Sumdawnna, in sak hna leh a kaihhnawih

Vanglaini chanchinbu chhuaka article "Kan la buaipui khawp ang" tih kha tha ka ti hle mai a. Kawng hrang hrangin khami lam hawi khan kan tuihnih ve ang e.

Khami thu ziaktu khan tukkhat Aizawl chhim lam veng pahnih/pathuma a zing kal (morning walk) tuma vai a hmuh tam thu leh vai dang, khualzin motora zing tak taka Aizawl rawn lut thinte nen chuan Aizawla vai tam tawh tur zia leh kan la buaipui nasat tur zia a rawn ziak a ni a. A ziaktu khan Aizawl chhimlam veng pahnih khat chauh a hrut a ni a. A ziaktu khan Aizawl zelin kan khawpui lunlai leh pawimawh lai ber ber leh kan sumdawnna hmunpui Zarkawt, Dawrpui te hi Chanmari thleng chauh pawhin rawn hrut phei ta se, zing karah ngat phei chuan vairam ang maia vai an tam tawh zia leh mizo ai mahin an tam tawh emaw tih tur khawpa tam vai a hmu ngei ang. Chutiang zelin Zemabawk thlengin khawi hmunah pawh vai hian tam tam tawh a ni.

Heng hnam dang vai te hi Christian-ah lo siam thei zel ila chu ram danga vak chhuak lo leh hmun leh hmuna awma insengso miah loin nasa takin Pathin ram kan zauhin kan Lalpa tan nasa takin hna kan thawk ni mai tur. Mahse, kan la bei nasa tawk lo nge Christian-a inpe an awm meuh si lo.

Kan sumdawnna hmunpui leh kan khawpui lunlai ber Zarkawt, Dawrpui leh Chanmari vengah te hian vai an tam em em tawh a. Vai dawrkai awm leh ta thliah thluah mai te pawh hi a ngaimawhawm hle mai. Aizawl bazarpui chawhmeh zawrhnaa vai chawhmeh zuar awm ve pawh hi seat nghet a nei ve nge mizo nu nena inkawpin thil an ti tih te pawh enfiaha tihtawp a ṭha khawp mai; nakina kan ram tana thil ṭha lo leh la pawi tur ang hi chu ngaihthah lo a, a hunlai leh a tir aṭanga inven hi a ṭha mai.

Chakma leh Tuikuk chungchang chu Ram leh hnam tana miṭhahnemngai ten an sawi fo tawh bakah anni chungchangah hi chuan mizo mipuite kan inlungrual rih hlea a lan avangin sawi tel lo mai ila. Amaherawhchu, Mizo mipui zawng zawng, kohhran hrang hrang, NGO te leh Pol. party hrang hrang ten hruikhatvuana inlungrualin heng - Chakma, Tuikuk leh Vai, kan ram tana la hnawksak thei leh kan ram pumin kan la buai luih luih phah theihna tur ang hi chu tha thlah miah loa invenna hmalakna kan lo neih ve
ṭang ṭang chu a ngai a ni. Arunachal mite pawhin Chakma refugee kum 50 kaltaa an rama raltlan te pawh, Supreme Court in Arunachal Pradesh khua leh tui anga pawm turin ti mah se, tun thlengin an pawm loh thu leh Supreme Court thuchhuak chu duh loin an la dodal char char a ni.

Tin, Assam leh Mizoram ramri buai fo mai pawh hi a ram pum inlungrualna hmanga chingfel tura hma lak a hun ta khawp mai.

Mizoram dinhmun chu a him tak loh avangin hetiang hian hma la teh ang u :-

a) Mizo mipui tumahin kan In, huan leh ram te heng hnam dang te hnenah hian hralhin dawr leh sumdawnna hmun atan pawh i hmantir lo ang u.

b) Mizo tumahin heng hnam dang te hi Sum-dawnnaah kawpin i thurualpui lovang u.

c) Tumahin hlawkna umin Vai hi ILP i buaipuisak/siamsak lo ang u. Hnathawka kan chhawr tur vai te ILP kan siamsak a nih pawhin an hna an thawh zawh tahw chuan emaw, an permit a thih tawh chuan thuneitute hnenah hriattirin i hlan ṭhin ang u. Vairengte check gate-a thawkte pawhin kan ram leh hnam himna an kutah a awm a ni tih hriain an hna tha tak leh dik takin thawk se la. D.C. Office leh ILP hna khawihtu hmun hrang hranga mi te pawhin ram leh hnam himna ngaihtuah reng chungin an hna dik takin thawk se.

d) Mizo thalaite tan Kohhran, Sorkar leh NGO ten mistiri training an buatsaih ṭhin hi tun aia zingin Mizoram hmun hrang hrangah chhawr tlak tak tak tur a thiamna nei leh chhawr chakawm tak ni thei tura training ṭha pek chhunzawm zel nise.

e) Cement, lung, thing etc. lam kan mizo mistiri te hian an rate hi vai mistiri te rate aia hniama an ti thei lo a nih pawhin tisang bik lo se la. Anmahni chhawrtute tana chhawrnahawm leh chhawr nuam nih tum bawk se.

f) Mizo mipui dawrkai leh sumdawn tum ten kan sumdawnna lam thil kan thlan danah thil changkang tak lam thila sumdawn kan tum tlat ṭhin hi a fuh ber lo a; chu ai chuan kan nitin mamawh leh eichawp thil lama sumdawn hi a fuhin a daih rei zawk a ni tih hria ila. Tin, ṭum khata hlep tam tak neih tuma kan thil zawrh man kan tito vak ṭhin te hi sim a hun a ni. Chutianga ti loin tlem te te hlep a, thil man tihniam ila, hralh chak thung ila a hlawk zawk a ni.

Mizo sumdawng leh dawrkaite hian min dawrtute tana biak nuam taka awm te, hlim hmel put te, dawhtheih leh zamṭhatte kan tum tur a ni. Kan dawrah customer te an lo luhin ngampa sarha lo siam dante pawh zir ila, bungrua enkuala min chinleh min chinleh tir pawhin dawhthei takin hlim hmel pu takin lo dawngsawng zel ila, kan thil zawrh an lei leh lo a nih pawhin lungawi lo hmel pu loin ṭha takin thlah ila. A hnuah chuan lenluh nuam, biak nuam, dawr nuam tiin kan thil zawrh an lei leh ngei ngei tho ang.

Tin, mitin hian kan buai em em vek tawh avangin zingkar hunte hi kan khawhral mai mai phal tawh lo a, chhawr ṭangkai kan tum ṭhin. Chutiang a nih avangte leh hlawkna uma kan sumdawng ta rau rau a nih chuan zing hma taka dawr hawnte leh tlai lam pawh dawr hawn rei zir ila.

g) Hnam dang nupui/pasala neia sumdawngte pawhin kan Mizo pui sumdawngte tana hnawksak zawng leh tichhe zawngin hma la lo sela. Kan ram sum leh pai vai rama luanglut tur ang chuan sumdawng lo se. Tin, hnam dang (Vai), mizo nupui neite hian 'nupui tak' an ram lamah an lo nei duh khawp mai. Heng laia an mizo nupuite hi chu sumdawnnaa an thurualpui leh hmatheh atana an tih leh nawmchenna'na an tih a ni tlangpui ṭhin. Vaiho sumdawnna hmanrua leh kan ram sum leh pai eiraltute puitu (hmanrua) leh nawmchenna mai mai atan chuan mizo hmeichhiate i inphal lo ang u.

Mizo mipa te laktlak loh vangte pawh a ni ang; kan mizo hmeichhia te chhung-kaw eizawngtuah an tan tak ṭeuh mai hi. Kan hmeichhiate'n chhungkaw tan ṭha-hnemngai taka hna thawkin ei an zawng hi an fakawm em em rualin mipa pawh kan inhmuhchhuaha ṭan kan lak nasat ve a ngai a ni. Kan hmeichhia ten zirna lamah te, infiamna lamah te mizo hnam an tihming-
ṭha fo ṭhin bawk. Hetianga kan Mizo hmeichhiate chhungkaw tana loh theih loha ei zawnga an vah chhuah ṭhin hian an 'nun' hi uluk se ka duh hle mai. Hmannia Vairengte MHIP te'n Mizo hmeichhe awm ṭha duh lo Bagha vela an khawm ṭeuh mai te kha a hnam angin a va zahthlak em. Kan vela hnam dang (Vai) hmuhah kan hnam hi kan va tithangtlawmin kan va tihmingchhe ṭhin em. Heng vaite hian mizo te hi min hmusit ngawih ngawihin ka ring ṭhin. Kan mizo hmeichhia - chhungkaw tana eizawnga zin veivak ṭhin ten an nun uluk ṭhin se ka duh tak zet a ni. Tin, sumdawnga zin veivak chauh ni lo kan zavai mai hian hnam dang (vai) te hmuhah kan nun i vawng thianghlim ang u. Ruihtheihthil tlana vai ram (Bagha etc.) a duhdah taka zuk khawsak pawh hi i sim teh ang u.

Vai cement mistiri leh helper te leh dawrkar tena kan ram pawisa tam namai loa tam an rut ruih ruih ṭhin hi a uiawm tak zet a ni. Heng pawisa vairama lut thla ruih ruih ṭhin hi kan tihtlem pawh a hun ve tawh a. Chutianga kan tih theihna tur kawng chu a chunglama invenna point hrang hrang kan sawi anga hma kan lak hi a ni. Tin, vai mistiri ṭhenkhat kan rin em em te hi a dik tak chuan mahni hming pawh ziak thiam mang lo an nih bakah mistiri inti tam tak hi reilo te helper hna thawka inti mistiri ta mai, thiam lo fe fe te an ni ve bawk tih hriain i ring bur lo ang u. A hmalama kan sawi angin mizo mistiri zirchhuak ngei te hi chhawr ve
ṭan tawh ang u. Mizo mistiri te pawhin chhawr chakawm leh chhawrnuam nih tum bawk se. Kan in sak a tlo zawk nan leh a mawi zawk nan Architech leh Engineer te rawn hram hram ila, kan bungraw hman tur - cement, balu, rawra, rod ṭha kan hriat theihna'n Engineer leh Quality Control (PWD) lam pawh rawn ṭhin ang u.

"Tihdam aiin inven a ṭha zawk" tih kha hre rengin kan ram leh hnam chhiat hma hian ṭan i la ang u.

- Lalropuia