MIZORAM KAWNG CHHIA

Tunlaiah thudang ziah inthlahrunawm khawpin kawng chhiat thuin min chiah hneh ti ila kan tisual hial awm love. Youtube leh chanchinbu te han thlek kual vel hian kawng chhe chungchang leh motor tang vel hian kan khawvel a luah hneh a. Kawng chungchangah thu thar eng eng emaw a awm reng bawk.

KAN KAWNG HI A CHHE THIN : Tu te tihdan takah emaw ngeiawm angreng tak a, ‘Hei hi ka hlauh reng a nia,’ tih te hi rilruah a awm. Hman aṭanga hman leh tawh hial aṭang khan kan kawng siam hian duhthu a sam lo hle mai a, kan kalphung neih saa kan kawng siamna tur pawisa leh kan hnathawh dan te, kan thawktu neih dan te hian motor pun chak zawng leh kan mamawh chawk luhna lirthei tlan tam takzia hi a phur zo lo a ni ber mai. Hetia kawng a chhiat hian tu sorkar lai pawhin, ‘Tun ang em em hian a chhe ngai lo,’ tih tur a ni deuh zel. Hun a rei deuh hian a hmasa lam kan theihnghilh a, kan tawn mek hian kan rilru a luah lian ni maiin a lang. Tunhma Congress hun lai (te han ti ila) pawh khan kawng kha a chhe viau a, kawng chhe chungchangah khan thu leh hla tam tak a awm a, lehkha tar nuihzatthlak leh lei la angreng tak tak pawh a awm. Khatih lai pawh khan, ‘Tun tum ang em em hi chu.....’ kan ti thovin ka hria. Khang kha kan theihnghilh tawh niin a lang. Chutah MNF hun a lo thleng a, kawng kha a chhe leh em em a, ‘A tirah kan beisei san a, an ṭha deuh dawn emaw kan tih laiin.....’ kan ti leh a. Tunah ZPM sorkarah, ‘Hetiang em em hi....’ kan ti leh ta a ni ber mai. Thil tam tak zingah inthlan a kan sorkar inthlak leh ṭhin pawh hi kawng dinhmun hian thui tak a hrilin a ngaih ve theih bawk. Hei hi tuna kan Chief Minister pawh hian a hrechiang a, theihtawp chhuah pawh a tum viau — thlai thar lei leh kawngpui chhia hi kan CM hian a ngai pawimawh.

LIRTHEI VEIVAH NASAT VANG : Hma kan sawn ve zel a, kan motor ke a tam tulh tulh a (motor chu ke pali nei kan tih ṭhin kha ke sawmparuk nei te a awm ta), chutiang motor lian chu a tlan tam tulh tulh a, motor lian chi lo pawh a tam chak tulh tulh bawk a. Thildangah pawh thingtlang kan tihah pawh Aizawl a in ṭha ber ber ang a awm ṭeuh tawh. Heng in sa tur hian Mizoramin kan siam loh leh kan thar chhuah loh bungrua chawk luh a ngai. Chu chauh a ni lo, thingtlang aṭangin thlai thar pawh khawpui lamah kan hralh tam tulh tulh a, chumiin a hril chu motor tlan tam zawng bawk a ni. Kan ṭawng tu huatthu suhah sorkar hna sang vak lo anga kan ngaih chu sawi loh, sorkar hnathawk ang pawh a la chhiar theih chiah loh, hna hniam ber pawl thawk (MR) te pawh mahni ‘car’ a pisa kai kan nei ta nual. Naupang tha za rual, kum 18 kum 19 lek lek a hranpaa insawizawi ngai, a hmei a pain kan nei a. Heng hian a hril chu kein kan kal tlem a, chu chuan lirthei a pung ta tih a entir bawk. Mahni nitin hnathawhna hmun pan tura kea kal tum reng reng lo kan tam sawt viau. Veng chhung inkhawmna leh khawhar inah pawh ke chuan kal tum hauh lo kan pung bawk. Kan in sak dan te, kan eizawnna te, kan nunphung leh kan rilru put hmang pumpui hian lirthei pung a kawk nasa ta khawp mai. Mahni tui lakna phui lo siamṭha thei lova vantlang kawnga luantir ngar ngar chung a bike man to leh car nalh tak tak lei thei, a dahna lam pawh ngaihtuah thleng pha lo thlengin kan pung ta viau. Lirthei ngah tak hnam kan ni ta. Lirthei leh kawng hi chhul khat kual, thil inzawm tlat a ni.

KAWNG HI KAN NGAIHVEN TAWK LO : Kan ngaihtuah dan lah a mak angreng. Kan khaw panna kawng chhia, harsa lutuk lova han inpeizawn a siamṭhat mai theih siamṭha thei lo, sorkarin pawisa a sanction hun nghak ngar ngar a kum tluan a nghak a, khaw thal hun nghak chhuak tawp tawp ṭhin te hian kan eng ‘Day’ emaw lawmnaah chuan ruai kan ṭheh mai thei zel a, kan punkhawm dawn hlek chuan pangpar cheng sing man khawi a chantual cheimawi te chu kan harsat lo em em a, zaithiam, hla hnih khat sa tur, cheng sing a han rawih mai te pawh kan tlin viau. Kan tlin zawng thil dang en a, kan kawng dinhmun leh kan ngaihven dan han ngaihtuah hian tu huatthu suhah kawng chhia nen hian kan inhrawn tawk tiu teu viau te pawh a tih theih. Chu chauh a ni lo, kan khaw pa ngeiin kan chak lakna kawng, a pawisa nena intuha lo tak a a siam pawh a phunnawi lova en liam mai mai thei kan ni a. Kan khaw pa a nih loh phei chuan sawisel ngam pawh kan awm lo.

KAN LEHLIN FUH LOH VANG A NI EM : Heti taka kan kawng a khawngaihthlak nachhan pakhat chu kan kawng kan siam reng rengin a pawisa awmdan leh a siamdan tur kan ngaihtuah ve ngai lova, a siamtute hian eng anga ṭha lo leh a sum nena intuha lo pawhin siam se ‘I vengte hek suh,’ tih thurin nena chawi len kan ni miauva, tu pawisa hlep tur emaw titlem zawnga thil dik leh thil ṭha sawi hi kan hlauh zawng tak a ni. Heti khawpa sapṭawng ngaisang a, kan faten ‘Baa Baa Black Sheep’ tih an thiam ngawt pawh a changkanga inngai hnam hian, ‘I vengte hek suh,’ tih hi ‘Do not bear false witness against thy neighbors,’ (I thenawmte lakah dawt thu tanchhanin thuhretuah tang suh) tih lehlinna a ni tih kan ngaihtuah lova, kan hre pha lova, miin an sawi pawhin kan ngaihven zui tawh tlat lova. Kan Kristianna chu inkhawm tam lamah kan teh tlat si. Kan kawng chhiat nachhan hi ‘Hektu nih kan hreh vang,’ a ni thei ang em? Nge, thil dik lo leh ṭha lo chu mahni nun hmanga do ai chuan a thil dik lo zawk kha chunglam leh sorkar chakna hmanga dah bo tumna rilru kan neih vang zawk tih zu khap kan tum dan aṭang hian ngaihtuah tham a awm. Kan kawng siamdan tur hi khawtlang mipui leh khawtlang hruaituten a nihna tak leh a pawisa awmdan hriat tum ve ta zel ila tun ai hian kan kawng hi kan siam ṭha deuh ang tih ngaihtuah tham a awm bawk. Chhan awm lovin he khawvelah hian engmah a thleng si lova, kan kawng chhia hi keimahni vanga lo thleng ni ve awm tak a ni.

HAUSA LO TUR KAN HAUSAK TLAT VANG : Kawng siam chungchangah chauh ni lo, kan sorkar Department hrang hrangah hian sorkar hnathawk hausa lutuk kan kawl hnem dan aṭang te leh Contractor duhsak uchuak bik an awm zel ṭhin avangin engemaw hi chuan tuar ngei ngei tur a ni tih hre turin zir san a ngai lo. Sorkar hnathawk an hausak viau hi chuan engemaw tak chuan a tuar ngei ngei dawn tih hi hriat sa a ni. Kawng chhia hian min han nghawng thlen chiah hian a langsar ta bik a. Kan mau tiak phun chiam mai, cheng maktaduai engemawzah sen ralna, tun hnua sawi leh hman ṭangkai awm ta miah lo te kha engemaw tak chuan tuar ngei ngei tur a ni. Kan ropeway leh skywalk pawisa, hnathawh hmuh tlak awm miah lova riral te khan vawiinah kan hriat thamin kan nunah nghawng a nei lova heti hian a zuzi chho mai dawn te pawh a ni ang. Sorkar Department Officer, Aizawl dai khawilai emaw a hmunhma ropui tak leh pawisa cheng nuai za tam tak sen ngaihna picnic spot leh huan lo ram nei kan ngah dan aṭang hian kan kawng, mitin min nghawng hian a tuar ta a ni kan ti thei ang. Fur ruahtui nena han inchiahpiah a, petrol te a van tak chiah hian kawng chungchang hi a langsar ta bik mai a ni.

Kawng chungchang sawi tumin kan sawi kual thui ta hle. Kan sawi tum chu kan awmdanin kawng chhia leh thildang chhia hi a hring a, kawng hi a langsar ta bik tih mai a ni. Tunhnaiah ṭhangthar officer fel tak takin thlai thar kawngah te hma an han la a, a nihdan tur ang deuhvin mi taima te tan ban phakah sorkar a awm a, kan ziaawm ta viau. Mahse chung chu mipuiin nitin zantin kan en reng thei lova, en ngaihna pawh a awm lo. Kawng erawh nitin zantin motorin a zawh a, a ṭha lo lai apiang chu ruahtui nen a inchiah zawp a, a ni telin a zual talh talh a. Ṭhenawm dawra kan thil lei ṭhin pangngai leh hla deuhva kan thil lei ṭhin, ‘Kawng a chhia a a to,’ ‘Kawng chhiat vangin a lo thleng lo,’ tih kan han hriat a, motor tlu lai thla te, motor tang lai thla te, motor kal thei lo ding tlar thla te kan han hmuh takah chuan kan mang a lo ang ta ṭhin a. Mahse heng thil hi hman aṭanga lo thleng daih tawh tur, kan vanneih vanga tun tlai khaw hnua lo thleng ta ang chauh zawk a ni.

Mipuiin kan tawrh hma daih khan kan ṭhianpa Dina, Truck Owners Association a an hruaitute chu mangangin ṭhuthmunah an rum an rum tawh a, an ṭhukhawm sek tawh. An motor vawikhat a tluk tawp hian thlakhat vel sukuk bakah cheng singhnih sing thum an sen a ngai tlat. Chu aia bul leh deuhvah chuan kan kawng siamtute namen lova an hausak chiam chiam aṭang hian keini ang misual hi chu kan ngaih a ngam thei lo. Thawh leh hlawh intiat tawk tura sorkarin a duan chhungah sorkar hnathawk kan inhausak hleih luattuk aṭang hian ngaih a ṭha lova. Kan ngaih ṭhat lohna nemnghet tura hmuh leh hriat kan ngah tawh lutuk. He khawvelah hian hausa lo tura ngaih (an inren thiamna leh an taimak bik avanga hausa ni hauh lo tih kan hriat) an hausak vak hian khawilaiah emaw hian eng emaw hian a tuar dawn tih hi belh leh paih thiam pangngai tan hriat a har lo. Tuemaw a hnaah a thawhrim a, a dik a, a rinawm tlat chuan khawilai emaw hian a ṭhatphah zel. Hei hi chatuan thudik, danglam ve ngai lo tur a ni.

Nakinah ṭhal khaw ro hun a lo thleng leh ang a, chutih huna tui ‘supply’ leh kawlphetha ‘supply’ kan neih loh chuan a rei dan a zirin kawng chhiat lai te hi chu a ngaihawm leh hial ang. Hengte leh harsatna dang te chingfel a, tiziaawm tur chuan ‘rorelna dik’ kenkawh a ngai. Tunhma aṭang khan kan sorkar hnuaiah hian kan hlawh bi ang tawk te te hi chu lo la thliah thliahin rinawm takin kan hna hi chu thawk ila, kalkawng chungchanga kan harsatna tur lian tham chu kawng chhak mual rawn chim thut te, kawng thlang lam minin kawngpui a lak zawh tak vek te, saberekakhuangkaihin kawr a hnawh tak vek te leh thildang tlemte a ni.

KAWNG CHHIA HIAN CHHAN A NEI : Vawiina kawng chhia hi a bul ṭanna chu heeeeetah heeeetah, nikum emaw, a kum hmasa lam emawa contract kan inpek dawn lai vel aṭang daih a inṭan te pawh a ni thei. Chu chauh pawh a ni lo, tender kan chhuah hmaa kan rilru put hmang aṭang te hian a inṭan daih tawh law maw tih hial tlak a ni. Contract kan inpek phat hian a hna changtu contractor hian kan Mizoram sorkar hi min nelin min zah lo nghal phat em ni tih tur a ni fo. NHIDCL-in kan ram kawng laihna leivung, kawng thlanga an duh duh a an hai liam aṭang khan ngaih a ṭha thei lo. NHIDCL te, Satguru te hian kan sorkar hi duh aiin min ngamtlak — chhan engemaw a awm tur a ni.

Tuna kan kawng chhia hi a hrehawmin a manganthlak ngawt mai. Mahse kan ri chuk chuk ang a, sorkar pawisa awm leh awm chiah lo hmang pawhin kan inthawi dam titih ang a. (Tunah phei chuan kan MLA/Minister te kawng siamna hmunah an in-duty chhawk dawn lehnghal.) Fur a ralin vangpui ni chhuak eng mawi leh thlasik zing ni lum te’n kan kawng diak te a em ro ang a, chutih hunah chuan leivung hmang pawhin kan inhnawh phui leh titih mahna. Mahse kan kawng hi a manganthlak zual lai taka kan buai lohna tur khawp a siam tur chuan kalphung tihdanglam a ngai a, kawng siamdan tihdanglam a ngai a, a enkawltu ipte dinhmun aia kawng dinhmun a ṭhat zawk theihna tur pawh huaisen taka ngaihtuah a ngai a. Theih phei ni se a thawktu lian ber (Chief Minister aṭanga labour junior ber) thleng hian ramthim leh Pathian ram aia lungchang ṭha leh kawng siamdan dik te kan vei a ngai hialin a lang.

KAN LEILUNG HRIAT CHIAN A NGAI : Kan ram lei hi a dup bik tih te kan pawm a ngai a, kan lung hi a no bik tih kan pawm a ngai a. Kan kawng siam ṭhindan hian kan motor rihzawng leh tam zawng a dawl zo ta lo a ni tih kan pawm a ngai. Hetia han ngaihtuah mai chuan kan CM rawtna, rigid pavement an tih, concrete chhun hmanga kawng siam a, siam satliah lova a nihdan tur dik a kan siam ngawt loh chuan mi ram tam tak aia ruahtui tamna, mi ram tam tak aia lei pangngai a dûpna, mi ram aia lung a no bikna hmunah chuan kan kawng hi ṭha thei niin a lang lo. Chhim lam kan tih ṭhat chhungin khawthlang lam a lo chhia a, khawthlang lam kan tih ṭhat leh khaw chhak a lo chhe leh hman tawh a, sanction leh approval lak chhungin lungawi lohna khawpin a chhiat belh hman zel a, kana thawk dawn chauhva ruah a sur bang duh lova, chutih nak alaiin nikum lama lo min fo tawh kawng chhak a rawn min leh a, la min ngai reng reng lo kha kuminah a rawn min thut a, kawng thlang a chim a, kawng te a bovin a bo thul. Khuarel chhiatna leh kan kutchhuak derthawngin chhiatna a thlen nen a intawk khawm a, kan buai hle zawng a nih hi.

Khuarel chhiatna hi chu mipui pawhin kan ngaithiam, mahse kum engemawzat kan lo siam kan lo siam tawh, fur a lo thlen a heti em em a a chhe ta mai ṭhin hi chu vanduai vang ni vek lovin keimahni vanga thleng a tam mai. Mi faten phaizawlah lei an chhung pawng chawp a, an kawngpui tur lei chu hmun hla tak aṭangin an phur khawm a, chumi chungah chuan kawngpui an siam a, hetiangin a chhe mai lo tih pawh kan hmu a. Keini erawhchu kan ṭawng tu huatthu suhah a dawrawm thei lai apiang a thawktu lam chan tivawng thei ngei turin a dawrawm a, hei hi kan thleng ta a tih theih ang. Kan rinna hi a inkhawm a zawnga teh lovin, kohhrana chanvo neih tam zawnga teh lovin, thawhlawm thawh tam zawnga teh hek lovin, zu khap duh leh duh lo chungchanga kan ṭanna lam ngaihtuah hek lovin, kan nitin nun leh kan hnathawh aṭang te hian inteh ila tih thleng thleng a sawi kai mai te a nia chakawm ni.