Loch-an Sipai camp a sa ṭha

Kar hmasa khan Mizoram sipai hotu lian leh Aizawl dintu Loch-a chanchin kan sawi ṭan a, kan chhunzawm ang.

History of The Assam Rifles tih bu Col. L.W. Shakespear-a ziah dan chuan Surma Valley Frontier Police kha a hnuah Police battalion-ah inchhunglutin Surma Valley Military Police (SVMP) tih an ni ta a. Kum tam tak chhung chu Mr. Daly (Civil Police) khan a ho va. Kum 1882 aṭangin Lt. Plowden-an a ho va, a hnuah Capt. Bromhead-an a thlak a, Capt. Broughton-an a thlak ve leh a. Kum 1890-ah chuan he police battalion aṭanga a tam zawk chu Aizawlah an rawn thawn chho ta a, an hotupa ber chu 2nd Gurkha-a awm Lt. H. W. G. Cole-a a ni a, ani hi Mizorama sipai Commandant hmasa ber a ni. Suakpuilala faten Mizoram aṭanga British hnawhchhuah tuma kum 1890 September thlaa Aizawl leh Changsil kulh an kah chiam lai pawh khan Cole-a hi Changsil kulh hotu a ni. Shakespear-a sawi zel dan chuan kum 1891 kum tawp lamah 3rd Gurkha mi, Captain Loch-a a lo lut a, SVMP chu rawn hovin Commandant pahnihna a ni ta a. Changsilah awm lovin Aizawlah an inbengbel ta thung a, kum 1893 tawpah SVMP aṭanga inlahrangin North Lushai Hills Military Police battalion (NLHMP) an ti ta a. Hun lo kal zelah kum 1898 April ni 13-ah chuan South Lushai Hills Military Police nen chhunfinin Lushai Hills Military Police (LHMP) an ti ta a ni, tiin a ziak.

Aizawla Loch-a ṭhut hlim kum 1891-ah chuan sipaiho chenna in leh bahrik te, damdawi in leh office te pawh di ina sak vek a ni a. Kum 1892 March thlaah thlipuiin a nuai chhe deuh vek a, Loch-a chuan mualphothlak a ti nasa mai a. Thlipui nuai chhiat theih tawh loh turin sipai hmun chu lungin sak a tum ta a ni. Hetia thla hnih thum chauh a la awm tiha Aizawl chei hna thawk tura a inpeih nghal mai hi, kan sawi tak ang khan Burma rama Say hmuna a sipai hmun a lo sak leh Uttarakhand-a Almora khuaah Gurkha sipai hmun a lo sak tawh avangin tawnhriat a nei ṭha tawh a, Aizawla sipai hmun sak chu a cho nghal mai ni tur a ni.

Di in mai ni lo, lunga rem, in ṭha tak tak sak a duh avangin pawisa tam tak sen a ngai dawn a, chuvangin Bawrhsap Davies-a chu thawhpuiah a sawm a. Davies-a chuan a lo phurpui mang lo va, “Ralleng ramah pawh kum 10 lai lung in lovin kan lo khawsa thei a, heng lai ram kilkhawr ber berah te hi zawng, khawsa mai mai ila, pawisa chu i dil hah duh ting lo mai ang,” tiin a lo chhang a. Loch-a chuan, “I nep a nih mai chu”, tiin a chhang let niin J. Shakespear-a, The Making of Aijal tih ziaktu chuan a sawi. An inchhan dan tak hi kan hre pha lo na a, Commandant Loch-an Bawrhsap Davies-a a chhan dan hi a na hle mai. Rallengho ram Nagaland-a kum tam tak British sipai officer ṭhuthmun ni si, sipai hmun zahawmna hum nan pawha in ṭha a sa lo chu a dem hle a ni. J. Shakespear-a leh L.W. Shakespear-a hi ngaihfin loh tur a ni a, Mizoram Bawrhsap te kha kum 1890 aṭangin Political Officer tih an ni ṭhin a, kum 1897 aṭangin Superintedent tiin a hming an thlak hnua Bawrhsap hmasa ber chu Tarmita (Major J. Shakespear) hi a ni. Colonel L.W. Shakespear-a thung chu Assam Rifles hotua kum tam tak ṭang tawh, kum 1921-a Kukite nena an inbeihnaa sipai huaisen chawimawina Companion of The Order of the Bath (C.B.) leh Companion of The Indian Empire (C.I.E.) dawng tawh kha a ni. Sipai hotu ni chunga lehkhabu ṭha tak tak, The History of Assam Rifles tih te, History of the 2nd King Edward’s Own Goorkhas (The Sigmoor Rifle Regiment) tih te, A Local History of Poona and Its Battlefields tih te, History of Upper assam tih leh Upper Burma and North Eastern Frontier tih bu te ziaktu a ni.

Tichuan, Scot mi, mi rilru lian tak, tum tawh bansan leh mai mai ngai lo chuan sum seng mang lovin, sipai chenna in te, ama chenna in leh in dang thli chhem chhiatte chu sipai chakna hmanga sak a tum ta a. Khasi lung mistiri-te sipaiah a la a, Punjabi thing mistiri-te a ruai bawk a, a bangla chu senso awm mang lovin a sa zo ta mai a. Rev. Dr. Zairema chuan, “Heng a sipai mistiri-te leh sipai rual chakna hmang hian sipai in dangte chu a sa ta zel a ni”, tiin min hrilh. A bangla sak zawh tak chu Commandant in nuam tak, Agriculture office bula mi saw a ni a. Kan naupan lai khan Republic Day emaw hian luh an phal a, sikul naupangho kha kan lut nak nak ṭhin. He Commandant bangla hi Loch-a sak ang ang khan tun, kum 2024 thleng pawh hian a la awm ding a. Loch House 1890 tih hi an tar vung mai a. A satu Loch-a kha kum 1891-a lo lut chauh a ni a, kum 1892-a a sak a ni zawk a. He mi chungchang hi hman deuh aṭang khan Assam Rifles sipai hotute biain ka sawipui tawh ṭhin a, a ngaihna an hre lo, tih danglam an ngam hek lo. Loch House tia an vuah hi a ṭha ka ti a, a luahtu hmasa ber a nih avangin a awm hle a ni. A sak kum 1890 an tih tak hi a dik lo chu a ni a, kum 1892 tih atan ka it hle.

Chutia sum seng mang lova Commandant bangla a sa zo thei mai an hmuh chuan in dang sak zel nan sawrkarin sum a rawn phal ta a. Tichuan, 1892 leh 1897 chhung khan in sak beihpui a thlak a, Aizawla in ṭha zawng zawng chu ama sak vek hi a ni ber mai. Sipai hmun a sak chhoh lai hian Khasi contractor Sohon Roy nen an thawk dun nasa hle a, Quarter guard te, sipaiho bahrik te, sipai damdawi in te, bangla dang leh kudam te, dak in te a sak zel hnuah chuan lung lak a lo harsain a hautak ta hle mai a. A chang chuan an ruahman lawknain a daih ta ṭhin lo va, hemi thu J. Shakespear-a sawi dan chuan, “ Ṭum khat pawh PWD hotu ber nen an inkhak a. Loch-an pum in a sak laklawh lai chu Chief Engineer chuan a chawlhtir a, amahin sak a tum ta a. Mahse, sa thei hek lo, Loch-a bawkin thla hnih thum lekah a sa zo leh ta a ni”, a ti.

Pathian zarah kan dam ang a, kar lehah chhunzawm kan tum ang.