khat leh ni tlem te kan mamawh hi kan intum thei chauh tihna a nih chu.
Central Sorkar-in chhiah khawn tlem te hnena Post Devolution Revenue Deficit Grant (PDRDG) 15th Finance Commission kal tlanga state a pek ṭhin chu kum tin a hniam tial tial a, Mizoram State in kum 2024-25 chhunga a dawn tur pawh a hma tangka kum 2023-24 aiin Rs 395 crore laiin a tlem dawn a, a tlemna zat aia tam zawk ngei hi Mizoram hian chhiah hmuhna thar a ngaihtuah a ngai.
Capital Receipts hnuaiah Public Debt aṭanga sum puk tum zat hi Rs. 2,689.71 crore (18.92%) a ni a, Sorkar hnathawk etc loan rulhna Rs. 33.60 crore (0.23%) nen belhkhawmin Rs 2,723.32 crore a ni. Mizoram chhiah khawnkhawm aia puk tum zat tamna hi Rs. 708.42 crore a ni.
Hetianga state chhung aṭanga sum hmuh theih zawng zawng aia puk tur tam ngai a nih hi kan hmuh theihna Mizoramin a tipung lo a nih loh chuan, a hman chhuah tur lam tih hniam a nih loh chuan kum kal mek 2023-24 budget-a sum puk tum zat (Public Debt) Rs 2,689.71 crore ai hian, kum thar 2024-25 budget-ah Public Debt hi a rawn sang zawk thei a ni.
Chuvangin kan ram hruaituten kum tam tak chhung Sorkar sum nia min zirtir dan; Delhi tlang khawi emaw laia awm ang leh, Central Sorkar hotute biak thiam aṭanga hmuh mai theih ni anga ngaihna hian Mizote thluak leh thisen zungzam hi a fan chhuak hneh hle a. A tak takah chuan hei hi a ni si lo. Mizoram Sorkar Budget-a sum hi Central Sorkarin India state pakhat zinga mi kan nih anga a tum tur chu Central Sorkar hotute biak ṭhatah a innghat lo a, Finance Commission leh Niti Aayog lama mi thiamten tehfung fel tak hmanga an ruatsa thlip thlep a ni. Chuvangin, Sorkar neitu tak tak hi mipui zawk hi kan ni tih kan hriat chian a ṭul hle mai.
Mizoram 2024-25 Budget ṭhat leh chhiatah hian direct-a mawhphurtu chu MIPUI hi kan ni.
Source :
Mizoram Budget 2023-24
- Huna Kawlvawm