
Guest writer
HC Vanlalruata
ZU POLICY
Kum 2016 March thla aṭanga zu zawrhna dawr hawn tan theihna dan, Mizoram Liquor Prohibition and Control Act, 2014 chu kum 2 vel a taka hmanga zu dawr hawn a nih hnuah a zir chiangtu dinin MLPC Study Group chuan he dan hnuaia Mizoram dinhmun a zir chiang a. He zirchianna hi tam takin kan la hre chiang lova. Chanchinbu a chhuak zeuh zeuh aṭangin ngaihdan kan siam tam hman hle a. Mitdel rualin sai an dap a, enge ni a an hriat dan an sawi dan a inang lo vek ang deuh kha a ni.
MLPC Act Study Group report hi a kim changin kan sawi seng hauh lovang a, mahse, a pawimawh zual leh chanchinbu lama an tarlan thenkhat kan en zui ang. He Group report-in rawtna a siam kha han luh chilh hmasa ila. MLPC Act hnuaia zu dawr hawn hi khawtlanga a tangkaina emaw a hlawkna leh hemi avanga khawtlangin a hlohna hi 1 leh 2.85 a ni tih a ni a. A awmzia chu he dan hman a nih hnu a hlawkna hi cheng khat ni ta sela, hlohna lam chu cheng thum ṭhelh a ni tihna a ni. Hetia han ngaih mai chuan hlohna hi a sang mang e tih mai tur a ni. Mahse, han chhut chiang chiah ila, zu zawrhna dawr hi hawn ni ta lo sela chuan hloh hlir a ni ang. A chhan chu Mizoram sorkarin zu aṭanga chhiah a lak luh dawn loh avang a ni.
Thenkhat chuan zu kan zawrh hi sapzu emaw a senchi emaw tia kan vuah, Indian Made Foreign Liquor (IMFL) hi kan zawrh chhun a nih avangin he zu leina atan hian phailamah pawisa tam tak a liam phah zawk a ni an ti a. A dik thui viau. Mizorama kan buh leh bal leh thlai hmanga Mizoram chhung ngei a siam zu kan zawrh hi duhthusam chu a ni a. Chumi hmang chuan kan ram ei leh bar leh sum leh pai pawh kan tihmasawnin kan chawikang ngei ang. Mahse, tuna kan rilru sukthlek han en hi chuan IMFL zalen zawka zawrh khel tawk vel kan la nih avangin mahni ram thil thar chhuah hmanga zu siam chhuah chu la hlat tak kan ni.
Chutih rual chuan IMFL hi phairam aṭanga lakluh, Mizo mipui sum tam tak luan chhuahna chu a ni ngei mai a. Dan (MLTP Act 1995) hmanga khap bur a nih hun kum 20 vel chhung pawh khan IMFL tho hi a tam em em a, tun aia a tlem teh chiam awm kan hre lo, a man a tova, a rukin an zuar a ni deuh mai. Chuvangin, MLTP Act hmanga zu khap burna dan kenkawh hun lai pawh khan zu leina atana kan sum hman tam ber chu phailamah a liam thova, a pawi ber zawk chu sorkarin hmasawnna tur hnathawhna atana a hman tur chhiah tam tham tak mai a chan kha a ni.
Zu in tur awm reng, tlem chuang lem lo, mahse sorkarin chhiah a lak loh bakah a leitute ngei pawhin man to zawka an leina MLTP Act hunah khan hlohna hlir a ni a, hlawkna teltu awm chhun chu zu tawlhrutu, man to zawka zu zawrh vanga hlep neite, tham theih official-te leh phailam zu zuarte an ni a. Mizoram ramri a awm Lailapur khawmite an hausa thur thur tih a lang reng a, tuna MLPC Act hman hnu hi chuan Lailapur chu a ṭhing rup tawh mai a ni. Hei hian zu policy ṭha leh ṭha lo chu a tilang chiang hle awm e.
Study Group report-a thil lang chiang tak chu thil an zir chianna atana pawimawh em em tur kum 20 chhung MLTP Act hman a nih laia thil chhinchhiah leh zir chian tur awm miah lo kha a ni. Khami hun chhunga thil awmdan zir chian a enlet tur a awm miau loh avangin an zirchianna hi a khingbaiin khaikhin tur awm lova thil chhui chu a buaithlak hle tih an report-ah pawh hian a lang. Entirna’n tunhnaia zu vanga thi an tam ni a sawi hi zu dawr hawn a nih tak hnu a in thar an nih leh nih loh emaw in tam ta thut a, chumi avanga thi ta zawih zawih chu nge an nih a, MLTP Act hunlai aṭanga zu chhia kum rei tak lo in tawh vanga thi an ni tih hi hriat a harsa ta em em a ni.
Zu vanga harsatna tikiang vek thei a zu hi kan khap thei a nih loh chuan thlah zalen mai hi a fuh zawk a. Khap bur hlawhtling tur chuan sorkarin ralpui phiara phiara a kalpui tak taka khawtlang, kohhran leh mipui hriselna lam thawktute tihtak zeta an ṭanrual a ngai ang. Chutih rual chuan zu khap bur hian dan bawhchhiatna lian tham, zu tawlh ruk leh a ruka zawrh, ei leh bar kawnga chhiatna leh intluktlan lohna, khawtlanga inchen lohna a thlen dawn a. Sorkar sum hnar pawimawh a kang chat dawn bawk a ni.
Tuna MLPC Act hman a nih hnu a zu chungchanga dan bawhchhiatna a la tam em em pawh hi eng dan vang ni lovin permit hmanga zu lei a ngai hi a ni ber a. Mi hriata zu in ngam lo kohhran leh khawtlanga inhmangte’n peh helna remchang an neih theihna a ni a, zu card nei tam takin an card kha inhlawhna atan an hmang a, card lem siam an tam a, mi pakhatin card tam tak a siam thei bawk a. Chubakah zu zawrhna dawrah Excise and Narcotics department hnathawk tam tak duty tir an ngai a, chu chuan dan kalha zu zuar leh siamtute dap kawngah department hi a tihnufum bawk a. Chumi rualin kan Excise department hnathawkte hi thamna lak kawngah thlemnaah a hruai lut fovang tih a rin theih.
A tha ber chu Kristian ram danga an tih anga ruih theih a nih hre chunga khuahkhirh (regulate) chunga thlah zalen (free sale) hi a ni. Na taka zu rui hrem a pawimawh a, MLPC Act hman hnu a hetiang thubuaia thiam loh chantirte mualpho ang reng taka vantlang hna thawh tirte kha zu
ṭha riauva. Khuahkhirhna tur chu tam tak a awm theih rualin zu in thei chin kum bithliah hi ram changkangte tih angin kum 21 ni sela a dik ber. Mithiamte sawi dan chuan kum 21 tlin hnua zu in ṭante hian zu vanga harsatna an nei tlem bik. Mipui punkhawmna hmun leh midang awm vena (zu inna hmun- bar/pub ni lo) a zu inte, rui te, rui chunga lirthei khalhte hi na taka hrem an ngai a, chumi kenkawh ṭhat chu thil pawimawh tak a ni.
Chutih rualin zu vanga harsatna neite enkawl kawngah hmasawnna nasa tak kan mamawh bawk a. Hetiang enkawlna senso atan hian zu chhiah tlingkhawm hi hman ṭangkai theih a ni ang. Hemi kawngah hian zu lo khap bur tawh leh khap lampang chu sim tawh United States a an thil kalpui dante, UK, Scotland leh Australia a an kalpui dante zir chiana entawn a fuh viau ang. Zu hi khawvela awm reng tur, mihring kan awm chhunga a in duhte’n an in reng tur a ni tih hi pawm ngam a ngai a. Zu hi in tam chuan hriselna-in a tuar thei tih chiang bawk ila, chuvangin zu hralhna
aṭanga sorkar chhiah lak hi zu vanga hriselna chhe ta te leh harsatna dang neite enkawlna atana serh hran a ngai a ni.
Tuna sorkar dinglai emaw kumin kum tawp inthlana sorkar thar emaw hian zu chungchangah hian policy mumal a neih a ngai hle. Policy thlak zur zut hian mipui nunphung hi a ṭha zawng aiin a ṭha lo zawngin a nghawng ṭhin tih hriat a ṭha a. A hminga sorkar ve ta riang ruang (government worth the name) chuan nghet takin policy a neiin a kalpui tur a ni a, pafa sabengtung zuar ang maia sorkar a kal mai mai hi a thiang ve lo. Thutlukna a siam chuan a kalpui ang a, khauh takin a kalpui ngei tur a ni a. Thil ṭha lo nia a hriata a thlak a nih pawhin a thlak hlen tur a ni ang. Eng pawl emaw ngaihdanin a kal mai mai tur a ni lo. Chu chu zu policy a pawimawh ber chu a ni.