
Guest writer
Lalhruaitluanga Ralte
Mission Vengthlang
Sulhnu 213: R. Dala ten Indian Ocean-ah hringei thliarkar an kal pel
Kar hmasa khan Fraser-a dam lo R. Dalan Sap ram pana a kalpui chu kum 1912 November ni 1-ah Colombo an thlen thu kan sawi kha a ni a. November ni 2-ah chuan Colombo atangin an chhuak leh a, khawmual hmuh phak lohah kal zelin Arabian Sea an thlen thu nen.
He mi ni hian R. Dalan a diary-ah, “Tun hma ai khan nuam ka ti,” a ti a, a ṭawngkam hi a mak ang reng a. Calcutta aṭanga October ni 25, Inrinniah City of Manchester lawngah an chuang ṭan a, ni 8 hnuah November ni 1-ah Colombo an thleng a. A tuk ni 2-ah Colombo aṭangin an chhuak leh ta kha a ni a. R. Dala hian lawnga an chuan tirh aiin ni riat hnuah chuan lawng ruih leh awm nuam lo nei tawh lovin, hahdam leh nuam ti taka a chuan chhunzawm tak avangin, “Tun hma ai khan nuam ka ti,” tiin a sawi ta a ni. Kei ni chuan sawi ila, “Lawnga kan chuan tirh lakah chuan a nuam ka ti ta hle mai,” kan ti awm e. “Flying fish an thlawk no no mai,” a tih hi Mizote tan chuan a mak deuh a, sangha thlawk thei an awm em ni kan ti mai thei a. Sangha thlawk thei flying fish an tih hi an awm tak tak a, tui ata hi an lo thlawk chhuak sung sung mai ṭhin a, savate anga thla zâpa thlawk chu an ni lo. An pângparh zingah an pang lehlam lehlam, sava ni se, an thla invuahna lai tak angah hian pectoral fin an tih pangparh hmangin tui ata an inperh chhuak a, an thlawk ta ṭhin a ni. Sap ṭawng chuan an thlawh dan hi sava thla zap ang thlawk ni lo, mute lei hrut delh delh ang hi glide an ti a, chutiang chuan tui chungah an thlawk phei delh delh ṭhin a ni. Lawnglêng leh lawng hniam deuha kalte pawh hi an thlawh khum fo va, a ṭhen chuan an thlawh khum zawh loh avanga lawng chhunga tla ta te an awm fo bawk a ni. R. Dala te lawng chuanna steamer, meilawng lian tak te chu heng sangha thlawk theite hian an thlawh khum pha lo va, tui aṭanga feet 13 vela sangah an inperh chhuak a. Dan naranin feet 160 vel thlenga hla an thlawk thei a, a thlawk thui zual chu feet 650 lai te pawh an thlawk thei an ti (https://www.nwf.org/Educationa...).
Tichuan, City of Manchester lawng chuan Arabian Sea tuifinriat-ah an kal zel a, November ni 3, Pathianni chuan lawng pathum an tawk a. “Pakhat chu hnai te emaw ka ti a, mel 1 pawh tlingin ka ring lo va, mel 9 laia hla a ni, an ti. Khua a ṭha a, tui a fawn lo va, a nuam hle. Zanah hringei awmna thliarkar Mini coy(?) kan pel,” tiin a ziak a. Tuifinriata lawng inpel hi motor kawnga motor inpel ang hi an ni lo va, ‘pakhat chu hnai te emaw ka ti a, mel 9 laia hla a ni’, a tih hi tuifinriata lawnga la chuang ngai lo tan chuan hriatthiam a har deuh awm e. An inhlat zawng teh nana kawng kawi eng emaw zat tih te, mual thum piah lam a ni, tih anga a hlat zawng hisap mai theih ang kha a ni lo va. Tuifinriatah chuan boruak mel ngil taka va teh thiam kha a harsa a, lawng len zawng hre lo tan chuan ral khata an tawh chu an inhlat zawng hmuh thiam kha a har viau a ni. Colombo aṭanga an chhuak kha hmar lam panin an chhuak ang a, chumi hnuah khawthlang lam panin Arabian Sea tuifinriat an kal tlang ang. Khawthlang lam pan zelin Arabian Peninsula leh Africa khawmualpui ki, Sap ṭawnga horn of Africa an tih inkara Gulf of Aden-ah an lut ang.
R. Dalan November ni 3-a a ziah, zanah hringei thliarkar Minicoy kan pel a tih hi India ram UT pariat zinga pakhat Lakshadweep thliarkar 36 zinga a chhim tawp ber a ni. India Sawrkarin Minicoy thliarkar chanchin a ziakah chuan khawtual mite chuan Maliku thliarkar an ti a, tun hmain Minicoy thliarkara awmte chu Nicobar thliarkarah lo khawsa tawhin, an lo kar tawn tawh ṭhin a ni. Andaman leh Nicobar thliarkara chengte chu Maldives leh Minicoy thliarkara awmte chuan hringei niin an lo sawi ṭhin a, Minikaa-raajje an ti a, chu chu ‘Hringei lalram’ tihna a ni. Tun thlengin Andaman leh Nicobar thliarkara cheng ṭhenkhatte chuan mihring sa an la ei, tia sawi a ni (https://minicoy.utl.gov.in/abt...). Chutiang chu an lo ni a, R. Dala te zinin an zanpelh thliarkar te tak te, km 4 bial lek Minicoy chu hringei thliarkar tia an lo hrilh chu a dik hle mai.
November ni 4-ah chuan, “Lawng lian tak dang, City of London kan tawk a, Zosap ṭhenkhat, Sap Putara te awmin an ring. Lawng dang pawh kan tawk tam. Tui a fawn lo, a nuam hle,” tiin a ziak a. City of London lawnga Sap Putara te chuanga an rin thu hi Fraser-a te hian an sawi lang ang a, R. Dala hian a lo hre ve tihna a ni awm e. Sap Putara, an tih hi tunge R. Dala hian a sawi lo va, Mizorama Welsh missionary Zosaphluia an tihnaah ngai dawn ila, hetih lai hian kum 40 pel awrh chauh a ni si a, ani hi chu a nih a rinawm si lo. Kan han zawng deuh ngar ngar a, Sap Putara chu tunge ni tih kan hmuchhuak ta a. Dr. J.V. Hluna hian ‘Mizoram Welsh Missionary-te Chanchin’ tih bu a ziakah chuan Rev. Robert Evans-a chu heti hian a lo ziak a: “He Zosap hi a dang a âwk em avangin, Mizote’n Zosap Dangawka emaw, Sap-putara emaw an ti ṭhin,” tiin. “An nupa hian Mizoramah thla 18 an thawk a,chumi hnuah Zoram chhuahsanin, Khasi ram Mairang-ah bawk min hawsan leh ta a ni,” tiin a ziah chhunzawm a (kum 1993-a Synod Publication Board chhuah, Gospel Centenary pual, phek 90). He Zosap hi Khasi ram missionary rei tak thawk tawh, Zosaphluia furlough hlana a ai awhtu a ni a, kum 1907-1908 laia lo awm a ni. Kum 1906-a Khasi rama harhna lo thlen laia Mizoten an zuk chhim khan, inkhawmpui hruaitu a ni a, Mizoten harhna an chan ve theih nana ṭawngṭairual rawttu kha a ni. Kum 1912 November thlatira R. Dala te zin nena Arabian Sea tuifinriata an inpel ni awma Fraser-a ten an ngai a nih chuan a furlough lo let leh lam tihna a ni ngei ang.
Furlough-in missionary a chawl a, an khaw lamah an haw kan tih hi anmahni ruaituin an thawhna aṭanga hlawh nei chunga chawlh hahdam an phalsak hi a ni a, Mizorama Welsh missionary lo chhuakte kha a tlangpuiin kum khat chhung emaw fourlough-a chawlh an phalsak ṭhin a ni. Chawlh hahdam an mamawh avang te, anmahni ruaitu nena an inkungkaihna tih ṭhat nan te, a chang chuan an mission tana sum leh pai tuak nan te, an intuaithar nan te an chawlh hahdam tir ṭhin a ni.
Pathian zarah kan dam ang a, kar leh lamah R. Dala te zin thu hi chhunzawm kan tum ang.