
Guest writer
Revd Chuauthuama
ENGLISH STANDARD VERSION LEH MIZO BIBLE
English Bible lãr rei ber chu King James-a thupêka an lehlin Authorised Version (1611) hi a ni ang; USA-ah chuan King James Version (KJV) an ti. AV hi lehlin thar hlak a ni lo; AV chhuah hmain English Bible chi hrang hrang - Wycliff’s Bible (1382), Miles Coverdale Bible (1535), Thomas Matthew Bible (1537), The Great Bible (1539-1568), Geneva Bible (1560), Bishop’s Bible (1568), Rheims-Douay (Catholic - 1610) a chhuak tawh a. AV lehlin nâna Thuthlung Thar bîka an innghahna ber chu ‘Textus Receptus’ an ti a. ‘Textus Receptus’ chu kut ziak Byzantine text-type-a innghat a ni a; hei hi Erasmus-a’n Greek New Testament a buatsaih innghah nân a hman ber kha a ni. AV letlingtuten English Bible awm tawh zîngah The Bishop’s Bible an zui ber a; Matthew Bible, Coverdale Bible, The Great Bible, The Rheims-Douay NT, Luther’s Bible te pawh an râwn nasa hle.
Authorised Version chhuah tirh kum 40 chhûng chu dodàlna a táwk nasa hle. Thuhmahruai an ziah dàn chuan a tâwpah dotute a tidai ta a ni ang, “We never thought from the beginning that we should neede to make a new translation, nor yet to make a bad one to a good one - but to make a good one a better, or out of many good ones, one principall good one, not justly to be excepted against; that hath beene our endeavour that our worke,” tiin an ziak.An sawi tum ber chu a tîr aṭangin lehlin thar diai siam an tum lo, a ṭha lo zâwk a ṭha záwka siam an tum hek lo; a ṭha sa chu ṭha zâwkah, ṭha sa tam tak zînga ṭha lehzual siam an tum zâwk tih a ni. Lehlin awm tawhte chungchângah Bible letling hmasatute chu sawisèl mai thei an nih loh thu te, Pathianin a kohhran din nân leh tihpuitlin nân a hmanrua an nih thu te, kumkhuaa hriat reng hlawh tlák an nihzia te, an hnathawh saa innghata letling ve chauh an nih thu te, an hnathawh an
ṭangkaipuizia te, an sûlhnu chu ṭha deuh zâwka siam tum mai an nih thute an sawi a ni.
Mi ṭhenkhatin AV (1611) kha tûn thlengin
ṭha ber angin an la ngai a; mahse AV-ah pawh
ṭawngkam hlui tam tak a awm tawh a, thumal 850 vêl chu tûnlaia hman tawh loh a ni. Chuvàngin, AV ennawnna New King James Version (NKJV) an tih chu 1982-ah a lo chhuak a. Hei hi tûna P.C. Biaksiaman Mizo Bible lehlin nân a hman chu a ni. AV chhuah aṭanga kum 200 aia tam mah kha English-ho ropui lai, ram ni tla sêng loa rorêltu an nih lai a ni a; an kalna apiangah AV chu a pu darh a. Lalber thupêka lehlin a nih avàngin England-ah official Bible a ni a. AV an hman uar avàngin chumi beh chhan chuan hla an phuah nasa a; chuvàngin an hla phuahah khân ‘Kalvari’ tih pawh a lo langsâr ta hle a ni.
‘Kalvari’ tih hi AV-ah chauh a lang lo a, AV chhuah hmaa English Bible-ahte khân ‘Calvary’ tih hi a lang deuh vek a; Catholic-ho Rheims-Douay Version-ah pawh khân a lang a. ‘Kalvari’ tih an lâkna chu Latin Vulgate (Lk 23.33) kha a ni. Kum 1885-a RV leh a hnu lama English Bible-ahte chuan Kalvari ti loin a ṭawng bul hmangin ‘Lu ruh’ (The Skull - Gr. Kranion - Heb/Aram. Gulgaltha) tih a ni ta. AV faktuten an sawi ṭhin pakhat chu a thu a kim bîk tih a ni. Chutianga a thu a kim bîk an tih chhan chu AV letlingtuten an hman kutziak bu hluite kha kutziak bu zîngah a tharlâm zâwk a, an ziah chhàwnna lamah a thu tichiang tùrin ṭawngkam an belh ṭhin a ni zâwk. AV chhuah hnûah kutziak bu hlui zâwk an hmuh chhuah belh zêl a, chûngahte chuan an ṭawngkam belhchhah ang kha a awm ve lo.
Bible kutziak bu hlui zâwkte hmuh chhuah belh zêl a nih ták avàngin AV chu ennawn a lo ṭûl a; kum 1885-ah chuan Revised Version (RV) chu a lo chhuak a. American English zuia an siam chu American Standard Version (ASV) tiin kum 1901-ah a chhuak bawk. RV hi Mizo Bible lehlin nân an hman chu a ni a. Kan missionary-te lo kal tirha English Bible lehlin ṭha bera ngaih a ni. RV pawh ennawn an duh thuai a; mahse sum lam harsatna avàngin hna an ṭan mai thei lo. Chutih lai chuan 1947-ah Qumran pûkahte Thuthlung Hlui bu hlui tam tak hmuh chhuah a ni a. Kum 1952-ah chuan Revised Standard Version (RSV) a lo chhuak ta a. Hei hi theological college-ahte pawh zirlaite hman ber a ni ṭhin.
Khawvêl a lo ṭhang danglam zêl a, ṭawngkam hman chungchângah hmeichhiate huap zo hman duhna a lo lian a. Chutiang ṭawngkam (inclusive language) hmang chuan RSV ennawnna The New Revised Standard Version (NRSV) chu 1989-ah a lo chhuak a. Hei hi chu ngial ngan deuh taka lehlin ni loin a awmzia phawk chhuak zâwnga lehlin a ni ta thung a. NRSV hi lehlin ṭha tak ni mah se AV lehlin dàn kalhmanga tih a ni lo. Chuvàngin RSV ennawnna Bible dang an siam ve leh a; chu chu English Standard Version (ESV) an ti a, kum 2001/2011-ah a lo chhuak a. Hei hi tûnlai Bible lehlin ṭha ber zînga mi a ni ang. Bible lehlinah hian ‘ṭha ber’ tak tak a sawi theih loh a, ṭha deuh zâwkte erawh chu a awm thei. RV, RSV leg ESV-te hi AV nèn lehlin dàn kalphung inang, King James tradition an tih chu a ni. Mizo Bible :Catholic Edition hi NRSV (Catholic Edition) aṭanga lehlin a ni.
Mizoten Bible bu kim kan nei lawk lo a; kum 1959-ah kan nei ta chauh a. Khatih lai khân RSV a chhuak leh daih tawh a; kan Bible erawh chu RV aṭanga lehlin a la ni thung. RV kha a hun laiah chuan lehlin ṭha ve tak ni mah se, a aia ṭha zâwk a lo chhuak ta zêl si a; mi hnungah kan kal ta emaw tih mai tùr a ni. Bible bu kim kan neih hnûah tûnlai tih dàn ang deuhin a awmzia phawk chhuak zâwnga lehlin thar (Common Language) an tih chu kan nei ve leh tawh a. Mi ṭhenkhatin Mizo Bible lehlin thar hi an hmang hreh deuh a; mahse hman hreh chhan tùr a awm lo. Kan hman lai nèn hian en dùn ṭhin ila, a awmzia a chiang zâwk fo ang. Mizo Bible lehlin tharah hian Today’s English Bible (Good News Bible an tih bawk) kalhmang an zui deuh ber.
Mizo Bible bu kim kan neih chu tlêm ennawn hnûah Pulpit Bible tihchhuah a ni a. Pulpit Bible an buatsaih lai khân BSI hmunpui lama miten hmun 300 vêlah chauh tihdanglam an phalsak a ni àwm e. Rev. Zairema chuan hmun 300 vêl chauha tihdanglam phalsak ni mah se, hmun 900 vêlah tihdanglam an nei niin a sawi. Pulpit Bible aṭanga tihtêt kha tûna kan hman lai Mizo Bible hi a ni. Pulpit Bible-ah khân tihsual leh hmaih a lo awm nual a. Entîrna atân pakhat târ lang ila. Isaia 9.7 tâwp lamah, “Sipaihote LALPA ṭhahnemngaihna chuan chûng chu a ti ang,” tih kha, “ṭhahnemngaihna chuan chûng chu a ti ang,” tih a ni.
Tichuan, kan Bible hman lai chu proof reading tih chhunzawm zêl a ni a. Kum 2011-ah khân chhut thar ‘The Holy Bible : Mizo (Lushai) - O.V. - Re-edited, 2011’ chu Mission Vêng Kohhran Hall-ah Rev. Dr Zaihmingthangan a tlângzarh a. Hei hi thlîr nawn tùrin BSI (Aizâwl Auxiliary) chuan mi 60 zet a ruat a; chûng mite chuan chan insemin an rawtna chu ziakin an theh lût hlawm a. Rawtnate chu lo thli fîm tûrin an zînga mi 16 ruat leh an ni a; annin an thlit fìm hnûah an zînga mi pahnihin a hmâwr an bâwk ta a. Chutiang chuan ‘The Holy Bible : Mizo (Lushai) - O.V. - Re-edited, 2013’ a lo chhuak ve leh ta a ni. Hei hi chu Mizo ṭawng ziah dànah pawh tûn hmaa mi zawng aiin a rin tlák ta zâwk a; Mizo Language Committee-in Mizo Ṭawng Ziah Dàn a siam a zui ṭha viau. Kum 2013-a chhuak pawh chu proof reading tih nawn leh a ni a; chu chu tûnah hian chhut mai theiha peih a ni tawh a; a lo chhuah hunah ‘The Holy Bible : Mizo (Lushai) - O.V. - Re-edited, 2017’ tih a ni ang.
The Holy Bible : Mizo (Lushai) - O.V. Re -edited, 2013-ah khân tihdanglam langsâr tak pakhat chu Isaia 9.6-ah lehlin thar tih dàn zuiin, “a hmingah chuan Remruattu Maka...” tih a ni ta a. The Holy Bible : Mizo (Lushai) - O.V. - Re-edited, 2017 hi a lo chhuah hunah chuan Genesis 5.1-2-ah, “Pathianin thu ngawta mihring a siam ni khân ....” tiha ‘thu ngawt’ tih vawi 3 awm kha paih a ni ang. Hetah hian ‘thu ngawt’ tih hi a letlingtuten an ngaih dàn an belh mai a ni. Hebrai ṭawnga bara’ hi awm lo ata awma siam tihna a ni chuang lo; thil awm sa aṭanga siam sawi nân pawh bara’ an hmang tho; a danglamna erawh chu Bible-ah chuan a titu (subject) chu mihring ni loin Pathian a ni zêl.
BSI chuan Mizo Bible hman lai hi ennawn tûrin hma a la mêk a; ennawn hna hi kum 3 chhûnga zawh tûrin ruahman lailâwk a ni nghe nghe a. Ennawn atân pawh ‘The Holy Bible : Mizo (Lushai) - O.V. - Re-edited, 2017’ ruahman fel a ni tawh a. Ennawnna atâna hman tùr chu English Standard Version (ESV) hi a ni ang a; Hebrew Old Testament (Biblia Hebraica Stuttgartensia) leh Greek New Testament (Fourth/ Fifth Revised Edition)-te chu ràwn tel tùr a ni ang. Hêng bákah hian Septuagint leh Bible lehlin dang pawh a
ṭûl dàn angin ràwn tel a ni bawk ang. Ennawnna draft siamtu siam chu BSI, Aizâwl Auxiliary-a Translation Cell-in a en leh zêl ang a; an pawm tlàn ang chu hman a ni ang. Ennawn dàn tùr tlângpui chu - (1) lehlin kim loh tihkim; (2) lehlin dik tâwk lo tihdik; (3) lehlin uar lutuk tihdik; (4) ṭawngkam inkal thelh dàn dik lo tihdik; (5) ṭawngkam hlui
ṭhenkhat chu thlák a ni ang. Ennawn hi zawh a nih hunah ‘Mizo Revised Bible’ tih a ni ang a; Bible pângngai bâkah ESV nèn Mizo - English Parallel Bible siam a ni bawk ang.
Bible lehlin hi mi mal pawhin tih theih a ni a; mahse a huhoa lehlin nge nge chu kut a tling zâwk ṭhin. Lehkhabu ziah a ni emaw lehlin a ni emaw a titute hrilhfiahna a tel lo thei lo a; mi mal lehlin Bible-ah chuan mi mal ngaih dàn a lût tam bîk lo thei lo. Thufingah chuan, “Mi pakhat aiin mi pahnih thu a dik,” tih a ni a; Bible lehlin pawh ka theih nákpui ti ni àwm taka mal beih aiin a huho kutchhuak na ná ná chu belh chian a dãwlin a chhawr nahawm zâwk tih hriat reng a ṭha.