MIZO TAWNG CHUNGCHANG TLEM

Tunlaiin Mizo tawng chung changah mi duhtui leh thahnemngai tak tak, Pu Rempuia R.Lutmang te, Pu P.C.Thangzikpuia te leh midang dangin Mizo tawng kan hman dik theihna tur an ngaihtuah a. Tunhma aṭangin Pu J.F.Laldailova te pawhin Bible tawngkam chheh dik loh thlengin an lo sawiselin a dik zawk ni a an hriat an sawi a, kan Mizo tawng tihdik dan tur te, a kalhmang tha zawk te pawh Pu C.Chhuanvawra te pawhin an buaipui ngang mai. Heng mite duhdan te hi kan zawm pha lovin mi tam tak chuan kan ngaihven seng lo ti ila a dik ang. An thahnemngaihna hi a zahawmin an fakawm a, heng kan lam chhuah loh mi duhtui tak tak pawh an awm teuh bawk.

Chutiang a nih lai chuan tun­hnaiah thu ziah dan kalhmang dik lo tak maia ziah, Mizoram sorkar Secretariat aṭanga chhuah lehkhas pawimawh tak mai chu social media lamah a darh chiam mai a. Mizo tawng ziahdan kalhmang dik lo satliah pawh ni lo, saptawng leh Mizo tawng te an ziah zawm vak mai a. Khatiang lehkha, Mizoram Secretariat meuh aṭanga chhuah kha chu engemaw tia tih hial awm a ni. Kan Secretariat zahawmna te, a rintlakna te leh a puithuna thleng pawhin kha lehkha khan a tiderthawng tham hial. Secretariat hi chu a ‘secretarial job’ lai tak hi an inchhuan ve theihna tur te pawh a nih avangin Superintendent chunglamah hian Group A Officer thah Secretary panga lai an intlar chhova, khatiang lehkha kha an chhuah leh tho si chuan mihring tul lo kan inruai hnem hle te pawh a tih theih ang. Office a thawk te chuan sorkar lehkha tawngkam tlangpui te, Minutes ziahdan te, Order chhuah dan te, Notification chhuah dan te leh hotu sang hnena lehkha thawnna tawngkam te, hnuaia mite hnena tihtur hrilhna lehkha ziah dan te pawh thiam a ngai. Hnathawh a san ang zelin heng hi thiam telh telh tur a ni.

Mi tam takin, “Mizo tawng hi chu a har em a ka thiam lo a ni,” an ti teh chawk a. Hetianga titu tam tak hi chuan saptawng an lo thiam chuang vak lova, Hindi phei chu an thiam lo duh khawp a, Bengali pawh an la thiam chuang lova, khawvel tawng hmangtu tam dang, Mandarin te leh French tawng te pawh an thiam chuang hek lo. Tawng dang chu lo thiam lovin saptawng chauh pawh chu lo thiam tehreng ni se Mizo lehkhathiam pangngai chuan a kilkhawr leh tawng upa te ni lem lo, Mizo tawng tlangpui chu kan thiam ve tur a ni tihah hian chian tlan a tha hle. Mahni tawng thiam loh intihtheih nana hmang ni awm fahrana zir duh chuang si lo, thiam loh thu sawi fo hi a nuihzatthlak lo. Tawngkam thiam taka thu sawi tur chuan Pathian thilpek te pawh dawn a ngai hialin a lang a, mahse mahni hnathawhna khawp tlangpui chu a thiam tur chin chuan thiam tur a ni a, zir ve tur a ni. Mizo IAS pakhat chuan a hnathawhna state dangah an tawng a zir a, chuta a awm chhung (Kum li velah) chuan anmahni tawng a note an ziah chu anmahni tawng bawkin a ziah chhunzawm ve thei tih thu a sawi. Chutiang em em chu thil harsa a ni thei a, mahse mahni Mizo tawng chu mi pangngai chin chuan a tlangpui thiam hi kan bat a ni tih hriat a tha hle a ni.

Mizo tawng ni lo tawng dang thiam mang si lo, Mizoramah lo chuan tlangnelna ram nei khawpa hmun danga awm si lo, thlahtu chhui ngat ngat pawh a pawlh buaitu nei mang lovin, “Mizo tawng hi kei chu a har ka ti,” tih fo hi a buaithlak ve phian mai. Thildang hi chu thildang ni se, tawng kher kher hi chu kan nitin nuna bet tlat anih avangin kan thiam hle lo a nih pawhin kan dinhmun a zirin thiam chen chu neih ve a ngai a, chumi tur chuan zir a ngai a ni. Tawng chhuah leh thusawi te chu a lo harsa a nih pawhin ziah tulna hmun a awm te chuan a ziah tal chu thiam tur a ni.

Mizo tawngah chuan a har ber lai ni a lang chu ziah zawm tur leh ziah zawm loh tur hriat hi a ni kan ti thei hial ang. Mahse hei pawh hi tih tak tak a mi pangngaiin chawlhkar khat te a zira han zir chuan rin aiin a awl. A buaithlak chu zir kan tum lo leh thiam lo nih kan hreh lo mai ni lova, thiam lo nih hi uan nan angrenga kan hmang hi a ni. A dik vek hi kan thiam lo a nih pawhin a dik lo lutuk chin tal hi chu hriat ve tur a ni.

Tunlai hian thuziakna hmuna thu mi tam tak hi chu an mak ka ti angreng a, thlukna hi a hmun lovah an dah fer fur mai. (Hetia ka tih deuh kher nachhan pawh lehkhabu emaw, thu chhuah tur emaw lo endiktu te, chhuah theih tura lo siamremtute emaw, Computer a chhu luttute emaw hi an inhnamhnawih ka rin vang a ni) Vanglaini ngeiah pawh September ni 25 chhuakah khan Commissioner Lalkiamlova thu ziahah, ‘tuar fan fan’ tihah khan thlukna dahin, ‘tuar fân fân’ an han ti mauh mai a. Engti tih hian nge hetiang thlukna hi an rawn ngaihtuah chhuah ka hrethiam lo. Thlukna awmzia hre nual ang a lang, mahse a dah loh tawpna tura thlukna dah tura ngai tlat hi kan thahnem hlein ka hmu a. Maubawk a kan YMA hotupa thin Pu Lawmthangan khuang vuak dan chungchangah lehkhabu thehlep a ziak a, thlukna kha a dah lohna tur hmun deuh hlirah a indah chuai mai a, engnge inziak pawh ka hre tawh lo, thlukna dah dik loh khan ka rilru a la peng vek. Thlukna dah lohna tur hmun chiang taka thlukna dah nalh nalh chi hi chuan khawiah mah thlukna hi dah ve lo se an lehkha ziah a ngaihnawm zawk ang. Dan naranin a hre sual tawh laillengho hi chuan an hriat dan zawng zawng hi a letling vekin ka hre hial a, dah miah lohna tur hi dahna awm tak niin an hre chat chat zel. Lengzem chanchinbu hian a dan dik angreng takin a dah a, mahse a tam ber hi chu a hnawk thlawn mai mai niin ka hria. Mizo tawng ziakah hian thlukna dah miah loh hian lehkhabu chhah tak a ziah theih. A dah lohna tura dah erawh chu hmuh hahthlak tak a ni thung si.

Han sawi takah chuan a ziah dan ni lo, tawnghmang chungchangah han pakai hlek ila. Tunlai hian ‘aṭangin’ tih turah ‘aṭang’ tih ringawt hman ching an rawn chhuak thar a, patling thankin zet zet hian an ti ve ringawt ni te pawhin ka hria. Zozam Times chanchinbua thawk te zingah pawh hetiang hi an awm. ‘Lunglei aṭangin a lo kal,’ kan tih kumkhua thin te kha, ‘Lunglei aṭang, a lo kal,’ an ti ve ringawt mai. ‘I lo zai ila,’ titute nen hian duang khata hlum chi an niin ka hria.

Kan TV lam thupuangtu zingah a thiam lo pawl deuh (han ti ila a na lutuk em aw) an awm a. Mahni thupui pawh lam dik lo a awm theih. ‘Cheng­rang leh Ngenmu’ programme buaipui­tu ni na na na a, ‘Ngenmu’ tih pawh lam dik thiam loh chu zia lo tak a ni. Hei hian kan thiltih kan lak thutak lohzia a lantirin ka hria. Radio announcer emaw, TV thupuangtu emaw pawhin Mizoram khaw hming te hi chu lam dik thiam vek turah ka ngai - an hna a ni tlat. Mizoramah khaw sazarih vel lek a awm a, khaw zanga vel hi chu lam sual theih loh khawpa kan hriat than a ni mai thei a, a bak kan hriat loh kha zir tur a ni. Heng thupuangtu te hi chuan Mizo­ram khaw hming, dik taka lam hi an tihtur a ni a, an thiamna lanna a ni.

Mizo tawng thiam tum hauh lo, saptawng lam nalh tum leh fe si, mahni pianpui tawng leh Mizo hming (khua leh mihring hming leh hmun hming) lam dik loh vanga inthiam lo lem lo te khawthlir hi a fuh lovin ka hria. Saptawng te hi chu helaia no leh nalh anga kan ngaih ang ngawt hi a hmunah a dik tak tak chuang lo. Thenkhat phei chuan lam nalh an tumna lamah hian an lam dik lo nasa telh telhin a nia ka rin ni. Naupan deuh laia sap zinga kum tam tawk deuh awm lo tan chuan saptawng dik taka lam chu rin aiin a har fo. Puitlin hnua hnam dang, Mizorama kum sawm rawn awm tawh te tawng aṭang hian a hriat mai. ‘Tarpilu chu ka hre chiah lova, a hnah chu hmu ila ka hria ang,’ tih ang deuh leka chhuah hi awl ve tak a nia. Pian leh murnain a zir loh miau chuan mi tawng te, mi tihdan te hi rin aiin hriat chian a har a, thiam tak tak hauh si lovin thiam anga lan tum vak hi chu hmeichhe tleirawl tih awm tawk vel tak niin a lang a. Chutih laiin kan ta leh kan nihnain a ken ngheh tlat hi chu ngaih hlut thiam a tha khawp mai.

Kan neih chhun, Mizo tawng leh Mizo kan nihna hi inti-Mizo hranpa vak lo hian hlut thiam a tha ngawt mai.