I ZUNG (ROOT) A FUH EM?

Kar hmasa khan tuk khat chu kan tuala pangpar chi hrang hrang kan neihte ka thlir kual a. Min barakhaih deuhtu pakhat chu ‘Dawl râng’ (a sap hming lam hi ka thiam loh lam tak a nia!) lo duah hluah hluah chu a ni. A hma lawk, tuk hnih velah khan nawi sil sel deuh hian a awm a, ‘min thihsan dawn tawh a nih hi a’ tia ka thlir vawng vawng kha a ni si a. Eng enkawlna ṭha bik mah (ṭha bik chu sawi loh, enkawl hrim hrim pawh a ni lo va) kan pe pawh a ni si lo. Ka rilru te tein, ‘a ṭhang lai pawh hmuh theih a ni hial ang a’ ka ti nauh nauh a!

Ka’n hriatchian hnu chuan, hetiang chhungkua ho hi a zung hi a mum (bulb an ti) niin a ro emaw, a thi emaw ve mai mai ngai lo va, chuaiin han vuai ve ṭhin mah se la, a bul kha a nun reng avangin a hun teah a lo vul leh mai ṭhin a lo ni awm a, ngaihtuahna a hruai thui leh ta phian mai.

Kan hringnunah hian chauh nite, chuai nite kan nei lo thei ṭhin lo. Kan tum anga thil a kal loh hunte thleng ṭhinin, ni sa kan mamawh laiin ruahpuiin min nan huh chang te, ruah kan mamawh em em laia khua a khen tlat hun te a awm fo ṭhin. Ni tura kan duh angin thil a thleng lo va, kan duh loh zawk pekin kan awm ṭhin.

Harsatna kan tawh changa kan hmachhawn dan leh kan sual/tuar chhuah dan hi kan bul, kan chawrchhuahna azirin a inang lo thei hle dawn a lo ni. Harsatna inang ṭheuh ṭheuhvah pawh thenkhat lungngaia indawm kuna an awm laiin, ṭhenkhat chuan hma lam thlir thiamna hmanruaah an hmang hlauh thei thung ṭhin.

Keini ang leh kan rual û zawkte angah kha chuan engkim mai kha ren ngai a nih thu; nu leh pate'n min hrilh ṭhin kha a ni a. Tuikhura kan insuk pawhin tui kha rilru chhungrilah khan kan ren riau ṭhin kha a ni a. Tun thleng pawh hian mi tui liam hmuhte hian kan lo ui ṭhin a nih hi. Chutiang taka bul ṭan chuan tui ren a ṭulna hmunah pawh harsatna kan tawk tlem nge nge awm asin.

Kan chawrchhuahna azira tuar chhel leh tuar zuau te, hlawhtling leh hlawhchham te, chuai leh vul te, chau leh chakte kan nih avang hian ‘bul’ dik a bul ṭan a va pawimawh em!

Nu leh pate hian eng angin nge kan fate ‘bul’ kan ṭansak le? Hmanni deuh khan kan nau pakhatin a ṭhianpa (kan nau tho) a fiamna kha dikna chen a awm hian ka hria. Ti hian a fiam a, “Kei chuan ka fate hi an sikul kal tur thlah lova anmahnia kal turin ka fuih a, nang chuan ‘a theih chhung ka thlah dawn’ i ti a, lo ngai reng rawh, i fate ai chuan ka fate hi an tuarchhel dawn hrim hrim,” tiin.

Kan fate zung hi a mum (bulb) ni lo, hrui zam, eng emaw chen daih ve tho, mahse sik leh sa inthlak veleha tho chhuak leh thei lova thi hlen maite hi kan lo siam thei dawn a lo ni. Eng emaw chen chu an daih ve mai a, hun pangngaiah chuan an vul ve thei mai. Mahse, sik leh sa a lo inthlak a, hun harsa a lo thlenin kan zung pek kha a daih rei lo chi a lo nih chuan an chauvin an chuai ang a, uaiin an vuai mai dawn a lo ni.

Zirtirtute hian a bulṭhuta kawng dik leh zirtirna dik kan pek loh chuan a ler lamah par han chhuah hluai mah se, a daih rei lo ṭhin. Chapo tawk leka zirlai chauh thiam, mi dang hmusit tawk leka ram dang ṭawnga ṭawng thei kan ngah chhan hi a bulṭhut kan rem fuh loh vang hi niin a lang. Lehkha zir tir, naupang tète rilruah hian zirlaibu chhunga awm lo, an than chhohna atana puitlinna pe thei tur ‘zung’ siamsak hi zirtirtute mawhphurhna pawimawh tak a ni.

Kristian chhungkua kan sawi a, kan teh a, a nambarin kan inteh tlingin kan inteh tling lo ṭhin. Chu pawh chu Kohhran Hmeichhiate kutah dahin a tam ber, nu ni tawh, fate pawh puitling ṭhuau tawh bulah campaign kan ṭan a, a tlai mah mah tawh ṭhin a ni! Nupui pasal neih hma fè aṭanga ‘zung’ kan kaih ṭan a ngai a ni tihte hi Kohhran hian a hriat a ngai a, naupang rilru aṭanga Kristian Chhungkua leh khawtlanga mi ṭangkai nih dante hi bul kan ṭanpui a ngai.

Tuna kan nihna ṭheuh leh kan hmun ṭheuhah hian engtin nge ‘kan fate leh zirlaiteah hian ‘zung’ ṭha leh tlo, a mum chi ngei, sik leh sa tuar chhuak thei kan inpek ang tih hi, bengsikin i ngaihtuah tlang ang u.

- Diktei Hnamte