ZUATA EMAU DAI REH!

February 15, 1982-ah khân Ainâwn chanchinbûah Vànlal­zuata ‘Emau dai reh’ hi Pastor Aichhûnga phuah tiin an chhuah a. Chawnpui Vêng Kohhran Upa K.M Zakhuman chu thu chu a ngaithei bau lo! March 9, 1982-ah ‘Letter to Editor’ a ziak ta a; chu lehkhathawn copy hi tûn thlengin ka la kawl ṭha khiau a ni. Chu lehkhathawnah chuan Zuatan ‘Emau dai reh’ a phuah dàn kimchang takin a chuang. Kum 1982-ah chuan Vànlalzuata chu Aizâwl Theological College-ah BTh (III Yr) zirlai a ni tawh a; ‘Emau dai reh’ a phuah kum erawh chu 1973 a ni. K.M Zakhuma ziah dàn chu han kaitãwi ve thung ila. Kum 1973 kum tîr lamah Inrinni tlai khat chu Zuatan Pathianni-a naupangho zirpui tûr hla a en lâwr a. Tlai lamah chuan khua a lo dur a, thli a lo thaw hum hum a, ruah a lo sûr ṭan bawk a. Chutih lai chuan tukverhah a zuk dák chhuak a; dai aṭangin bâwng, vawk leh kêl te chu ruah sûr lak ata himna zawngin hmanhmawh takin an lo tlân hâw a. Zuatan Emau daia Kleopa-te ṭhian dûn kha a ngaihtuah a, Pathianni zàna thu sawi tûr a nih avàngin, “Kan hnênah awm ta che,” (Lk 24.29) tih hmangin thu sawi a tum ta a.

Pathian Lehkhabu nèn inchhawpin a thu sawi tûr chu a ngaihtuah a; naupangho zirpui tûra a hla chhawp chhuahte chu dah ṭhain Pathianin sermon tûr chu a rawn pe ta zâwk a. A ṭhu a, ‘Emau dai reh’ hla chu awm sa ang maiin a ziak ta zawih zawih a, a ziah pah chuan a sa zêl bawk a. A ziah zawh chuan ṭingṭang lain a sa zui ta bawk a; sermon buatsaih zai rêl loin a zai ta zâwk a. Chutih lai chuan châng 2-na thleng chauh a la phuah a. Pathianni tûkah chuan a ṭhianpa inah a lêng a, tukverhah a zuk dâk chhuak leh a; kalkawnga nula leh tlangvâl kal a zuk hmuh chuan Kleopa-te ṭhian dûn bawk a rilruah a lo lang leh a. An hnênah Isuan, “Kal paha in sawi dun kha eng nge ni?” tiin zâwt ta sela, Isua duh zâwng an sawi ang em tiin a ngaihtuah a. Chutih lai tak chuan châng thumna hi a rilruah a lo lang leh ta a; a lènna nula hnênah lehkha a dîl a, a ziak leh ta mawlh mawlh a. A iptê-ah akin inah a hàwnpui a; chawhnûah naupangho a zirpui a. Pathianni zàn inkhâwmah biak inah an sa ta a ni.

Kum 2002-ah khân lehkhabu pakhat ‘Kalvari tlâng i thlîr ang’ tih ka ziak a. Chumi tâwp bera thupui chu “Kan hnênah awm ta che” tih ve tho a ni. Ka sermon khàr nân Zuata ‘Emau dai reh’ hla hi ka hmang a. Upa K.M Zakhuma ‘Letter to Editor’-a mi ang tak khân ziak chhuakin ka inhria a. Khatih lai khân Zuata chu Rev. Vànlalzuata a ni tawh a, SL&PB Editor a ni. A hnênah ka lehkhabu (print out) chu ka kalpui a, a office-ah a hla ka ziah dàn chu a dik leh dik loh ka entîr thlap a; ani pawh chuan, “A dik hi” a ti ve mai bawk a. Mahse ziah sual pawi tak ka lo nei ta hlauh mai. Tlar tâwp berah khân “Ka thlarau lo nghâk rawh i Lal Isua” tih tùr kha “Ka thlarau lo nghâk rawh i Lal Isu!” tiin ka lo dah hlauh mai a. Lalruotmawiin a sak pawh khân a sak nalh teh rêng nèn a saksual phah ta a ni. Ar tui thlauh keh tawh hnu a tihpum leh theih tawh loh tih ang mai kan ni zo ta. A van pawi lulai tak êm! ‘Zuata tehrêng pawh khân lo hmuh chhuah ve bawk tûr a nia’ tiin ka insawh ta mai mai a nih hi!

Kleopa-te ṭhian dùn chanchin hi hriat belh tùr a awm lo. Mi ṭhenkhatin Kleopa hi Kleopatros kaihtàwi niin an ring a; a ṭhianpa hi mi ṭhenkhatin Simona niin an ring bawk. Simona chu Isuan zirtîr sawmsarih a tirh chhuah zínga pakhat nia ngaih a ni. Kleopa-te ṭhian dùn riahna tùr hi Emmau tih a ni a; Jerusalem aṭanga fing 60 tih chu lehlin tharah km 11 vêl tih a ni a; mél 7 vêlah ngaih a ni ber. Israel rama thil zira kan awm laia kan hotute ṭawngkam lâr tak pakhat chu, “Hmun thianghlim a insawn ṭhìn” tih a ni. Hmun thianghlim neih duh vàngin Kohhran páwl hrang hrangin enkawl bîk an nei fir fer hlawm a. Chutiang deuh bawk chuan Emmau tih pawh 4 lai a awm a; khawi ber nge Emmau dik tak hriat a har ta. Zuata ‘Emau dai reh’ hi khawi laiah nge a awm?

Emmau ni-a an sawi pakhat chu tnah chuan Immuas/Ammuas an ti a; hei hi Arabic ṭawnga Emmau tihna a ni. Chu lai kawngpui kamah chuan thîr phék tuiêk tawhah chiang lo ruaiin ‘Emmau’ tih ziak an târ! Jerusalem aṭanga Mediterranean Tuipui panna kawng stadia 160 vêla hlá a ni a. Stadia chu Rom-ho hlat záwng tehna a ni a; stadia khat chu Mizoin fîng khat kan tih ang vêl hi a ni. Immuas chu Jerusalem aṭangin mél 18 vêl a nih chu. He hmun hi Eusebius-a leh Jerome-a-ten Emmau nia an ngaih a ni. Jerusalem aṭanga Mediterranean tuipui panna kawng hmun pawimawh lai taka awm a nih avàngin indona hmun hmingthang tak a ni. Kum 1948-a Israel leh Arab-te inbeihna hmun hmingthang tak, Latrun pawh kha hei hi a ni. Khatih lai khán Israel sipaiten Latrun chu an la thei lo a; kum 1967 indoah khán an la ta chauh a, Arab khua Immuas pawh chu an tichhe vek a ni.

Emmau an tih pakhat chu Qubeibeh a ni a; hei hi chu Jerusalem aṭanga Mediterranean tuipui panna kawng pakhat zâwk, Beth-horon lama awm a ni. Jerusalem aṭangin stadia 60-a hlá a ni a; chu chu mél 7 vêl a ni. He hmun hi ram leilung tui ṭha tak a ni a; Jerusalem-a Isua khen behna hmuna biak in The Church of the Holy Sepulchre enkawltu puithiamho chanpual a ni a. Crusader-hoin Palestina an rùn hnûah khán khualzinhoin Beth-horon kawng hi zawhin Qubeibeh kaltlangin Jerusalem an pan ṭhìn a; kum 1500 vêl aṭang khán he hmun hi Emmau an ti ta a ni.

Emmau an tih pakhat chu tûnah Motza an ti a; hei hi Jerusalem thlang lam stadia 30 vêla hlá a ni a, mél 3½ vêl a ni ang. Josephus-an Vespasian-a kha Jerusalem aṭanga stadia 30-a hlá, Emmaus-ah inkulhin a sawi a (Josephus, Wars of the Jews, 7.6.6) A hnûah he hmun hming hi Colonia Amasa an ti a. He hmuna Arab khua awm ṭhìn chu Qulunia an ti bawk a; chu khua chu kum 1948-ah khán Israel sipaite’n an tichhe vek a ni. Mi ṭhenkhatin Emmau hlat zâwng mêl 7 tih kha kal lam leh hâw lam (round trip) a ni ang an ti!

Emmau an tih pakhat chu Abu Gosh a ni; kum zabi 12-naah khán Crusader-hoin he hmun hi Emmau tiin an lo sawi ṭan a. Jerusalem aṭanga Mediterranean tuipui panna kawng stadia 60 vêla hlá a ni. Abu Gosh bul tláng chhîpah chuan hmânlaia Juda ram leh Philistia inrina, Kiriath-Jearim khua kha a awm a; chu hmunah chuan Pathian báwm pawh hun rei tak a awm kha (1 Sam 5.1 - 7.2). Tláng bulṭhuta lui kamah AD 70-ah khán Rom sipai ṭha hmingthang, Legio X Fretensis (Tenth Iron Legion) chuan hmun an khuar a. Kum zabi 8-naah khán lui tui tlàn pha tâwkin Arab-hoin khualbûk an din a. Kum zabi 12-naah khán Crusader-hoin Emmau hriat rengna tùrin biak in an sa ve leh a; chu biak in chu tûn thlengin a la ding ta reng a. Chu biak inah chuan August 31, 1990-ah khân St. George’s College-a zirlaiten inthlahna picnic nei tùra kan kal pahin Sakramen kan kîl a ni.

Hêng hmun 4-ah hian khawi ber hi nge Emmau dik tak, Zuata ‘Emau dai reh’ chu ni ang? Lukan Emmau chu Jerusalem aṭangin stadia 60 (mél 7 vêl) a ti a (Lk 23.13). Hmànlai kutziak Bible

ṭhenkhat Codex Sinaiticus (4th century) leh Codex Koridethi (9th century)-ah Emmau chu stadia 160 tih a ni ve bawk a; chu chu mél 18 zeta hlá a ni. Abu Gosh leh Qubeibeh hi Jerusalem aṭanga stadia 60 ve ve an ni a. Motza erawh chu stadia 30 chauh a ni. Immuas kha Jerusalem aṭanga stadia 160 a ni a; hmânlai kawngah Jerusalem aṭangin chawhnu lama ban tùrin a hla lutuk deuh ang. Motza lah Jerusalem aṭangin stadia 30 chauh a nih avàngin a hnãi lutuk bawk si. Kan bùk tùr ber chu Abu Gosh leh Qubeibeh-te an ni a. Qubeibeh chu Beth-horon kawng lama awm a nih avàngin Emmau ni tùrin a inhmeh chiah lo deuh a; chu bâkah Emmau an tih ṭan kha kum 1500 vêl aṭangin a ni chauh bawk. Emmau ni tùr chuan Abu Gosh chu a inhmeh ta ber a. Abu Gosh hming a put chhan chu tûn hmáin he hmunah Sheikh Abu Gosh-a leh a thlahten Jaffa aṭanga Jerusalem-a kal khualzin lakah chhiah a lo khawn ṭhin vàng a ni. Kum 2015-ah khân Abu Gosh-ah mihring 6,978 an chêng. He hmun hi Thuthlung Hluiah Kiriath Jearim, Pathian bâwm pawh hun rei tak lo awm tawhna a ni a; tho leh Isua inlàrna hmun atán pawh a inhmeh viau ang. Abu Gosh-ah chuan Notre Dame de l’Arche (Our Lady of the Ark of the Covenant) biak in, kum 1924-a sak kha a awm a; chu biak in khaw thlîrna (tower) chhîpah chuan thuthlung bâwm lem chunga dingin Marin Isua a pawm lai lim pawh a awm. Biak in chu thuthlung bâwm kawltu Abinadaba in hmuna sak niin an sawi (cf. 1 Sam 7.1).

(Note: Kâr hmasa-a ka thu ziahah khân Jezebeli hlaua Sinai tlânga biru kha Mosia ka lo ti palh a; Elija zâwk tûr a ni. Ka ziah lai khân Sinai tlânga Mosian Thu Sàwm Pêk a lák kha ka ngaihtuah tel avàngin ka tisual palh a ni ang).