Hripui leng Leh Ran Daktawrte

World Veterinary Day

Kum 2001 atang khan khaw­vel puma Veterinary Doctor inzawm­khawm pawl chuan kum tinin, April thla Inrinni hnuhnung ber hi World Veterinary Day atan an hmang ṭhin a. Mizoramah pawh Indian Veterinary Association, Mizoram State Veterinary Council leh Animal Husbandry and Veterinary Department-ten ṭangrualin hun an hmang ṭhin a ni.

He ni ruat bik a nih chhan ber chu, Ran Daktawrte hian ran enkawlna hna an thawh bakah, ran leh mihring inkara natna inkaichhawn theih natna venna kawnga hmalakna te leh kan mamawh sa hrisel thar chhuahna kawnga hma kan sawn zel theihna tura infuihtharna ni bik a ni a. He ni denchhen hian khawvel ram hrang hranga Ran Daktawrten an remchan ang ṭheuhin hlawhthlak takin ranvulh leh khawtlang tan hun an hmang ṭhin. World Veterinary Day atan bik hian thupui thlan bik, kum tina neih thin a nih angin, kumin atan pawh hian ‘Covid-19 hripui dona kawnga Ran Daktawrte hmalakna’ tih a ni.

Hripui leng leh Zoram

Nikum kum tir khan Covid-19 hripui chuan min rawn luh chilh ngei dawn tih hriain mi tinin kan hlauthawngin ni tin khawsak a phelh pheng phung a. Ei leh bara harsatna rapthlak tak thleng zui mai thei awma thuthang a awm leh zel phei chuan, mi dang hlata awm ngai siin, ei leh in mamawh inchuhin kan inhawr khawm chang lah a tam.

Tichuan, kan hlauhthawn ang ngeiin, Mizo pa pakhatin, ram dang aṭanga a rawn haw hnuah hripui a vei ta tih kan han hriat ngat phei kha chuan, hri veitu lainattu an tam laiin, Mizorama hripui lo hawntu ni awm taka lo sawisel tawk hial kan awm nawk a nih kha! Khawvel changkanna zuiin, Mizote pawh hmun hrang hranga hnathawka eizawng kan nih bakah, inkalpawhna a awlsam tawh vangin, zin kual tawk kan awm ve reng tawh si a. Kum za bi danga kan rama hripui leng kan la tawn ngai loh ang ti tawh lovin hripui chuan min luhchilh ve ta ngei a; buai lah kan buai narawh e; vawiin thlengin. Khawvel pumin an buaipui leh mi tam takin ni tin nunna an channa chhan hri tihbaiawm, inkaichhawn awlsam leh nunna suat tura hrikhmi (virus) tuan rang tak a ni tlat a ni.

Tichuan le, phai ram aṭanga rawn haw te, natna an kai leh kai loh finfiahna turin Zoram Medical College Laboratory chu thuam ṭhat nghal niin, natna hrik finfiahtu khawl pawimawh tak pakhat pawh Veterinary College, Selesih aṭanga hawhin bul an ṭan ta mawp mawp a nih kha. Hun eng emaw chhung phei chu “ZMC-a an khawl hman ve chuan Covid-19 hrikhmi (virus) a hmu fuh ve thei lo a ni ang,” tia fiamthu thawh te hial pawh kan hriat kha maw. Mahse, hri vei an awm takah chuan, chu khawl chuan hrikhmi (virus) erawh a hmuh hmaih hauh lo! A chhan chu maw, Veterinary College, Selesih aṭanga natna hrik finfiahtu khawl an hman kha, ran natna hrang hrang finfiah a, zir chianna hmanrua atan, kum eng emaw zat hman ṭangkai a ni tawh tlat a ni.

He khawl chungchang hi Veteri­nary college faka sawi chhuah ka tum a ni hauh lo. A lo awm rem­chang a, mamawh huna hman ṭangkai a nih hi a lawmawm. Ka sawi duh zawk erawh chu, ran hrileng hi kan namnul theih an ni ngawt lo, kan mamawh avanga vulh kan ni si a. Ran chu a ruala cheng leh a ṭul anga thawn kual an nih avangin, a khat tawkin hrileng an tuar fova. Heng hrileng thlentu natna hrik hi finfiaha zirchian a ṭul ṭhin, ei leh bara nasa taka nghawng a neih theih avangin.

Kawng lehlamah chuan mihring natna tlanglawn tam tak finfiahna atana hman a ṭul kher loh vangin Covid-19 hripui a len hian RT-PCR khawl hi a ṭangkai ta a ni ber. Chutih lai mekin, Covid-19 hripui hian natna dang finfiahna kawngah hma­sawnna erawh min thlenpui ngei ang tih a beiseiawm thung.

Albert Bourla a rawn lang e

Hripuiin kiam lam aiin pun lam a pan zel si avangin, khawvel ram hrang hranga hridanna siamtu company lian tam takin Covid-19 hridanna siam turin theihtawp chhuahin hma an la nghal mawlh mawlh a. Heng company zinga langsar ber pakhata an hotupa ber erawh Juda mi, Ran Daktawr (Veterinarian) niin, chanchin ngaihnawm dangdai tak a nei tel tlat mai!

Albert Bourla hi Pfizer Company Chairman leh Chief Executive Officer niin, Covid-19 hridanna siam chhuah kawnga ṭhahnemngai leh thawhhlawk tak a ni. An chhungkaw chanchin chhui let hian thil mak danglam leh rilru khawih tak a tel. Albert-a nu leh pate hi Indopui II-na laia Nazi sipaiin Europe khawmualpui ram hrang hranga Juda hnam tam tak an suat hun laiin, an chenna Greece ram Thessoloniki khuaa Juda mi singnga thah chimih tur aṭanga mi sanghnih dam chhuak zingah an tel hlauh mai a. Covid-19 hripui hian he Juda thisenkai hi a rawn pholar zual kan ti thei awm e.

Albert-a hian kum 1985 khan Aristotle University of Thessaloniki Veterinary School aṭangin Biotech­nology of Reproduction-ah Doctorate Degree a zo va. Tun dinhmun thleng tur hian a thawhna company ngaiah kum 25 chuang zet thawk tawhin, Greece rama a thawhna company hnuaiah bul a ṭan a. Kum 34 a nihin a hnaa dinhmun sang zawk thleng turin USA a pan a. CEO a nih hma pawh hian a thawhna company-ah dinhmun pawimawh tak tak a chelh.

A nu leh pate, German sipai laka thi mai tura ngaih, dam khawchhuak ni si kha, kum 2020 a thlen meuh chuan, a thawhna Company leh German Company BioNTech-te chu thawk hovin, khawvel pum mamawh Covid-19 hridanna ṭha berte zing ami siam chhuakin an thawk ho mup mup ta thung a nih chu!

Covid-19 hripui kara Vawk hripui ve thung!

Kum 2020-a Covid-19 hripuiin min luh chilh hnu lawkah kan ṭhenawm ram Assam leh Arunachal Pradesh hmun ṭhenkhatah vawk pul hri kan hriat ṭhin (Hog Cholera/ Swine Fever) aia chak leh, hridanna la awm hauh lo - African Swine Fever (ASF) vangin vawk tam tak an thi. Hun reilote chhunga vawk sing chuang an thih avangin, Mizoram Sorkar leh Veterinary Department pawn chak taka hma la nghalin, he hri hi ven tumin theihtawp an chhuah a. State dang aṭanga vawk lakluh leh sa lakluh thlengin an khuahkhirh a nih kha.

He hri ngeiawmna ber pakhat chu hri kai tawh chuan enkawlna dawng mah se, a tam zawkin an thihpui ṭhin natna a ni a. Tin la vei lo tan lah hridanna pek mai tur a awm bawk si lo hi a ni.

Amarawhchu, tun thla tir mai, Easter Sunday nilenga Lungsen khaw mipui tibuaitu, vawk nat lawk pawh nei lem lova thi puk puk mai chuan Zoram min barakhaih ngei mai. Hlauhthawn ruk ang ngeiin, vawk hripui leng chuan min luh chilh ta tih finfiah a ni leh ta zel bawk nen. A runthlak tak zet a ni.

Mizote tana vawksa hlutzia sawi hranpa a ngai lo ang bawkin kan intodelh loh si zia lah kan hre vek. Hetiang a nih mek laia hrileng vanga vawk hralha talh rual tawh an pulh puk puk si chuan, chhungkaw tam zawk dinhmun a phet nasa dawn hle a ni. A pawi vawng vawng asin.

April ni 19, Thawhṭan tuka Vanglaini chanchinbuin a tarlan danin, vawk hripui leng vang hian vawk 855 lai an thi tawh a. He hri vanga vawk thi tam zawk hi hralh rual an ni tlangpui zawk lehnghal nen. Mawlmang takin vawk thi ta hlutna hi chhut ila, vawk pakhat man Rs. 20,000-a chhut pawn, Rs. maktaduai 17 chuang hu daih a ni. Kan hloh hi a namai lo asin; tin, vawk engzatin nge la thihpui dawn a la hriat hauh lo lehnghal!

Hriselna huapzo kan tih kha

Khawvela kan chen chhung chuan ran kan vulh zel ang, kan ni tin nunna atana mamawh an nih tlat avangin. Hrileng leh natna chung chang chu eng pawh lo ni se, chenpui atan leh ei leh in atana kan mamawh an nih avangin, hrisel leh thianghlim zawka kan vulh a kan enkawl leh keimahni tan vek a ni. Hriselna hi kawng khat chauhva neih theih mai ni lovin, kan sawi lan ṭhin One Health - Hriselna Huapzo nei thei turin keini, kan chenna leh a vela nungcha te nena kan hrisel tlan a ṭul.

Chuvangin, rilru thianghlim tak pua kan chenna leh a vel vawng fai a, kan ran vulh leh chenpuite nena kan hrisel tlan zel theih nan hrisel­na huapzo hi ngaipawimawh a ṭang­rualin, theihtawp i chhuah tlang zel ang u.

Dr. Mahminga Sailo Waggin’ Tails, Bawngkawn Member, Indian Veterinary Association (Mizoram)