COURT-IN HUN PE THIN

Tun hma khan kan sawi tawh thina kan sawi leh ang e aw. Eden Huan Thuthlung kan ti dawn em ni? Sap tawnga Natural Justice Principle an tih kha, Pathian chauh ni loin khawvel court leh sawrkar thleng hian an ngai pawimawh em em a ni. He mi ka sawi tum chu mi thiamthu sawina hun pe lo emaw insawi fiahna hun pe loin emaw an chungah ro a relsak ngai lo va, thiamloh a chanter ngawt ngai hek lo,tih hi a ni.

Adama hnenah a chhia leh a tha hriatna thingrah kha ei lo turin a ti a, a ei chuan a hremna tur pawh dan a siam tel nghal a. Thla thum lung in tan leh cheng sangkhat chawi ni loin, in thi ngei tur a ni, tih a ni tawp mai. Khawvela dan hmasa ber chu hmeichhia avangin bawhchhiat a lo ni ta. Mahse a hremna chu tisa khawvel lam thil a lo hauh lo mai a, bawhchhetute chu an thi nghal lo va, khaihlum an ni hek lo. Eden-ah court hmasa ber pawh hawn a ni ta. E, ka dan siam zawm loin theirah kha in ei vei maw? Hremna chu in pumpelh tawp lo ang, ti ta se, rorelna dik lo a ni, tunge ti thei ang le? 

Mahse Lalpa Pathian chuan natural justice principle lung chu Eden huan court-ah chuan a phum ta a, a anpui ngeia a siam mihringte entawn tur leh court innghahna tur Thuthlung chu. Dan kalhin thil an ti tih hrereng chung pawhin thiamthu sawina hun a pe a, insawi fiahna hun a pe a nih kha.  Adam khawnge i awm? Saruakin i awm a ni tih tuin nge hrilh che? Thingrah kha in ei a ni maw? A ti a nih kha. An dik lo tih a hriat sa rengah pawh rorelsakin thiamloh a chantir lo va, thiamthu sawina hun thawl tak a pe zawk a nih kha. 

A ni e, chutiang chuan khawvel court-te pawh hian Eden Huana Pathianin lung a lo phum tawh chu zawmin mi thiamthu sawina hun pe loin an chungah ro an relsak ngai lo va, mahse thiamthu sawina hun an pek hnu pawha engmah an sawi duh loha an ngawihsan reng erawh chuan, thiamthu sawi tur nei lo, lehlamin an puhna chu an pawmah ngaiin ro an relsak thung thin. Mi tuemaw sawrkarin damdawi kawla puhin emaw, rukrua puhin emaw, tualthata puhin emaw thil sual dang dan bawhchhiaa puhin an mana, thubuai an siamsak a. Court-in in van sual ve a, tinge ruk i ruk a ti lo va. Dan bawhchhiaa an puhna lehkha zawng zawngte kha a copy an siam a, chu chu an pe a. Khatiang khan thil tisualah an puh che a, enge sawi tur i neih le? An ti zawk thin. 

Thiamthu an han sawi chuan a va sual awm em, tih tur emaw hiala thil dik lo tia an puh kha an puh ang ngawt chu a lo ni hauh lo va, a puhtu zawk kha a lo dik lo daih zawk thei a ni. Naupang an invel a, a tap zawk chu a haw a, chumi kha mi chuan min vel a ti a. Nu a deuh leh mawl deuh chuan  a va sual em em ve, tiin a veltu kha han vel ve nghal ta mai an awm chawk. Mahse chu tur chu a ni lo va, a veltu kha sual leh thiamloa ngai ngawt loin, engtizia nge ni ta i lo velh mai le? Tia zawh hmasak tur a ni. Chutia thiamthu sawina hun han pek chuan a han sawi ve ta a, a tapa kha a dik lo zawk velh awm tak reng a lo ni daih a nih chu. Hei hi court chauhah pawh a ni lo va, pawl leh kohhran thleng pawhin a pawimawh em em a ni. 

Tunlaiah India ram khawvel keini a kilkhawr ber Mizoram thlengin kan buaipui CCA pawh tam taakin an do laiin tam takin India Danpui a kalh a ni, tiin court-ah kha dan leh a siamtu sawrkar an khing a ni, tih chu kan hre vek awm e. India chu sakhaw tihbik nei lo, secular a ni a, chuvangin sakhaw thenkhat thenawm ram aṭanga  lo kalte India khua leh tui nihna lo pek dan tur hetianga a sakhaw hming hmerh meuha dan a siam hi Danpui innghahna lungphum a nghawr nghing a, India Danpui a kalh a ni, an ti a ni ber a. Supreme Court chuan a ngaihtuahna hun a ruat a, a khingtu lam aiawh an Ukil leh sawrkar laipui aiawh sawrkar ukil-te chu thusawina hun a pe a. Court in a sawn leh ta a nih kha. 

A dan, CAA kha tawi te a nih vangin ka zir ve nual a, a dan aṭang khan kei chuan a hlauhawmna ka hriat vel oh thu ka sawi nghe nghe a nih kha. CAA kha a tha e, ka ti lo va, a chia ka ti hek lo, a dan ka zir ve aṭanga ka hmuh dan chuan a hlauhawmna ka hre ve chiah lo e, ka ti a ni mai zawk. Min lo kaihleksak deuha a dan kha tha tia tan ta em ema min lo ngai ta mai pawh an awm nual ni awm a ni, ka ziak an chhiar chian lo vang a ni zawk. Kan Chief Information Commissioner, thung chuan, a dan aṭang ngawr ngawr chuan i ziak kha a dik chiah a lawm, min ti thung. A lawmwm zawk a, lwmthu sawia tawngtai tur zawk awm tak kan ni… tih thu lam kha keima sawi anga ngai an awm nual bawk niin a lang bawk. Ka sawi ni loin, kan ukil pu R.Thangkanglova sawi ka sawi chhawn leh  nih kha, a chhiarte chuan kan hre awm e. 

Tichuan kan rama court sang ber chuan sawina tur hun a ruat leh a. An khina ber sawrkar ukil khan, khingtu an tam a, an lehkha thehluh pawh a hmuh pawh kan la hmu kim lo va, tiin hun a dil a. A dik ngei ang. Tichuan court chuan kha Eden Huana Pathianin natural justice principle a lo dah kha zawmin, sawrkar kha, hei India danpui kalh leh a lungphum tiche zawngin dan in lo siam ve ringawt a ni maw, tiin thiamthu sawina leh insawi fiahna hun pe loin a chungah ro a relsak ngawt thiang lo. A chunga principle kan sawi khi court sang apiang zawk hian an ngai pawimawh thin a ni. Chuvangin insawi fiahna hun, lehkha thehluhna hun chawlhkar li chhung a pe ta a ni lom ni kha? 

Thil inti hre si hre tak tak si lo ni awm tak hi ka tawng zeuh thin. Mi pakhat chuan Chief Justice of India-ah sawrkarin a mi duh ber a dah a,…thiam an chang ang, a ti a. Hahthlak ka ti zawk. Hman kuma Emergency puan laia CJI a aia senior zawk eng emaw zat kal khuma dah tak kha chu thu dangah ngai ila. Kan court sang bera Chief Justice ni tur chuan a senior ber kha a ni mai. CJI kha a nih tirh aṭangin a pension hun tur thlengin hriat sa a ni vek a. A pension hma thla khat emaw velah Supreme Court-a Judge senior ber kha amah thlaktu turin sawrkar laipuiah ziakiin a thlen thin a ni, tichuan a rawtna ang khan a pension hunah Judge senior ber amah thlaktu tura CJI hmasain a tih kha an ni mai zawk thin. 

Chuvang chuan court hian thiamthu sawina hun pe loin mi thiamloh a chantir ngai lo va, ro a relsak ngai hek lo. He Principle of Natural Justice pawimawh em em, Pathianin Edena a lo dah hi zawmin CAA chungchanga an khinna pawh a ngaihtuahna hun sawn a ni mai zawk a ni lo. Tin, CJI hi sawrkarin a duhsak zawng a daha a ruat a ngawt theih a ni lo tih pawh hi kan hriat hnu mah nise i hre nawn leh tho ang aw.