CM… LBSNAA–CHUAK BEISEINA A SANG

Lalbahadur Shastry Academy of Administration (LBSNAA) Chhuak CM. chu Pu Lalduhoma a ni. Public Figure a nih avangin 'Pu’ ti tawh lo ila. Lal Bahadur Shastri Academy of National Administration chu eng nge ni? ti kan awm mai thei. Administration hi training ngai a ni a. Mahse, Democracy kan ni tlat si a. Roreltu tur te, a thlana thlan chhuah, an ni a. Chu'ng chu pawl A lek leh lehkha chhiar thei map lo pawh a thlan chhuah theih tlat a, chung thlanchhuah chu a fing emaw, a mawl emaw; venga kaihruai tur chuan mi thiam an training ṭhin a. Chu'ng chu Govenrment-ah Secretary niin India ram Home secretary thlengin hmun pawimawh an luah ṭhin a. Indian secretarial service leh cabinet administration hi in-check tawn a ngai ve a ni. Heng Civil services system hi British aṭanga kan neih a ni. British hunah khan Indian Civil service (ICS) an ti a. Mizorama ICS rawn service ho chu an fing (fit) hle. N E Parry phei chu pui tak a ni ringawt. Kum 4 vel chauh a awm a, Mizote tan lehkhabu pawimawh Monograph on Lushai Customs & Ceremonies (Customary law,) leh, The Lakhers’ te a lo ziak hman a. Chutiang bawkin Mc Call-a pawn 'The Lushai Crysallis' (Lushai Hills a kuhmum) khaw eng hmu tan, tih a ziak a. Kum 1945 (preface) a publish a ni.

Lushai/Mizote awm dan khawtlang nun, kan political status a ziak chiang hle a. Mizo lehkhathiam hmasate khan an lo bih chiang hman lo a ni mahna. Lo chhiar chiang hman se chuan Politics ah Mizote kan zan kal lo deuh tur. Mac Donald phei chuan British sawrkar leh Mizo lal thutiam (the British Govt. Pledge to Lushai Chief on Atlantic Charter) Atlantic Charter 14 August 1945 Mac Call a awm lai a, an thutiam kha a rawn chhu zui ngei a ni. Mahse, Mizote khan Excluded area/Lal rorel lai hunah khan ruih dang an nei a. Ram dinhmun an thlir pha lo. Mizo te a hmawr bawkpui tumtu, ARC Mac Donald –a chuan “In nih nih ni teh u,” tiin thinrim ṭeuhin min hawsan ta a ni. Chu'ng tihsual nei let leh turin 1966 ah phuai luai takin zalenna kan sual a. (Chiang zawkin Remna (an interpretation) tih bu en rawh)

Tichuan Administration training chhuak chu rorel danah an danglam deuh ang. Kan CM ni ta te zingah hian Brig .T Sailo leh Lalduhoma te hi a tling ber (fit) ber tura ngaih an ni. A chhan chu Training chhuak an ni. Lalduhoma phei chu MP leh Delhi vela Security service-a awm kual a ni a, vision pawh sang tura ngaih a ni. Mihring hi a finna ( Calibre) a san chuan a tum a sang a, thil hlemhle leh thil sual an ti lo tura beisei an ni a. Finna (Calibre) a san loh chuan hre ve ṭhin mah se, a tak ram an thleng ngai lo va, CM te chuan Adviser pali/panga an nei a lawm; hrilh hre ve ṭhin mah se, amah aṭanga chhuak a nih loh chuan a hlutna a hmuh phak miau loh avangin, ho deuhin a chhuak leh ṭhin a, thil mawi lo hmu pha hek lo. Dan zawm chu Civilized people hna a ni tlat, ti hian a chiang mai.

Tuna kan CM Lalduhoma hi chuan CBI pawh Mizorama lut turin assurance a pe ngam ta a, hma kan sawn hret. Thil dik lo public Issue chhui tur pawn’ Comtt/Comission a siam ngam. Amahah thil dik lo/hlemhletna a awm lo niin a lang. Kan Govt hmasa lam hlimthlaah khan Court Case file aia ngawih bo duh zawk ang chi te, rilru ngaihngam sarh ni lo (quilty feeling) nei chunga mipui tih lawm tum avanga zakhaw rawih tuma ṭawngkam thlum leh, thlaraua inthuam mawi tumte a awm ṭhin. Hetiang te phei hi chu ngeiawm tak a ni. Ar - biru ang hian a lang kuk si a.

Kan CM thusawi fo ṭhin, “A hnar a fim chuan a mawng lam pawh a thianghlim ṭhin.” Pa ber an fel chuan Chhungkua a fel fai ṭhin (Charity begins at home ) tih te hi a inhmeh tain a lang. Minister te pawh an ṭang a, Opposition member ten New timers an ti a, New Timer ho hi an la huaisen khawp mai. Depde chuang chuan a huaisen theih loh, mihring hi a dik loh chuan rilru ah hlauhna (quilty feeling) a awm a an dawih ṭhin a ni. Ni 100 chhunga thawh zawh tur (tentative draft) an siam a, an thawh dante pawh mipuiin an thlir a. A hmaa thil sakso aṭanga chhuak taa inngaiin Zoram mipui chuan thlir ranin, kan ngawi ṭhuap rih a ni ber mai.

Kolkata Mizoram House Ministry hmasaa hralh, an tih mai kha Mizoram mipui khan kan lo hre mang lo va. Delhi-a CM kal hawn khan lak let leh a tum thu a puang ta a, mipuiin an hre ta chauh a. Rawn la let leh tura a'n bei hi mipui chuan kan fak lo thei lo vang a. Kolkata Mizoram House hi, Mizoramin State danga kan House neih Delhi nen hian a upa ber pawl a ni ang. Tin, a awmna Old Ballygunge hi Kolkata hmun laili hmun nuam lai, Sap ho chenna hmun a ni. Zirlaite intawhkhawmna leh Zirlaite paw'n an hman ṭangkai kawngpui leh Metro line a ni a. Damlo kalte tan Hospital an hnai hlawm a, a piah hmar lam Shakespeare Sarani road-ah Nagaland House, Mizoram House aia lian zawk mah a awm a, an hralh ve lo ni awm a ni. West Bengal state liana Mizoram House han hralh mai hi a mak hle a ni. Cabinet thuchhuak pawh ni lo; lo ni pawh ni se a mak hlei hlei.

An hralh chhan sawi kha chhawng 3 bak a sak theih loh a tih a ni. Hmun laili leh hmun nuam laiah chuan In chhawng sang tak tak hi khawpui Municipal lamten sak phal a ni lo. Industrial area leh residential area te paw'n an ṭhen ṭhin hi. Hmun laili, thing tamna hmun a ni a, a hmun a changkangin Victoria memorial leh Indian Museum, National Library, leh thil dang Asiatic Society hmunte tlawh a harsa lo a. Sawrkar hi inthlak lo ta se kan chan hlen dawn tihna a ni a. Tunah pawh kan nei let leh thei ang em? tih a ni. Mahse Mizoram mipuiten kan thlan chhuah hruaitute thil tih a ni a, kan tel ve a, caliber effect-ah dah mai ang aw.

Aizawl lamah pawh, Bazar Bungkawna Pu Shillong-a in chhak Assam Rifle ram sir te hi Vantlang Zunin tlar dul ṭhin kha a ni a. Mahse, a bo vek tawh a, heng kan tualchher politic kal phung ṭha lo, Mizo lal tlawm aṭanga kal dik lo tawh kha a ni a. Kan CM Lalduhoma hian chuan a hmu pha turah ngai ila, Rorelna dik siamin bul a ṭan turin beisei a ni. State nu leh pa an sàn a, an ṭhat chuan police lal Rahul Alwal te pawh an che dawr dawrin a hriat a ni .

Kan CM hi a palian a, Central Service a nihna hi Delhi vai lam paw'n an hai lo. Inrenchem a puangte hi a ṭha. Delhi tlanga sum hmuh hnem loh hlaua Budget piah lam sum awm thei (Voluntary fund) vehte pawh hi a tlawmthlak mai thei a. Kan budget dik tak, a hmanna tur dika hman chu Central hotute zah letna pawh a ni dawn si a. “A hmanna tur dik taka hman chuan a lo daihzai hle mai,” a rawn ti ta a. Term hmasa lam Delhi drip khai leh zuk Vuak dup chu a ngai lo thei bawk ang.

Min lehthal tur chuan kan tih ang an rawn tih a ngai ang: Hei hi a challenging viau mai. Mipui tan pawh a thlamuanthlak a, budget dik taka hman mai hi a ni. Chu'ng atan chuan Mizoram siam nan chuan a bul (grass root) aṭangin han ṭan teh se: 1) Tuikhuah Hydel project Forest Clearance leh Compensation chhuanlam loin Mizoram mamawh pakhatna han siam teh se..

2) Kawngpui hi ngaih pawimawh pakhat a, Mipui hnathawh zirtir an ngai lo a. Division of Labour hnianghnar tak kha a lo awm mai dawn a. Kawng tinrengin production a awm ang a. Chumi rual chuan Airport road, Ramrikawn via Sihhmui hi ngaihpawimawh chi, Laih tlang vek tawh leihlawn dawh te a ni. Rangva Mual lam lei che thei leimin a tam si, Furah helna pakhat tal chu a awm tur a ni.

3) Zofate IAS tlin ve nan MCS leh Combine service kum tin post 15 te a lak vak vak mai hi rawn titlem teh se. Mi tam takin Mizo ṭhalaite UPSC exam-ah an tling thei lo leh, Mizoram zirna chhia ang deuhten an sawi ṭhin a. Chu chu a ni lo va, ṭhalaite UPSC exam an tlem ta hrim hrim, MCS examah an innghat vek a tih theih. Mahse MCS aṭangin mahni ramah IAS an thleng thei tlat a. Department dang Gazetted post ruak nasa lutuk hi han fill up ve zawk teh se.

Ram Muang : Kan CM Lalduhoma chu Mipui nghen phakin a rawn indah hniam ta. CM leh Minister VIP Siren tiri a, Aizawl khawpui kawng zim tea min han tlan pel vel ṭhinte, police-pilot hoin mi rethei eizawng min han nawr bet rawk rawka intlan pelte kha bo thei bawk tawh se. Tuna CM awm dan hian ram muang tak kan ni tih chu sawi ngai lovin a entir a. Ram rorelna nghet churh mai nei turin bul han ṭan se.

- C.VanlalRuaia,

9862569310