
Guest writer
Revd Chuauthuama
UNAU THUM IAS
ZONET-ah hian Lalnunṭáwma’n C. Lalthara-te unau thum a kawmna hi an chhuah ṭhin a; Nilaini (28.7.2020) pawh khán Zawlbûkah a lo chhuak leh a. A bul aṭangin ka en hman lo ná a, ka en chhunah chuan ka tuipui ṭhin hle. Lalnunṭáwma’n anni unau thum a kawm hun kha an unau zînga naupang ber Lalnunmáwia Chuaungo Chief Secretary a nih hmá, Home Secretary a nih lái kha a ni. Lalnunṭáwma pawh hi mi a kawm kual tam tawlh tawlh a, kawm dàn táwk a thiam tawh khawp mai a; hemi ṭuma an inkawmnaah hian vawi khat chu “min han sawisak la” tih a hmang zauh a, “min han hrilh la,” tih mai záwk tùr a nih hmèl. Zonet-a mi kàwm ṭhin, Pachuau Zonuni pawh hian “Min han sawisak la,” tih a hmang uar hle mai a; awm dùn reng chu ‘sawisak’ ti loin ‘hrilh’ tih hmang ṭhin sela, a dik deuh záwk ang.
An unau hming ziah dànah C. Lalthara leh C. Lalsáwta an intih láiin a naupang ber hian Lalnunmáwia Chuaungo a inti bík a; Chuaungo-ah chuan eng hnam ber nge an nih erawh chu a hriat loh. Rev. Liangkhaia’n Mizo Chanchin a ziahah khán Mizo hnam hrang hrang a ziak chhuak a. Chutah chuan PACHUAU - (1) Liangthung, (2) Liannghawr, (3) Lalbáwma thlah, (4) Cher lal, (5) Chháwnthliák, (6) Chuaulak, (7) Dárcho, (8) Várchuau an awm a. CHUAUNGO- (1) Vànpuia hrin, (2) Chumthlúk, (3) Dárkim, (4) Zawngpãm, (5) Hmunpui, (6) Thlehnghel, (7) Laller, (8) Auhmun an awm leh a. CHUAUHANG- (1) Lathang, (2) Chungpui, (3) Chawnchhàwn, (4) Chawnchirh, (5) Khuangláwi, (6) Váichuau an awm bawk. (Rev. Liangkhaia, Mizo Chanchin. Fourth Edition, 1976:9). Anni unau thum hi Chuaungo-ah eng hnam ber nge an nih inhre tak maw?
C. Lalthara-te unau thum hi hre hlawm mah ila, awmna tláng hran ta chu, mi mal takin ka kàwm hnai vak lo vek. An chanchin an han sawi diat diat khán C. Lalthara hi chu a naupan tét aṭanga lehkha thiam thei a ni tih a chiang hle. Kum 1970 hnu lama Shillong-a a awm lai chanchin mi sawi ka lo hriat ṭhin chu thla tin chhuak ‘Competition Master’ kha a kuah reng mai an ti. Class VII aṭanga IAS nih tum tawh a ni a; ‘tumna a awm chuan kawng a awm’ tih thufing ti diktu pakhat chu C. LALTHARA hi a ni.
BA results chhuah hmáin sikul kuma kum 20 mi chauh a nih láiin UPSC exam a bei a; IPS a tling ta mai a. General List-ah 20-na a ni a; IPS chu a zuk zawm tak phei kha chuan 10-na a ni leh ta záwk a. General List-a mi ṭhenkhatin IAS/IFS an zawm ták vàng a ni ang. C. Lalthara erawh chuan kum 20 chauh a nih avàngin IAS a zawm thei rih lo; IAS ni tùr chuan kum 21 nih a ngai tlat! IPS kha ni zui ta zêl sela, IPS naupang ber a ni ang. Tûna IPS naupang ber Hasan Safin-a (2018 batch) hi kum 22-ah IPS a ni. Tûnah chuan IAS&IPS ni tùrin kum 21 nih a ngái vek tawh. C. Lalthara chuan Class VII aṭanga a lo tum tawh IAS chu kum 1974-ah a tling ta a ni.
C. Lalthara hi Nagaland sawrkar hian a duh ém ém mai a; a pension hnûah pawh Chief Secretary a nih lái áia lal záwkah an dah rei hle. Amah pawh hian heti taka amah duhtu Nagaland ram hi kalsan harsa a ti ve a ni ang, a táp reng mai. C. Lalthara hi kum 1972 vél aṭang khán a chanchin hre ṭhin mah ila, hmái chhana kan inhmuh hmasak ber chu kum 2001-ah chauh khán a ni. Kum 2001-a Synod Secretary ka nih lai khán Kohima Pastor Bial khá Zoram Páwn Presbytery (ZPP)-ah a tel ve lo; eng nge maw inhmuh thiam lohna deuh boruak a awm a. Presbytery-ah a ngaih dàn sawi thei loin Modertor-in a ṭhut luihtír ni àwm takin thu thang kja lo hria a; dik taka sawi chuan khatih laia Synod hotu ṭhenkhat khán an hmu ‘sakhi’ deuh niin ka hre ṭhin!
Synod Officers Meeting-in Kohima Biala kohhran hruaitute kàwm tùrin Moderator Rev. S.R. Lalkáiluaia nèn min tîr a. Diphu-ah chámin chuta ṭang chuan Kohima biala kohhran hrang hrang hruaitute kan kàwm kual a. A tàwpah Kohima kan pan ta a; C. Lalthara (Addl Chief Secretary) in kan thlen chuan office aṭangin a lo la hâw lo a. Thim hlima a lo hàw chuan kan han inhmu ta thut mai a; la inhmu ngai lo, chanchin inhre tawn ṭhin, Pachuau lunglian ve ve ni bawk han inhmu chu kan nui ring dùn hle; kan inchibai pawh kan inthlah thei lawk lo. Khami ṭuma C. Lalthara nui rí kha tûn thleng hian ka bengah a la chám reng mai! Kan hàwn hnû chuan Kohima biala kohhran hruaitute leh C. Lalthara nèna kan inkawmna report chu thu lái la takin ka ziak a; a hnû deuhah Kohima Bial chu ZPP-ah a lo tel ve ta a.
Kohima-a zàna kan inkháwm kha áw, chhinchhiah tlák a va’n ni ém! C. Lalthara indaih lohzia chu pui tak a ni. Kohhran Secretary, thu puangtu, khuangpû, zaipáwl hruaitu a ni a; ṭingṭang a perh bawk a. Engkima engkim a ni a, ‘Háwlkima’ a ni ber mai! Khami ṭuma kan inkawma a thusawi pakhat khán ka rilru a khawih hle, “Heta kohhran hruaitute hi an pension chuan Mizoramah an hãwng zêl a; kei tal hi ka awm reng a ngai ang,” a ti. Upa atána thlangtu kohhran a la uap zél hi a ngaih sànawm hle. Tûn hma deuh kha chuan Upaten anmahni thlangtu kohhran pèmsan an hreh hle ṭhin.
C. Lalsáwta hi a chanchin ka hriat ber chu Bihar-ah IAS officer pawimawh tak a ni a; Bihar-a Mizo awmte tán a ṭangkai hle ṭhin tih hi a ni. Patna Mission Field-ah pawhWorking Committee member a ni tawh a. Ani hi chu kum 1980 khán Shillong-ah UPSC Exam kan bei ho a; amah ka la hriat vak loh lái khán, “U Chuau” tiin min ko tlat mai kha ka theihnghilh thei lo. Kei chu chhûngkaw dinhmunin a la zir loh avàngin Pathian thu (BD) ka la zir thei lo deuh a; ninhlei thilah UPSC Exam kha ka chhãi ve ṭhin a ni!
C. Lalsáwta chanchin sawi dáwn chuan a fapa Rev. Solomon Lalnghákliana Chuaungo chanchin hi sawi hmaih chi a ni lo. Solomon-a chuan ATC Registrar ka nih láiin BD zir a rawn díl a; ATC scholarship categroy II chu a díl ve a. Interview-ah chuan “I pa IAS Officer senior a ni a; engati nge ATC scholarship i rawn dil ve? I pain a chãwm thei tho àwm si che a” tiin Moderator-in a záwt a. Ani chuan, “Ka pa hi IAS Officer a ni a; a hlawh chu chuti ... zát chu a ni. Ka naute lehkha zir nán chuti .... zát chu an mamawh ang a; kan chhûngkaw khawsak nán chuti zát .... chu kan mamawh bawk ang. Scholarship catregry II ka dawn chuan kan chhûngkuain harsatna nei loin kan awm theiin ka ring a, scholarship category II hi ka rawn díl a ni,” a ti a. Chuta ṭang chuan C. Lalsáwta te chhûngkaw inenkawl fel dàn tùr chu rin thiam theih a ni ang. Solomon-a chu missionary leh Pro Pastor a nih lai pawhin a inren thiam dàn chu hrilh fák a tling; tûnah hian Bihar-ah Pastor-in a awm mék.
Lalnunṭáwma’n a kawmnaa C. Lalsáwta thusawi pakhat khán ngaih dàn min sawh sawnsak deuh tlat mai. Bihar Chief Minister pahnih Laloo Yadav-a leh Nitish Kumar-a a hrawn ve ve a. Ralkhat aṭang chuan Laloo-a hi kan lo haw deuh roh ṭhin a; C. Lalsawta khán a rawn dem dáwn emaw ka lo ti a. Mahse ani chuan ‘Laloo-a khán social transformation a rawn thlen a; kha kha Nitish Kumar-an hmasáwnna hna thawh nán a hmang ṭangkai a ni’ tih lam hawiin a sawi ta daih mai a. Khati záwnga a thlír kha thu lái a la thiam hle a ni.
Lalnunmáwia Chuaungo hi chu tang ang maiin a thãwm chauh ka hre ṭhin a; C. Lalthara nau a nih avàng erawh chuan a nép lo ang tih ka ring sá mai a. Gujarat State-ah IAS officer hming ṭha tak a ni a; Mizo awmte tán leh Gujarat zuk tlawhtute tán a ṭangkai tak zet a ni. Mizoramah a lo chhuak ve hlawl a; Chief Election Commissioner nèn boruak an neih tákah chuan Election Commission of India-in Delhi-ah a sawn lái leh rih a; inthlan boruak fel hnûah a lo kír leh ta a ni. Khatih lai khán Mizo IAS Officer záwk a han láng titih mai kha rilru a ná; a chhan lah Tuikuk thil vàng a ni. Mizo hnam thil a ni a; kawng lehlamah chuan Mizo tán ‘hero’ a nih phah kan ti thei bawk ang.
A lo lét leh hnû rei vak loah Chief Secretary a ni zui ta a. Kuminah Covid-19 hripui léng avàngin a hming kan hriat tam leh zual phah a. Ani hi Chief Secretary ah kan nei kher kher hi kan vànnei hle. State lian leh changkãng Gujarat-a tawn hriat ngah tawh a ni a; a hawi her réng réng hian a lû a zo tih a hriat a; mipui hmáa pho chhuah atán pawh a iaiawm loh hle. Central sawrkarah Secretary puitling tùrin a kal mai dáwn emaw kan ti hman titih a; kal ta loa tûn thlenga a la chám hi a làwmawm tak zet a ni. Gujarat-a Narendra Modi-a sawrkar kal dàn a sawi aṭang khán Mizorama thawh hi hrehawm tih cháng a neih ka ring ṭhin a, ka khawngaih phák loh hi ka lo khawngaih ru ve ringawt nia!
Lalnunmáwia Chuaungo nèn hian mi mal takin kan la inhmu tam lo kher mai; Synod Conference Centre-ah platform-ah kan ṭhu tláng tawh a, kan inchibai zawk a. Kan véng Ramhlun Véngchhak Biak Ina inneih inkháwmah a lo tel ve hlauh a; inkháwm bànah tual záwlah kan inchibai leh zauh bawk a. Chu bák chu ralkhata ka hmuh hi a ni mai. An unau zîngah a hmél a tuãk deuh ber a, nui hmél a pu thei deuh reng hi a fakawm. A Pachuau hmél lo ṭép a nih hi!
Lalnunṭáwma’n a kawmna aṭanga thil ka hriat pakhat kha India ramah unau thuma IAS chu chhûngkaw thum chauh an awm tih kha a ni. Pakhat chu Gajarat-ah a ni a; a dang chu Bihar-ah a ni. Bihar-a mi phei kha chu chhûngkaw hlun leh zahawm, zamindar chhûngkua an ni. An unau zínga pakhat N.K. Singh-a phei chu 15th Finance Commission Chairman a ni hial.
C. Lalthara-te unau thusawi aṭanga thil chiang tak chu India ram state hrang hranga Mizo officer-te hi Mizote tán pawh an ṭangkai ṭhin hle tih hi a ni. Tûn hnaiah Covid-19 hripui leng kára an ṭangkaizia chu tláng hriat a nih kha. C. Lalthara’n “Mizote hian thawn chhuah tùr kan nei lo, kan neih chhun chu ‘man-power’ chiah a ni,” a tih kha a dik hle. Mizote hi India ram state hrang hrangah IAS, IPS leh Central Services officer awm thliah thluah sela; sawrkar policy siamtu pawimawh tak an ni thei ang a. Central sawrkarah pawh Secretary awm thliah thluah bawk sela, India sawrkar policy siamtu zíngah an tel mai dáwn a ni. Mizoram chhûnga officer lal tak niha in leh lo ṭha tak dina inhai vúr ringawt hi zawng mahni hmasialna chi khat a ni deuh ber. Khawvél a nih ém loh pawhin India ram na ná ná hi chu i dái dar teh ang u. C. Lalthara-te unau aṭang hian zir tùr ṭha tak kan nei a. An farnu pawh sawi hmaih rual loh, Prof. Lalhmasai Chuaungo (Education), MZU-a thawk hi a ni. Unau entawn tlák tak an ni.