Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 59 ; Rev. Williams-a ten Mizoram an chhuahsan leh Pu Buanga te lo luh inkar

Kar hmasa khan Rev. William Williams-a leh a ṭhiante khan Mizorama Chanchinṭha hril tura an lo chhuah khan missionary lo chhuak hmasa ber an ni kan ti tawh a. Kum 1891 March ni 15-a Liankunga khua naupangho leh putar pakhat hnenah Isua chanchin an rawn thlen a nih kha. Kha mi ni tak kha Mizorama Chanchinṭha thlen hmasakna ber a nih avangin Mizoram Presbyterian kohhranin Chanchinṭha thlen ni, tia a serh tak chhan pawh kan sawi chiang thawkhat a ni ang, lawmthu pawh kan dawng nual e. Tun ṭumah chuan Williams-a ten Mizoram an chhuahsan hnu leh Pu Buanga te lo luh inkar tlem sawi kan tum ang.

Kum 1891-a Rev. Williams-a ten Chanchinṭha hrila Mizorama an awm chhung kha thla khat chuang deuh chauh a ni a. Rev. Williams-a kha Khasi rama thawk lai, an hotute hnena chawlh laa Mizorama lo lut a nih avangin an cham rei thei lo a ni. Chanchinṭha thlai chi an thlak chu, tuia chawmtu missionary an mamawh nghal dawn tih a hriat avangin Rev. William Williams-a chuan an hotute hnenah Mizoram chu Welsh mission field-a siam turin a ngen nghal a. An thlai chi thlak chu tuia chawm zui turin amah a inpeih thu pawh a hriattir nghal a. Kum 1892-ah hian Welsh Calvinistic Methodist kohhran General Assembly, June thlaa an neih chuan Mizoram chu an mission field-ah a pawm ta a. An field thar enkawl turin Rev. William Williams-a chu ruat nghal an tum reng laiin, vanduaithlak takin April ni 21, 1892 khan a thi ta hlauh mai a, a duh ber Mizorama Chanchinṭha thlai chi an thlak chu chawm zui hman lovin a ṭiak pawh a hmu hman ta lo a ni.

Chutiang chu Mizorama Chan­chinṭha thlen ṭan dan leh thlai chi thlak a nih dan chu a ni a, Welsh Mission-in an mission field thara an pawm tak Mizoramah chuan missionary tirh an tum ran ran Rev. Williams-a a thih tak avangin mi dang han tirh tur an hre mai lo va. Khasi ramah leh Cachar phaiah an thawk mek a ni a, Khasi rama an missionary-te chu Mizoram han hmui se, tih te pawh an sawi a. Chutianga Mizorama tirh tur dapa an zawn mek lai chuan England rama Leeds khaw mi hausa tak Robert Arthington-a, Chanchinṭha hril duh mi tak chu Pathianin a hmang ta a. A chanchin ziaktu zawng zawng hian Chanchinṭha hril pawl a din hi Arthington Aborigines Mission tiin an ziak a. A missionary hmasa ber zinga mi Pu Buanga khan The Indian Aborigines Mission tiin a ziak ve bawk. Oxford Reference chuan Arthingtona pawl din hi Missionary pawl, kum 1889-90-a din a ni a, Assam leh a chheh vela mite hnena Chanchinṭha hril tura pawl din niin a ziak. Arthington-a hi Teignmouth khuaah kum 1900 khan a thi a, tun hnua a thlan hlui tawh tak an hmuhchhuahah chuan heti hian a inziak a: “Hetah hian Robert Arthington-a, a nun leh hausakna chu ring lote hnena Chanchinṭha hril nana hmang zotu chu zalh a ni” tiin.

Rev. De St. Dalmas-a, New Zealand Baptist Missionary Society hotu chu Arthington-a ṭhian a ni a. A hnen aṭangin India rama an thawhna leh a velah mei eng la awm lohna, ram thim a la awm thu a lo hria a. India ram hmar chhak lam ram thim chu chhi eng turin missionary 13 lai a rawn tir chhuak a, a tirh chhuah hmasak berte chu pathum an ni a. An zinga lar ta ber chu Pu Buanga kan tih mai, J.H. Lorrain hi a ni a, a chhuah rualpui chu William Pettigrew leh Mr. C-a an ni a. Mr. C-a hi a hming pum an ziah loh avangin kan hre thei lo va, Arthington-a mission chhuahsanin pawl dang a zawm a, a hna chu a bansan ta zel a ni awm e. William Pettigrew-a hi chu Manipura Chanchinṭha thlentu a ni a, American Baptist pawl zawmin Arthington-a pawl chu a chhuahsan ta bawk a ni.

Anni pathum hi kum 1890 Decem­ber thlaah Sap ram aṭangin an lo chhuak a, kum thar 1891 March thlaah Rev. De St. Dalmas-a awmna Brahmanbaria an rawn thleng a, chu chu tun hmaa Bengal ram kha a ni a, tunah chuan Bangladesh a ni ta. Dalmas-a chuan Pettigrew leh Mr. C-a chu inkawpin Silchar-ah a tir chho va, Manipur lam hawi turin thurawn a pe a. Pu Buanga chu Tripuraa lut turin a tir a, Tripura ram lal, Hindu Maharaja chuan Saphote hi a ram chhunga an lo luh zel chuan a lal ram tan an hnawksak thei dawnin a hria a. Sap hrim hrim a ram chhunga lo luta inbengbel tur chu a huphurh avangin an luh a remti lo. He Maharaja hi Tripura lal inthlahchhâwnga mi Rai Bahadur-a a ni. Kum 1889 khân New Zealand Baptist pawl pawh Tripura-ah hian luh an lo han tum tawh a, mahse, an hlawhtling lo.

Tripura-a a luh theih loh avangin Pu Buanga chu Brahman­baria-ah a let leh a, Dalmas-a chuan tirhna tur hmun dang a hriat mai loh chhung chu New Zealand Baptist-ho hnathawh chu a pui ta a. Chutih chhung chuan Pu Buanga chuan Bengali ṭawng a zir ta ngat ngat a, thiam pawh a thiam chak hle. Kum chanve aia rei mah thawhna nei lova a teihawi hnuah chuan November thlaah Arthington-an Sap Upa kan tih tak, F.W. Savidge a rawn tirh belh a. Pu Buanga sawi danin Sap Upa hi a aia upa deuh chauh a ni a, London-ah ṭhalai rualho zîngah rawng an lo bawl dun ṭhin a ni. Chung hun lai aṭang tawha inṭhianṭha, inkawm ngeih em em an lo ni tawh a. An inṭhian ṭhatna a thuk em avang leh Chanchinṭha hril duh mi a nih avangin India rama Pu Buanga lo chhuah hnu lawkah a rawn zui ve nghâl a ni. Dalmas-a chuan Pu Buanga nen a inkawptirin, Chittagong lamah an pahnihin a tir phei ta a. Missionary-te inkawp zela thawh hi Arthington-a duh dan pawh a ni reng a. Chittagong-ah chuan Takamhote leh hnam dang zingah an thiam ang angin an va thawk a. Sap Upa lo thlen hian Pu Buanga chuan kum chanve aia rei mah Bengali ṭawng a lo zir tawh avangin a thiam nal hle tawh a, Bengali ṭawngin sermon a sawi thei tawh a, chuvangin Chittagong lamah hian ram mite chu a duh angin a be thei tawh a ni. Chutiang chuan kum 1891 Krismas an hman zawhah chuan January 1892-ah Chittagong an pan ta a ni.

Kar lehah chhunzawm kan tum ang.