Revd Chuauthuama

Guest writer

Revd Chuauthuama

KAWNG BUMBOH ZAWHTU CLEMENT LIANKUNGA (1951 - 2020)

Kan naupan lai chuan “Muallungthûah Khawbél chhuang ila, Lumtui leih ila, Thinglian tuah ila, Khawruhlian mung ila, Hnathialah ṭhet ila, Buhbànin ei se, Khawpuar lo puar sela,” tiin fiamthû kan thawh ṭhin. Clement Liankûnga kha ‘Khawbél’ khaw chhuak a ni.

Nathanaela khán Andria hnénah, “Nazareth-ah thil ṭha a chhuak thei em ni?” tiin zawhna mak tak a záwt a. Chutiang deuh bawk chuan “Khawbélah thil ṭha a chhuak thei em ni?” tih ve ngawt chi erawh a ni lo. Clement Liankûnga pian leh mùrna khua a ni tlat. March 12, 2016-ah khán Khawbél chhuak bawk R. Lalhmangaiha (MCS officer) chanchin chu Vànglaini-ah hian ka lo ziak tawh a; ani kha Clement Liankûnga nèn hian inlaichìn hnãi a ni nghe nghe. Khawbél hi khaw namén a lo ni lo e! Clement Liankûnga chuan kawng bumboh tak zawhin a tàwpah IAS-ah a inhláng kái thei a; India rama State ṭawp hmingthang takah Bihar Chief Minister lãr tak leh inang lo tak pahnih Laloo Prasad Yadav leh Nitish Kumar a hrawn ve ve bawk. 

A sáp hming ‘Clement’ avàng hian hun eng emaw chen chu Liankûnga hi Roman Catholic mi leh sá emaw ka lo ti ṭhin a; a lo ni dèr si lo. Eng vànga he hming hi invuah ve ngawt nge a nih lah ka hre hek lo. Tûnlaia sâp hming lãr 1000 thlan chhuah zîngah pawh ‘Clement’ tih hi a tel pha lo! Liankûnga hian ‘Clement’ tih hi dah chhan a nei ngei ang. Kristian hmasa zîngah khán Clement of Rome (AD 35-99) a awm a, ‘Apostolic Father’ an tih zínga hmasa ber a ni a; Rome Bishop a ni bawk a, Petera thláktu pathumna a ni. Catholic Pope zíngah ‘Clement’ hming pû 14 a awm a; Pope hming put zíngah a tam lama 4-na a ni. A hmasa ber chu kan sawi ták Apostolic Father hmasa ber Clement of Rome (AD 88-99) a ni a, a hnuhnung ber chu Pope Clement XIV (1679–1774) a ni. ‘Clement’ tih hi Latin ‘Clemens’ aṭanga lo kal a ni a; a awmzia chu ‘záidam, ngilnei, nunnèm, khawngaihna ngah’ tihna a ni. Clement Liankûnga hi kha zaidam, nunnèm, ngilnei leh khawngaihna ngah a nih leh nih loh kei chuan ka hre pha lo! Sunday School-ah zawhna khirhkhàn fé fé záwt duh mai àwm hmél a pu deuh rohin ka hria! 

Clement Liankûnga hi thu ziah lama mi huaisen a ni. A ṭhenawmah khian thu ziah lama mi huaisen dang pahnih  Lalhmingliana Sáiàwi (L) leh M. Lalmanzuala an awm bawk a. IAS pachal ṭhiau inṭhenawm ta chu an inkàwm ṭhin tùrah ka ngái a. Clement Liankûnga phei chuan M.Lalmanzuala fanu hi mo ah a nei nghe nghe a; a mo hi Centenary School, Dàwrpui Church-a Principal ka nih lai khán zirtírtû a ni ve a; vawi khat chu a damlo ka han kan a; chumi ṭum chuan Clement Liankûnga pawh a lo awm a, kan titi dùn luam a; chu chu hmai chhana kan inhmuh vawi khatna leh a tàwpna a ni nghâl. Telephone erawh chuan kan inbe ve zeuh zeuh ṭhin. 

Clement Liankûnga leh Lalhming­liana Sáiàwi (L) kha chu IAS officer thawk lái an nih chhûnga Mizoram sawrkarin a chah chhuah ve miah lo an niinka hria. Lalhmingliana Sáiawi sawi tákah chuan vawi khat chu eng thli chhiain emaw a inah min lèn lût ve teh mial a; dárkár khat zet kan inkàwm a. A nupui Nupuii chu MHIP thilah a ni ta àwm e, a zin hlàn a ni a; an lo hàw lamin Seling aṭangin emaw ni a rawn phone a. Khatiang pa rorum ni àwm tak kha a nupui âw a han hriat veleh chuan a nêm deuh duaiin ka hria! IAS (Rtd) vál ngat khán thingpui min lum a; a lehkhabu pahnih chu a nupui chhûngte dàwr (Dàwrpui)-a a lo dah tùr thû min hrilh a; a hnûah ka lam ta nghe nghe a. Mizo Language Committee (MLC)-ah kan awm tláng a; vawi khat chu, “Kei chu Mizo tawng hi ka thiam,” a ti pek a: Mizo ṭawng ziah zawm leh zawm loh tùrah erawh chuan a ràwn tlák vak lohin ka hre ve thung! A huaisen hrim hrim kha a làwmawm. Kum 2016-a a thih pawh khân ka han kal ve a; a vúitu Pastor khán vuina inkhâwm tàwpah Malsàwmnaa ṭin tùrin min sáwm nghe nghe a. Lalhmingliana Sáiàwi kha khawhar ina kal a peih viau a; ka hmuh tawhnaah chuan thû a sawi deuh ziah lehnghâl a; sawi thiam a inti vak bík lo a, nuih dar darna tùr a phuh chhuak zauh zauh. A tihlimawm angreng riãu ṭhin!

A ṭhenawm M. Lalmanzuala hian ATC-a ka la thawh lái khán vawi hnih chu min rawn tlawh tlat mai a; tûn hnûah hian phone-in min rawn be leh zauh ṭhin bawk. Ani hi chu Mizoramah lo chhuakin Chief Secretary a ni hial a. Mizoram sawrkar kalphung siam 
ṭhatna kawnga sûl su thei àwm tak a ni náin eng teh vak a tih theih loh a ni ang; amah pawh hian a duh thû sàm zui bák chu tih theih a nei bík lo. 

Clement Liankûngan Nitish Kumar-a hna thawh dàn a sawi aṭanga ngaihtuah chuan Chief Minister pawi­mawhzia a lang chiang hle a. Chief Minister-te hian hma thlir nei ṭhain, ‘political will’ nei tak tak sela chuan kan ram zím tê pawh hi hmasáwnna ṭhang uák uák àwm tak a ni. Chief Minister ‘political will’ nei ṭha, inthlan leha tlin leh ngei tum lo ngam khawpa hna ṭha thawk ngam kan mamawh a ni ber mai. Eng tikah nge chutiang chu kan neih ang? Khaw vàr hun kan nghák rei ta hle! An zin veivah pawha Khuallian ni táwk chauha zin loa hmasáwnna hnathawh a hmuna endik ṭhin neih a chákawm hle. Eng tikah tak chutiang mi chu nei ang i maw? 

Clement Liankûnga hi Mizo IAS Officer zíngah ka hriat loh páwl tak a ni ṭhin; tûn hma chuan IAS, IFS, Central Services Officer-te hi an hming leh an tlin kum nèn ka hre fái deuh vek ṭhin a. Kum 1983-ah Pathian thû ka zir ta a; IAS tih angreng lam hi ka ngaihtuah zui ta lo. Keinin United Theological College-a Documentary Hypothesis (JEDP) leh Synoptic Problem buaipuia kan phili sun lai khán Clement Liankûnga chuan IAS nih ngei tumin ṭan a lo la fan fan a; a tàwpa tàwpah chuan “Tumna a awm chuan kawng a awm” tih thufing tihlawhtlingtûte zíngah ṭangin kum 1985-ah khán IAS a ni ta hlawl mai a ni. IAS nih ngei a tumna kawngah hian a nupui Zalianthangin a pui nasa hle tih chu Lalnunṭâwma’n Zonet-a a kawmna aṭang khán hriat theih a ni. Mi beidawng hmá deuh chi nupui ah nei sela chuan IAS a ni lo palh thei bawk a ni. 

Clement Liankûnga a thi tih WhatsApp-a ka hmuh khán ka phu deuh zawk nghe nghe a; tûnlai hi thih hun a ni lo asin maw le. A vùinaa tel ve pawh ka tum angreng khawp mai. Inrinni zíngah khán dár 9:30-ah chuan Clement Liankûnga vùinaa tel tùrin ka insiam ve ngiãl a. Inrinni a ni tih ka ngaihtuah chhuak thut a; sawrkar chawlh a ni si a, a vùinaah sawrkar mi lian leh IAS rual an pung kháwm ngei dáwnin ka ring a. Tûnlai chuan mitthi vuinaah pawh chhûngkhat laina hnãi zual mi 50 bák awm áwih loh tihte chu ngaihtuah thlengin inthlahrunnain min vaw thlu ta dèr mai a. Cháltláng YMA khauh dàn tùr lah ka hre pha bawk si lo; insiam peih sá diam tawh chu ka inphelh leh ta záwk a. Hmãn ni-ah Pastor pakhatin inneihnaah, “Tûnlai hi inneih hun a ni, a hautak lo; thih hun erawh chu a ni lo,” a tih fiamthû deuh kha a dikna chin a awm. Kal duh ngei ngeina mitthi ina kal kan inthlahrung lo thei lo; keini ang kal chhuak tam lo tùra kum bituk pawh kum 10 véla pèl tawh tán phei chuan thatchhiat chhuanlamah a ṭha angreng phian.

Clement Liankûnga kha harsatna tam tak pal tlanga IAS ni thei a ni. Kum 11 a nihin a nûin a thihsan a. Sakhuana lamah mi inhmang tak a ni lo náin Class IX&X a nihin Sunday School zirtîrtu-ah a ṭang hman! Kum 15 a nihin Matric a pass a; a la naupan deuh avàngin a kum an tihtamsak a, Assam Rifles-ah a lût thei hlauh. Nupui a neih dáwnin amah a palai a, amah vêkin man a hlàn vek bawk! IAS a nihin Bihar Cadre pék a ni a; a ngaih dàn takah chuan ‘vànduaithlák’ a ti deuh. 

Clement Liankûnga kha thu sawi thiam tak a ni hran lo; vai ramah kum 30 chuang teh meuh hna a thawk bawk a, a thusawiah ṭawng dang a telh tam hle. Laloo-a chanchin a sawiah pawh, “Laloo-a’n a lo my dear tawh” tih pawh a tel! A thusawi leh a thil ziahah lang tlang taka sawia ziak mi a ni. Mi taima a ni a, zíng dár 5-ah a tho ṭhin; tûnlai ṭhalaiten entawn ah a ṭha hle. Tûnlai ṭhalai zîngah ‘mut huna mu lo, thawh huna tho lo’ an tam lutuk hi a buaithlák. 

Kum 1993 khán Mizoram Chief Minister chuan, “Kûnga, Mizoramah i lo chhuah duh chuan ‘No. 1’ a ni e,” a ti a; ani chuan, “Ka pa a dik lo a, stroke a nei a, ka lo chhuak duh e,” tiin a chháng a. Chief Minister chuan, “Campaign nán hian rawn thawh ve ta che,” a ti a; ani chuan, “Ka nei lo; town bus kan nei a; hei hi ka thawh ang e,” a ti a. A sawi zêl dànin “Kha láia Home Minister ni ta leh, Fianance Minister ni ṭhin leh Chief Minister lo ni tawh khân kan town bus chu Saitualah, khawi khawiah emaw an khalh a, vai chhe hnéna thír hralh tlák pawhin an chhuah lo hrim hrim,” a ti. Hei hi July 16, 2015 khán ‘Orientation Training for Progressive Mizo Youth’ neih ṭuma a sawi a ni. Hemi ṭum hian a lo chhuak ta lêm lo! Lo chhuak teh réng pawh ni se, Mizoram hri chhia a kai zui loh vék pawhin beidawngin Bihar-ah a kîr leh maithei a ni. Laloo-an inthlana tlin a duh avànga chéng nuai 49 a pék pawh pawm lo ngam khawpa huaisen a ni kha a fakawm. Corruption-ah erawh chuan fihlîm a inti bík lo; ama sawi dàn takin, “Ka nupui fanaute an lo kal chuan sawrkar motor-in ka phur kual ve tho; sawrkar lehkhapuante pawh ka hmang ve fo; mi retheite sum erawh ka eisak ve lo,” a ti hmak! 

Mizoram tihhmasáwna siam ṭhat duh berte zíngah a inchhál a; a ṭawngkam tak chu, “Mizoram refor­mation duhah pawh a duh hleihluak páwl ka ni,” a ti. Bihar aṭangin chanchinbûah thû a rawn chhuah ṭhin a; Mizoram sawrkar dik lohna pawh a thai lang chàmchí a. Ṭum khat phei chu Mizoram Chief Minister pakhatin Bihar Chief Secretary hnènah insawi fiahtîr tùrin a zuk hrilh hial. 

Thuthlung Hluia Bible cháng ka ngainat ber chu, “Rorèlna dik chu lui angin luang sela, felna pawh luipui kang ngái lo angin luang rawh se,” tih hi a ni a (Amos 5.24). Clement Liankûnga pawh khán he Bible cháng hi a ngaina ve hlé a.  Mizoramah hian rorèlna dik hi eng tikah nge lui anga a luan ang tih erawh hi chu Tlumtéa thlìr takin kan la thlír rih chu a nih hi. Clement Liankûnga a kal ta mai hi chu a hun lo khawp mai; insùmkàrna awm mang loa huaisen taka a thu ziah kan la mamawh asin maw le. Pathian erawh chuan rorèl dan dang a lo nei a; leia natna hrehawm tak tuara a awm reng ái chuan a taksa a lo seng ta záwk a ni. A nupui leh fanaute Pathianin thlamuanin awmpui zél rawh se. Zoram mi hráng pakhat chu ka chán ta si a.