KOHHRAN LEH TÛNLAI BORUAK

“Kohhran chu Pathian pakhata mi nung pathum awm ringtu, Isua Krista avànga chhandamna changtute inpâwl khâwm hi a ni. Páwl thianghlim a ni a, khawvêl nun sual laka inthiar fihlîm a, nun leh rawngbàwlnaah Pathian chu a laipui bera dah tlat tùra koh chhuah a ni. Khawvêl huap a nih avàngin ringtu hmuh theih leh hmuh theih loh, hmâna mi leh tûna mi, khawvêl hmun tina Kristiante a huap a; hnam leh vun rawng, hmeichhia leh mipa emaw, retheih leh hausak emaw avànga tu mah ṭhen hrang leh thliar hrang ngâi lo a ni. Pathian lehkha thû rinchhana ding a ni a, rinna leh thiltih pawh Bible-a innghat tlat a ni. Tirhkohte zirtîrnaa innghat a ni a. Kristan khawvêla Chanchin Ṭha puang tùr leh a thuhretu atâna a tirh chhuah a nih ang takin a thawk ṭhin. Hei hi Pathian nung Kohhran, Krista taksa, Thlarau Thianghlim in, ram tina eng lai pawha mi thianghlimte awm khâwmna a ni.”

(PCI Dàn Bu, 2016:6).

A chunga thû khian ‘kohhran’ chu eng nge a nih a tichiang táwk hle a. Mi ṭhenkhatin ‘kohhran’ hi ‘institution’ nge ‘mihring’ a nih tih an záwt a ni maithei. Kohhran hi Kristan amah zuitute awm khâwmna tùra a din ‘institution’ a ni a; mihring tel loin he ‘institution’ hi a ding thei lo. ‘Institution’ a nihna leh a member ‘mihring’ hi ṭhen hran chî a ni lo.

Kohhran chu ‘institution’ a ni kan tih avàng hian ‘NGO’ erawh chu a ni lo. Mi ṭhenkhat chuan kohhran hi ‘NGO lian tak’ hmuhin an hmu a; chutianga sawi ta mai táwkte pawh an awm nawk tawh a ni. Mahse kohhran hi NGO a ni lo. A dintu chu ‘Isua Krista’ a ni a (Mt 16.18); a neitu chu Paula sawi angin ‘Pathian’ a ni (1 Tim 3.15). Mihringin an din chawp pâwl ang mai mai a ni ve lo. Páwl thianghlim a ni a; a thianghlimna pawh a dintu Isua Krista leh a neitu Pathian an thianghlim vàng a ni. A member-te pawh Krista thisena sil fai an nih avànga ‘mi thianghlim’ tih an ni.

Mihring hi famkim lo kan nih rih avàngin kohhran member zîngah ngaih dàn hrang hrang a awm ṭhin a; chu chuan inṭhenna a thlen ṭhin. Inṭhenna hmasa ber chu ‘khawchhak kohhran’ leh ‘khawthlang kohhran’ inṭhen (AD 1054) kha a ni ang. Kohhran siam ṭhat hun a lo thleng a; Martin Luther-a ten kohhrana thil dik lo an dona lamah inṭhenna a lo thleng leh a. Chuta ṭang chuan kohhran páwl hrang hrang a lo ding ta zêl a ni.

Kawng lehlamah chuan páwl hrang hrang awm hian ṭhatna pawh a nei ang. Kohhran páwl ṭhenkhata awm ṭha duh mang lo kha páwl dangah mi ṭangkâi tak a ni thei tlat a! Páwl bîk tâna ṭhahnem ngaih luat avànga a ni loa luata páwl inbeihna hi chu awm lo se thil duhawm ber a ni. Páwl inbeihna hi kan ramah hian kan buaipui ber pakhat a ni a; kohhran páwl pakhatah buaina a awmin páwl dangin ‘ngáwi’ an lo dawh vat a; a lungáwi lo lam chu an kohhrana seng luh an lo tum phêt a. Hei hian páwl leh páwl inrem lohna a thlen ṭhin.

Tûnlai hian mi ṭhenkhatin kohhran sawisèl hi an hreh lo hle niin a lang. Ni tin chanchinbûah pawh kohhran tai ràna ziak lui hrãm ṭhin an awm emaw tih mai tùr a ni a; mi hetiang pawh hi ‘páwl lo páwl’ an nih ngawt loh chuan chhiat ni ṭhat ni-ah an awmna kohhran bawkin a buaipuiin a tuamhlãwm leh ngê ngê ṭhin.

Mi ṭhenkhatin Mizoramah kohhran páwl za chuang a awm an ti ṭhin a; kohhran pângngai chu chutiang zât zât an awm lo. Páwl siper tê tê hi kohhran an ni lo; ṭhenkhat phei chu Isua pawh ring lo, Bible chhiar pawh phal lo te an ni. Hêng páwl siper ṭhenkhat phei hi chu sâp ṭawnga ‘heretics’ an tih emaw ‘cults’ an tih emaw an ni záwk mah. Anniho pawh hi chhiat ni-ah chuan kohhranin a ensan ngai lo.

Covid-19 hripui lèn avàngin inkhàrkhip chhûng a rei ta hle a; tih tùr dang awm vak lo nên, a hman hmanin kohhran sawisèl kan tum ta mai emaw tih tùr a ni. TV leh WhatsApp-ahte kohhran sawisèlna hriat tùr a tam hle. Kohhran hi sawisèl thiang lo chu a ni hauh lo a; kohhrana rawngbâwltu pawimawh (Pastor, Kohhran Upa, etc.) te pawh sawisèl kâi lo khawpa ṭha famkim an awm bîk si lo. Khawvêla kan awm chhûngin mit tlung famkim kan hmu ngâi lo ang.

Rawngbâwltute kan sawisèl pawhin siam ṭhat duhna rilru pûa sawisèl ni se la. Pastor-te pawh hi mi ṭha ber leh famkim thlan chhuah an ni bîk lo a; rawngbàwl chákna leh a ṭûlna avànga tling lo tak chunga rawn pên chhuak an ni. An thinlungah insitna leh tling lo intihna an nei ve tho ang. Thu sawi thiam vak lo te, mi zakzum tak te, ngâwichàwi tak te leh mi làwm záwng sawi thiam lo tak te ni mah se la, ‘tih mákmawh ka chungah a innghat’ ti-a hun puma rawngbâwl tùra rawn pên chhuakte an ni.

Kohhran Upate pawh khaw khata mi fel ber ber thlan chhuah an ni bîk lêm lo; rawngbàwlnaah ṭhahnem ngâia an thawh ṭhin avànga kohhran mipui thlan chhuah an ni. Mizoram Presbyterian kohhranah phei chuan tualchhûng kohhran dàn zawh kim member zahve inkhâwmah thlangtu hmun thuma ṭhena hmun hnih vote hmuh a ngâi a; thil namai lo tak a ni.

Kohhran inkhâwmpuiin a lâk Pastor-te leh kohhran mipuiin an thlan chhuah Upa chinte hi chu an tling lo chungin ‘serh hran’ an nih miau avàngin dinhmun pawimawh leh zahawma ding an ni. Sawisèl thiang ni mah se, kan sawisèl dáwn a nih chuan siam ṭhat duh vàng tal ni se la. A tháwk a phita pâwngpaw sawisèl hi chu a fel ber lo ang.

Mi mal mal thlarau mi dàn pawh a inchen thei lo. Upa leh Pastor-ah pawh lâm lâwp lâwp an awm ang a; ṭawng hriat loh nèna riat nawk nawk táwk pawh an awm ang. An zîngah kan beisei anga taima táwk lo pawh an awm ang a; kan duh khawp loh avànga páwngpaw sawisêl ngawt chu a fel kher lo ang. Vawi eng zah nge kan ṭawngṭaisak tawh tih chu kan inbih chianna tùr a ni ang.

Pastor leh Upate hi thu sawi thiam tak an ni vek lêm lo. Mizo chuan thusawi tlawr leh bâwl phuan thiam hi kan ngâi sâng a ni àwm e; mahse chutiang chu a nih vek theih si loh. Kan tehna tùr chu a thusawi chu a Pathian thu (biblical) em tih hi ni záwk se la; thusawi biblical lo fê fê hi kan làwm ta záwk emaw tih mai tùr a ni.

Thusawi kan ngaihthlákna beng hi a inang lo hle a ni àwm e. Mi ṭhenkhat chuan thu sawi vung hlarh, chawṭani ngah tak hi ‘thlarau mi’ thusawi kan tih chu a ni ta emaw tih mai tùr a ni; ziak inchhawp phei chu an ngaithei bau lo. Khawvêla thuhriltu ropui tak tak chuan ziak an inchhawp ṭhin a; an sermon chu a bûin an chhuah leh ṭhin zâwk a ni.

Hmânah Billy Graham-a Naga­land-a a lo kal khân Mizoram aṭangin a thusawi va chhim an kal nual a nih kha; mi ṭhenkhat chuan Billy Graham-a thusawi kha ropui an ti vak lo! Mizo ngaih sàn chi-a sawi duah hluah a nih lêm loh vàng a ni ang. Tûn hmaa an sawi ṭhin, ‘Presbyterian sermon bung thum’ an tih fiamthu ṭhin kha kan ngaithei lo.

Thuhriltu ṭhenkhatin ‘tihdam rawngbàwlna’ an keng tel a; Pathian hnathawh dik tak a nih chuan a làwmawm. Pastor leh Kohhran Upaten tihdam rawngbàwlna keng tel vek tùra ngaih chu a dik bîk lo ang. Isuan mi tam tak a tidam a; tirhkohte pawh khân mi tam tak an tidam bawk. An hlimin a hliah ringawt pawh lo thlahlel táwk an awm kha (Tirh 5.15). Khatiang kha Pastor leh Upate chunga thleng vek tùr a ni hran lo; ‘mi bîk’chunga Pathian thil pêk a ni.

Pastor leh Kohhran Upa zîngah tihdam rawngbàwlna keng tel an awm ve nual tho a; thuhrila vák vêl ang erawh chuan an lãr hluai lo a ni maithei. Pastor leh Kohhran Upaten langsàr taka tihdam rawngbàwlna an ken loh avànga dem titih ngawt hi a fuh chiah lo. Thuhriltu vâk vêlte hi kohhran bîk enkawl nei ta se la, kum 2/3 emaw lekah eng ang nge an nih a hriat theih mai ang; chutih hunah chuan Upa leh Pastor dinhmun pawh an hriat thiampui mahná!

Mizote hian damna hi kan thlahlel bîk em ni âw? Damna inkhâwm buatsaih thei thuhriltu chu kan bawh deuh bîk ṭhin. Dam hi a hlû a, kan buaipui tùr pawh a ni a; dam kumkhua tùr erawh chu kan awm lo. Hmànah pâwl siper pakhatin ‘nun tlâwn ram’ an sawi vàwng a, thi loa ban tlang an tum; an hruaitupa ber pawh a thi daih tawh! Isua tihdamte pawh Lazara tiamin an thi leh vek a; tirhkohte tihdamte pawh tûn thlenga dam pakhat mah an awm tawh lo. Damna chu kan duh tùr a ni a; buaipui dàn táwk erawh chu thiam a ngâi ang. Kum 1995-a Sanu Patro-an Aizâwl Temple-a thû a sawi lâi khân Aizâwl nu pângngâi fû fû khân an pan ṭhin a ni ngei ang, an ṭawngkam pakhat chu, “Ka dam dáwn phawt chuan Setana tihdam pawh ni se ka pawiti lo,” tih a ni tlat mai! Khatiang deuh kha tûnah pawh hian an tam maithei!

Sakhaw danga rawngbâwltu zîngah tihdamna keng tel an awm ve thin a; Hindu puithiam zîngah tihdamna nei an awm ṭhin. Pakhat chu ‘Sathya Sai Baba’ (1926–2011) kha a ni. Damna hi Pathian aṭanga chhuak a ni vek lo; Setana leh ramhuaite pawhin damna an thlen thei.

Thuhriltu ṭhenkhat chuan an thu ngaithlatute thluak sûksak tumin ‘sawi ṭhaih’ leh ‘vau’ an chîng. Chanchin Ṭha hril inti chung siin ‘chanchin chhia’ an hril záwk a; chutiang chu thu hril dàn hrisêl lo tak a ni. Mizorama kan thuhril tam tak hi ‘chanchin chhia’ a ni zâwk ang em?

Covid-19 hripui lêngah hian mi ṭhenkhat chuan kohhran hian sum leh pâi thawh táwk loin an ngâi a; ṭhenkhat phei chuan ‘sàwma pakhat’ pawh khawn loh mai an rawt hial. A buaipuitu zînga tel ve si lo kha a lák khâwm dàna lo buai táwk pawh an awm hlawm! Tualchhûng kohhran hian hripui lêng kâra thawhlàwm lák khâwm dàn chu an dinhmun mil zêlin an thiam êm êm ang. Mi ṭhenkhatin Sunday School vawi khat thawhlàwm ang tal hi pêk ṭheuh ni se tih rawtna pawh ‘Faksèlnaah’ an rawn sawi!

Covid-19 donaah hian Mizoram tluka kohhranho ṭan lák nasatna hi hmun dang awm ve tak ang maw? Kohhran hall eng emaw zât chu CCC/CCCC ah hman a ni a; chûng centre-a awmte ei leh in man chu kohhran tam takin an tumsak a. Tualchhûng kohhran tam takin LLTF/VLTF-te ṭanpui nân sum leh pâi tam tak an sêng tawh bawk. Kohhran hrang hrangin an huam chhûnga mi harsate an tuamhlãwm reng bawk. Isuan, “Nang erawh chuan thil i pêkin i kut ding lamin a tih chu vei lamin hre suh se,” (Mt 6.3) a tih ang deuh khân Kohhran tam tak chuan an chêt chhuahna hi an puangzâr duh ve lêm lo záwk a ni.

Aizâwl-ah hian Presbyterian kohhran hi 170 vêl a awm a. Pastor pakhat min hrilh dànin hriat theih chinah kumin January aṭanga June 16 thlenga Aizâwla Presbyterian kohhran 75 sum sèn tawh zât chu hetiang hi a ni:

Mi harsate ṭanpuina: 185,00,865
CM Relief Fund 20,00,000
LLTF 16,11,700
CQF 2,70,810
TOTAL: 223,83,375

Hêng kohhran mal 75 bák kohhran za dâwn thâw hian eng zât tak sêng ang maw? Kohhran páwl dang Baptist, UPC, Salvation Army, Catholic, ECM, LIKBK, etc., ten eng zât tak sêng ang maw?