Lalhruaitluanga Ralte

Guest writer

Lalhruaitluanga Ralte

Mission Vengthlang

Sulhnu 173 : Loch-a Pu Buanga leh Sap Upa a pui

Kar hmasa khan Loch-an Lungleia sipai hel a ṭhelh thu kha kan sawi a, tun ṭumah chuan Loch-an Pu Buanga leh Sap Upa a puih dan kan sawi ṭan ang.

Pu Buanga leh Sap Upa hi kum 1894, January ni 16-ah Aizawl an lo thleng a. Sairang aṭanga kea lo kal an ni a, an bungraw ṭhenkhat chu mau tlawna zawnin khaw thim hmain Aizawl an rawn lut a ni. Aizawla an lo thlen hlima lo dawngsawngtu chu Manding Sap Loch-a kha a ni a, “Him takin in lo thleng em tih hre tura tih ka ni a, ṭanpui tur che u a tih ka ni lo. In lo thlen tawh chuan in duh duhna pan mai rawh u”, a lo ti niin J.V. Hlunan a ziak a. Hetiang ṭawngkam tak hi a hmang chiah em tih chu kan hre thei lo na a, British sawrkar khan missionary-te hi Aizawla lo luh phalna an dil lai khan, sawrkar inrelbawlna thilah engmah sawi lo turin an intiam tir a. A chhan chu tun hmain British ram awp chhunga missionary-ten an ram awp dan an lo sawisel tawh ṭhin a, chutiang chu Mizorama a thlen ve an hlau a ni. Loch-a lo dawnsawn dan hi Pu Buanga hian chiang takin a ziak lo va, ziah pawh a rem ṭeuh lo a nih chu, chuvangin a ziah chhun chu ‘Capt. Loch’s kind reception of us’ tih zawng a ni a, a lo dawnsawn dan erawh engmah a ziak lo. Kan hriat dan pakhat chu Loch-a khan a banglaah lo dawngsawngin coffee a lo lum a, a inbualtir hnuah J.V. Hluna ziah ang hian sawrkar mi a nihna anga official-a a puih theih loh thu hrilhin an duhna hmuna puan in kaih turin a ti ta a. Loch-a khan Pu Buanga te chu an duhna hmuna inkulh turin a ti na a, an inbiakna kal zelah sipai lammuala an inkulh kha a phalsak a ni. Chutih laia sipai lammual chu tuna Dawrpui Middle sikul hmun saw a ni.

Pu Buanga log book-a kan hmuh chu Loch-an a lo dawnsawn bakah hian Mr. Foy-a leh babute puihna an dawn avanga a lawm thu a ziak a, hetiang hian - “Mr. Foy (Sergeant) Great thanks due to Mr. Foy & some Babus for help which they gave us when we were in great extremity. “He that receiveth you receiveth me”. God will bless them for help given when we had neither tent nor hut”, tiin kum 1894, January ni 16 khan a ziak a ni. Sergeant Foy-a hi tu nge a nih kan hre lo va, Loch-a thu hmu lo chuan a pui ngam lovang tih a hriat theih a. A ho hian Bengali Babute leh sipai ṭhenkhatin Pu Buanga te chu sipai lammuala puan in an kaihna turah an hruai a, an ṭanpui a ni. Loch-a hi Scot mi a ni a, Pu Buanga te pawh Scot mi an ni bawk a, a chipuite an nih avangin Loch-a hian khualṭha dawna lo dawnsawn kha sawrkar thu avangin remchang lo mah se, missionary ngaisang tak a nih avang leh a chipui an nih avangin a pui chho ta mawlh mawlh a ni.

Sipai lammuala sira puan in kaiha eng emaw chen an awm hnu chuan Pu Buanga te chu an chhak tlang, Thangphunga Veng bula mual pawnga inbengbel turin Loch-an a kawhmuh ta a. Thangphunga Veng hi tuna Chief Minister office complex lai tak hi a ni a, tuna Govt. Higher Secondary sikul field hi Pu Buanga te inbenbelna mual pawng lai chu a ni a, sikul hian naupang inkhelh leh infiam nan a lai zawl ta a ni. Pu Buanga te awmna mual pawng chhim thlang lam chu Lalchhinga Veng a ni a, a hming tak chu Lal Singh Sunnuar, Gurkhali a ni a. Vailianin ṭawnglettu atana an hman, Mizovin Lalchhinga tia an koh a ni a, Zarkawt kawn chhak tlang tak hi a awmna lai chu a ni. Lalchhinga leh Thangphunga inkarah Pu Buanga te chu an awm a nih chu.

Pu Buanga te inbenbel nana Thangphunga leh Lalchhinga Veng inkar Loch-an a thlansak hi awmze nei tak a ni a. Aizawl an lo thlen nia sipai lammuala puan in kaihpuitute kha Lalchhinga Veng mite hi an ni a. Sap ni si, mahni puakphura lo lut ta chu mak ti taka lo thlirtu leh silai an neih leh neih loh lo zawttute kha Lalchhinga Vengte bawk hi an ni. Kar hnih emaw sipai lammual sira puan ina an riah hnu chuan Thangphunga leh Lalchhinga Veng inkar mual pawnga insak chu an tum ta a. Chung Mizo khuate chu an insaa inhlawh turin an ngen a, mah se, mak ang reng takin Pu Buanga te chu tumahin an pui duh hauh lo va. Anni pahnih mai tan thing leh mau hmanga insak chu puitu tel lo chuan tih rual a ni si lo. Mizoten an pui duh lo tih a lo hriatin Loch-a chuan tih dan a ruahmanpui ta a. Hetih lai hian Dawrpuia Bengali dawrkaite hnen aṭangin nitina an mamawh chi lei tur a awm reng na a, Zalenna suala Mizo lalten Bawrhsap meuh an kahhlum avangin hrem nan hlawh nei lova hna an thawhtir vak vak bakah Dawrkai hnen aṭanga chi lei chu khapsak an ni a. Sairang leh Changsil lama vai dawra zu lei emaw, chi khur aṭanga chi teng tura mahni thawhchhuah emaw kha an chi neih theihna chu a ni a. Bengali dawrkaite hnenah chuan Pu Buanga te insak puitute chauh lei phalsak turin Loch-a chuan a ti ta a. Chutah zet chuan Thangphunga Vengte leh Lalchhinga Vengte chuan Pu Buanga te puih chu an duh ta ṭheuh a, atira an ngaihsan loh Pu Buanga leh Sap Upa chu Bengali dawrkaite chunga thuneitu emaw tiin phur takin puih an duh ta hlawm a ni. An in satute chu Pu Buanga te chuan lehkha an siamsak a, chumi keng chuan dawrkaiah chi an va lei thei ta a nih chu.

Chutiang chuan Thangphunga Vengte leh Lalchhinga Vengte chuan phur takin Pu Buanga te in chu an sakpui a. In lian tak pindan pathum nei, Mizote insak ṭhin ang ni lo, an la hmuh ngaih loh in an saksak a ni.

Pathian zarah kan dam ang a, kar lehah chhunzawm kan tum ang.