
Guest writer
Lalhruaitluanga Ralte
Mission Vengthlang
Sulhnu 122 - Pasalṭha Lamsuaka kha
Kar hmasa khan Mizorama khaihlum hmasak ber Lamsuaka leh Chala te khaihlum an nih dan kan sawi a, tun ṭumah chuan Lamsuaka chanchin an ziah dan hrang hrang zinga thudik ber nia kan hriat sawi kan tum dawn a ni. Kumin 2023 July ni 5 chawhma lamah khan Tanhrilah Lamsuaka tuchhuante an awm thu kan nau Lalhmachhuanan min rawn hrilh a, kawm an rem leh rem lohte min biaksak a. Ka zu leng thla a, Vengpui lama awm an lo ni a, min lo dawngsawng ṭha hle mai a, lawmawm ka ti takzet a ni.
Lamsuaka te chhung inthlahchhawn dan chu hetiang hi a ni: Ralte lal hmingthang Mangngula, Run kam vela a lal laia a khawnbawl chu Ralṭhiauva a ni a. Ralṭhiauva chuan Zathata a hring a, Zathata chuan Ruanbunga a hring a, Ruanbunga chuan Lawksiala leh a unaute a hring a. Lawksiala hi pasalṭha hmingthang, chhim leh hmar an indo laia pawha a ‘ber’ tling phak niin James Dokhuma chuan a ziak. A ziah zel dan chuan Chhim pasalṭha hmingthang Chawngbawla pawh lo kilkawi tawhtu chu Lawksiala hi a ni.
Lawksiala chuan Sailo lal Rolura a bel a, Rolura tupa Thangduta, Lalrivunga fapain Haulawng aṭanga Sekhum a kai dawnin Lawksiala nupui chuan kawng lakah fapa a hring a, Lamsuaka an sa a. Lamsuakan Sailiankhama a hring a, Sailiankhaman Chalṭhianga a hring a, Chalṭhianga fa John Sanghnuna leh Jerome Thanbanglova te hi kan zu kawm chu an ni.
Kar hmasa hmasa lehah khan Taikhama hi Thatkhama tih leh Aihrânga tia ziak an awm thu kha ka sawi tawh a. C. Lalnunchanga hian a lo chhui viau tawh a, a sawi dan chuan, “James Dokhuma leh Chaltuahkhuma chuan Taikhama an ti a, Zatluanga, Lalhmuaka leh Rev. Liangkhaia ten Thatkhama an ti a, Major P.C. Thansanga Rtd. erawh chuan Aihranga a ti thung. Thatkhama tih hi kan hmang ang”, tiin a ziak a. A hming dik ber chhuitu awm chhun nia ngaiin Thatkhama tiin ka hmang ve kha a ni a, amaherawhchu, Lamsuaka tuchhuan Thanbanglova hian an pu Lamsuaka chanchin chu hman hman ata lo chhui tawh a ni a, Thatkhama emaw, Aihrânga emaw ni lovin Taikhama a nih thu min lo hrilh a, a dikah kan ngai ang. Lamsuaka tu chhuante hnen aṭang leh James Dokhuma ziah ‘Chhakawm Keipui Lamsuaka (Mizo zinga khaihlum hmasak ber)’ tih bu aṭanga kan hriat belh leh hriat chian theih tâk, thudik ber nia kan hriat chu kan han sawi zel dawn a ni.
Lamsuaka, Chala leh Taikhama te suam sumdawng ṭhi zuar pathum kha Paihte sumdawng, tiin kan lo ziak tawh a. Lamsuaka an khaihlum hmaa lung ina va tlawh fotu Thanga khan Thangtinzova Paite pathum ṭhi zuar, a tih avangin dik berah ka lo ngai a ni. Dawrpui Veng pa Ch. Aikima erawh chuan Rallêng (Thangtinzo Naga) a ti a, Mizo chanchin ziaktu Pastor pahnih sawi dan pawh a inang lo hle mai, Vanchhunga khan Rangte leh Vaiphei nia a ziah laiin Liangkhaia chuan Hmar sumdawng a ti thung. Unau thawnthu sawi mah a dang kan lo tih hi kan ang zo va, Lamsuaka tute leh Dokhuma chuan Pawi sumdawng ṭhi zuar, an lo ti ve mek bawk a. Anniho hi Lamsuaka chanchin chhui nasa ber leh a bu meuha ziak an lo ni a, Pawi sumdawng ṭhi zuar an tih hi a dik berah ngai ila a ṭha awm e. Lamsuaka awmna khua te, an lalte pawh sawi dan chi hnih chi thum a awm zel a, chuvangin Lamsuaka chanchin leh a chhehvel thudik kan la hre fuh kim lo a nih pawhin hre chiang apiangin han sawi zel ula, kan zirho zel dawn a ni.
Pawi sumdawng suam turin Lamsuakan a ṭhiante a thlem nia ziak an awm a, hei hi a dik lo, i ti tawl mai teh ang. Lamsuaka hi mi nunrawng tak, suamhmang, misual anga sawi a ni fo va, hei pawh hi a dik chuang lo. Thanbanglova chuan Taikhama leh Chala hian an pu Lamsuaka chu Pawi sumdawngte suampui turin an thlem a ti a. James Dokhuma chuan, “Taikhama leh Chala chu mi lar lo tak, michhe daikil kara mi, mi êng hmu phak lo an ni a. An awmkhauh bawk si lo va, an suam duh sumdawngte lah chu an fimkhur lawkin fei an hawl sa ṭheuh bawk si nen, Lamsuaka chu sawm chhuah theih inringin an lenchilh ta a... ani Lamsuaka chuan a lo duh lo viau mai a, hna ṭul chhuanlamin mi dang sâwm zawk turin a lo hnar a. Chala leh Taikhama chuan sawm chhuah ngei tumin an chhimbudawi ta a, ‘Lalburha pasalṭha chhuanvawr hawlh lawr ber i ni a, heng Pawite sumdawngho lakah hian i diau dawn em ni? Kan sawmna che hi miten an la hria ang a, Lamsuaka chu Pawite bei turin an sawm a, mahse a ngam lo a ni ang, bei ngam lovin chhuanlam hna dang thawh tur a zawng ruai mai. A lo huaisen tak tak lo a ni ang, tiin an la rawn sawi dawn che a. Thang leh tharah i hming a chhiain i thangtlawm viau lo’ng maw? Heng Pawite lakah mai mai hian i duai dawn em ni?’ tiin an chhimbudawi tlawmngai ta a.
“Lamsuaka chuan, ‘E heu, ka hming tihchhiat a mi tih thangtlawm in tum elo? Chhim leh hmar, chhak leh thlangah mi hrang sa hrang ka ngam loh tur an awm lo. Hengho ṭhi zawrh hi ka it ve lo a ni, ka hming in tihchhiat dawn ai chuan ka tih tur chu ka hlen ang. Ṭhi in tih leh ka nei, dar in tih leh ka nei, silai pawh kan unau thuma inhming kima ken tur fung thum ka nei. Sial ni se ṭhawmmawl kipa thlun sen loh tur ka nei bawk. Mahse, ka hming tihchhiat in tum ai chuan bei tak ang hmiang, in ti mek mek bawk a. Tum insem ila, in huphurh ber ka tum ang e, tiin a lo chhang ta rem rem mai a ni”, tiin a ziak. Pawi sumdawng an suam chhan leh an inthlem dan chu hei hi a dik tawk ang tih kan ring a, mipui lo chhiar atan pawh thudik tawkah ngaiin kan han sawi a ni.
Lamsuaka ten Pawi sumdawng an suam chanchin kimchang kan sawi hmain Lamsuaka chu chuti taka an ngaihsan leh a tel lova an suam ngam loh avangin eng anga huai nge tih han sawi hmasa ila. Lamsuaka chu naupang a nih lai ata tawh naupang danglam tak a ni, an ti thin a. A aia chak leh û zawk nena an insuala an bawhbeh reng pawhin a bawhbettu zawk chu a tawpah a ṭap zawkah an ṭang leh ṭhin. Kum 10 pawh a tlin mumal hmain ṭum khat chu a pa Lawksiala zuia a chhuah ṭumin a pa silaiin savawm sum ruk zet hi a kap lir tawp mai a ni. Chutia naupang thingnawi fawm rual pawh a la nih hmaa sa hrâng a kah avang chuan thingnawi fawm an awl a, a lo ṭhanlen hunah eng ang mi la ni tak ang maw, tiin an thlir a ni.
Lamsuaka a lo tlangval chuan a rualpuite aiin a chak a, a chak naa inbuanah te hian an kai chhuak zo ṭhin lo va, “Ka thiam ve lo, ka hneh lovang che u”, tiin a hnial ṭhin an ti. Pathum pawhin kan bawhbet zo lovang an ti thin a, Dokhuma chuan Lamsuaka hi tun laia fit ruk vela sang niin a ziak a, a fate leh a tute pawh an la lian ṭhuau hlawm a ni. Lasi zâwl ang mai hian mi hlawhchhamna ramah te hian sa a kap leh mai ṭhin a, hman lai silai a ngul tawng thuma sei an tih mai te hi Lamsuakan a put ve chuan a lang zên zaih mai a, a tawi tekin a hriat bik, an ti thin.
Pathian zarah kan dam ang a, kar lehah chhunzawm kan tum dawn nia.