Revd Chuauthuama

Guest writer

Revd Chuauthuama

PATHIAN KOHHRAN

Kâr kal ta Inrinni (22.5.2021) khân ‘Kohhran zàwlnei rawng­bàwl hna’ tih kan ziak tawh a; tûnah chuan ‘Pathian Kohhran’ tih kan ziak thung dâwn a ni. Tùnlai chhanah kohhran awmzia hre lo, mahni tlat tlata tla mi eng emaw zât an awm ta. Kohhran bèl tlattute erawh chuan nuam an ti ṭhin. Kohhran Pate zînga mi Cyprian-a khân, “Kohhran pâwnah chhandamna a awm lo” (Extra ecclesiam nulla salus) a lo ti a.

Presbyterian Church of India (PCI) Dàn Bûah chuan, “Kohhran chu Pathian pakhata mi nung pathum awm ringtu, Isua Krista avànga chhandamna changtute inpâwl khâwm hi a ni,” tih a ni a (PCI Dàn Bû, Reprint 2016:6). Hei hian pâwl hrang hrang (denominations) a sawi lo a; eng pâwlah pawh Pathian Kohhran member an awm thei a ni.

Pathian Kohhran chu ‘hmuh theih loh’ leh ‘hmuh theih’ tiin sawi a ni bawk ṭhin a. “Kohhran hmuh theih loh (invisible church) chu ringtu dik, hmàna mi leh tûna mi leh nakina lo la awm tùr zawng zawng te, Krista hnuaia pumkhata hruai khâwmte an ni,” an ni a. “Hmuh theih kohhran (visible church) chu Kristian thurin pawm, ringtute leh an fate awmna Kohhran chu a ni,” tih a ni bawk (cf. PCI Dàn Bû Reprint, 2016:7)

‘Hneh tawh Kohhran’ (Trium­phant Church) leh ‘Do mêk Kohhran’ (Church Militant) tiin an sawi bawk a. ‘Triumphant Church’ chu Isua Krista ringtu, Lalpa hnêna chàwl tawhte an ni. ‘Church Militant’ chu tûna ringtu, khawvêla la awm mêk, Krista tâna do nei mêkte hi an ni.

‘Kohhran’ tih hi Thuthlung Thar ṭawngkam bîk a ni a; Thuthlung Hluiah ‘kohhran’ tih a lang lo. Pathian mite sawi nân Hebrai thumal pahnih edhâ leh qâhâl chu hman a ni a; Pathian mi Israel-ho pung khâwm sawina bîk a ni.

‘Kohhran’ tih chu Thuthlung Thar­ah vawi 114 hman a ni a; a hmang hmasa ber chu Isua a ni. Philipa Kaisari biala a zirtîrte nèn an kal khân, “Miten Mihring fapa hi tu nge a ni an tih?” tiin a zâwt a. Mi sawi dàn chi hrang hrang an hrilh hnûah, “A nih leh nangnin tu nge a ni mi tih?” tiin a zâwt ve thung a. Petera chhànna chu, “Krista, Pathian nung Fapa chu i ni,” tih a ni (Mt 16.13-21). Isuan Petera hnênah, “Nang, Petera i ni tih ka hrilh a che; he lungpui chungah hian ka ‘kohhran’ ka rem chho ang a, mitthi khaw kulh kawngkhàrte chuan chu chu an ngam lo ang,” a ti a (Mt 16.18). Hei hi Thuthlung Thara ‘kohhran’ lo lanna hmasa ber a ni; Matthaia ziakah bawk Isuan ‘kohhran’ tih vawi 2 a hmang leh (Mt 18.17).

Hêng hmun 3 bâkah hi chuan ‘kohhran’ tih hmanna chu Tirhkohte Thiltih leh Lehkhathawn leh Thupuan lamah vek a ni. Thuthlung Thar lehkhabu 27 zînga bu 18-ah kohhran tih hi hman a ni. Paulan ‘kohhran’ tih hmang tam berin vawi 62 a hmang a; hmun danga ‘kohhran’ tih hman zât chu vawi 52 a ni.

Grik ṭawnga ‘kohhran’ tihna ekklêsia chu ṭawngkam pahnih - ek leh kaleo kaih kawp a ni a, a awmzia chu ‘koh chhuah’ tihna a ni. Mizo ṭawngin ‘kohhran’ tiin mi hmasaten an lo dah a; hrâng hluite khân an lo dah thiam hle mai. Petera hnêna Isua thusawiah pawh khán ekklêsia tih hi hman a ni a; Hebrai ṭawng Thuthlung Tharah chuan qâhâl tih a ni.

Thuthlung Hluia Pathian mite pung khâwm sawina qâhâl emaw edhâ emaw kha Grik ṭawnga Thuthlung Hlui an lehlin Septuagint-ah ekklêsia tho hman a ni. Hebrai Bible-ah ‘kohhran’ tih ṭawngkam hman ni chiah lo mah se a tlukpui chu a awm tih a chiang a. Pathian hnam thlan Israel-te kha Thuthlung Hluia ‘Pathian kohhran’ an ni a; anni chauh lo pawh Pathian nung ringtu ni tawh phawt chu ‘Pathian kohhran’ zînga tel, Pathian mite an ni.

Chanchin Ṭha hrila a kalna apiangah Paulan ‘kohhran’ a din deuh zêl a. Paulan Krista ringtu hmun khata awm khâwmho sawi nân ‘Pathian Kohhranho’ tih a hmang ṭhin. Paula chuan ‘kohhran’ a sawiin ‘Pathian Kohhran’ tih hi vawi 8 a hmang a (Tirh 20.28; 1 Kor 1.2; 11.22; 15.9; 2 Kor 1.1; Gal 1.13; 1 Thes 2.1; 1 Tim 3.5). 1 Tim 3.15-ah ‘Pathian nung kohhran’ tih a hmang a; hmun khatah ‘Krista kohhran’ tih a hmang bawk (Rom 16.16). Kohhran chu ‘Isua Krista’ din a ni a; Isuan Petera hnênah, “He lungpui chungah hian ka kohhran ka rem chho ang,” a ti a. ‘Ka kohhran’ a tih avàngin a din a ni tih a chiang a; Paula pawhin Rom 16:16-ah ‘Krista kohhran’ tiina sawi kha.

‘Kohhran’ chu eng tika din nge? Isuan Petera hnênah khán, “He lungpui chungah hian ka kohhran ka rem chho ang,” ti-a sawiin la din tùr angin a sawi a. Isua dam lâia zuitute kha ‘kohhran’ bul inṭannaah ngaih theih an ni ngei mai a; kohhran chanchin zir mite erawh chuan Thuthlung Thar ‘kohhran’ din ṭanna chu Pentikos ni kha niin an sawi ṭhin.

Paulan ‘Pathian kohhran’ tih a hmang ṭhin a. Pathianah chuan mi nung pathum - Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim an awm a. India ram Presbyterian Kohhran (PCI) Thurin No. III-nain a sawi angin, “An pathum chuan Pathian pakhat an ni a, nihna thuhmun, thiltihtheihna leh ropuinaa intluk,” an ni a, pum khat an ni. Chuvàngin ‘Krista din kohhran’ chu ‘Pathian kohhran’ a ni. Krista din a nih avàngin Paulan a dintu hming châwiin ‘Krista Kohhran’ a ti bawk. Krista chu khawvêlah tisa pûin awm tawh lo mah se ‘Pathian kohhran’ chu Thlarau Thianghlimin a chènchilh reng a ni.

Apostol-te Thuvawnah, “Mi zawng zawng tân Kohhran thianghlim awm hi ka ring a,” tih a ni (KHB No. 551:9b). Apostol-te Thuvawn hi Isua zirtîr 12-te siam tihna a ni lo a; tûna kan hman tak hi chu kum za bi 8-na vêla mi kha a ni. ‘Mi zawng zawng tân’ tih hi sâp ṭawngin ‘catholic’ tih hman a ni a; a awmzia chu ‘huap zo’ tihna a ni. Thumal dang, ‘universal church’ tih hman a ni bawk a, ‘khawvêl huap, tute pawh huap, a duh apiang tel theihna’ a ni. Kohhrana tel tùrin thlan bîk an awm lo a, thlei bîk an awm lo; vun rawngin a dai dang lo a, ṭawng hrannain a dang hek lo. A bîk nihna awm chhun chu ‘KRISTA RINGTUTE CHAUH’ awm theihna a ni.

Kohhranah chuan Paulan, “Juda mi a awm theih loh a, Grik mi pawh a awm theih hek loh; chutah chuan bâwih a awm theih loh a, bâwih lo pawh a awm theih hek loh; chutah chuan mipa leh hmeichhia pawh a awm theih loh; Kristaah chuan in zain pumkhat in ni si a,” a ti (Gal 3.28). Hmun dangah pawh, “Kohhranah, “Grik mi leh Juda mi, serh tan leh tan loh, awze mite, Skuthia mi te, bâwih te, bâwih lote pawh a awm theih loh,” a ti bawk (Kol 3.12). Hetah hian ‘AWM THEIH LOH’ tih hi ‘INTHLIARNA A AWM LO’ tihna a ni. ‘Pathian Kohhranah’ chuan tute pawh an leng vek a; chhawk bîk an awm tùr a ni lo.

Apostol-te Thuvawn sawi angin Pathian Kohhran chu ‘Kohhran thianghlim’ a ni. Eng tin nge ‘kohhran thianghlim’ a nih theih? A neitu Pathian thianghlim vàng a ni. Israel-te hnênah Pathianin, “Kei hi LALPA in Pathian ka ni si a; chuvängin, intithianghlim ula, thianghlimin awm rawh u; kei ka thianghlim si a,” a tih kha (Lev 11.44). Hmun dangah, “In thianghlim tùr a ni. Kei, LALPA, in Pathian hi ka thianghlim si a,” a lo ti bawk a (Lev 19.2). Thuthlung Hluiah Pathian thianghlimzia kan hmu zing hle; a hming pakhat pawh ‘Israel-ho Mi Thianghlima’ a ni (Isa 45.11).

‘Pathian thianghlim’ tih chu eng nge a awmzia? ‘Thianghlim’ tih hi ṭawng bul lamah chuan ‘danglam, hrang, eng mahin a pawlh buai loh’ tihna ni. ‘Pathian dangte’ chu a betu mihringin an ngaihtuah chhuah chawp, a lem leh a lim pawh an din chawp a ni a; a betute avànga awm a ni. Kan biak ‘Pathian’ erawh chu amaha awm chawp, keini pawh a siamte kan ni a. Ani chu kan ngaihtuah chhuah chawp ni loin amahin min din zâwk a ni a; pathian dang lakah chuan a danglam bîk a, a hrang hlak a ni.

Kohhran chu a neitu Pathian a thianghlim avàngin ‘kohhran thiang­hlim’ a ni a; a chhûnga chêngten a neitu zia chu an kâi tùr a ni. Kohhran thianghlim a nih avàngin khawvêl pâwl dang ang a ni ve lo; khawvêl pâwl dangte chu an thianghlim ve lo! Kohhran chu a thianghlim avàngin a zahawm a; mahse a thianghlimna leh a zahawmna chuan mi a hnar chuang si lo. A chhûngah chuan mi tin, chi tin, hnam tin, Krista ringtu tawh phawt chu an leng vek a; inthliarna rêng rêng a awm lo. Chu chuan kohhran thianghlim, mi zawng zawng huap, huap zo kohhran a nihna chu a tilang a ni.

‘Kohhran thianghlim’ a nih ang ngeiin a member-te pawh ‘mi thianghlim’ tih an ni. Apostol-te Thuvawnah bawk khân kîr leh ila. “Mi thianghlimho inpâwl khâwm hi ka ring a,” tih a nih kha (KHB No. 551:10a). Kohhran member-te chu ‘mi thianghlim inpâwl khâwm’ an nih thû a lang chiang hle. Eng vànga ‘mi thianghlim inpâwl khâwm’ tih nge a nih? Apostol-te Thuvawnah bawk a chhànna kan hmu a, “Sual ngaihdamna ka ring,” tih a nih kha (KHB No.551:10b). Kohhran member-te chu Isua Krista ringtu, Isuan a thisena an sual a tlen faisakte an ni. Kan hlâah pawh, “An sualna leh âtnate chu ka hre reng tawh lo ang,” tih a nih kha (KHB 57.2a).

Bible-ah kohhran hmeh bel hming (metaphor) eng emaw zât a awm a. Krista taksa (Eph 1.23; Kol 1.18), Krista mo (Thup 21.9); Pathian/ Thlarau Thianghlim in (1 Kor 3.16; Eph 2.21,22; 1 Pet 2.5), Jerusalem thar (Gal 4.26; Heb 12.22; Thup 21.2), Thutak ban leh innghahna (1 Tim 3.15; Heb 3.6), Pathian chhûngte (Eph 2.19), Pathian mite (1 Pet 2.10), Israel thar (1 Pet 2.9), Pathian khawpui (Sam 87.3; Isa 26.1; 33.24) tihte a ni.

Ephesi Kohhran Upate hnênah Paulan, “Pathian Kohhranho, ama thisena a leite chu châwm tùrin, nangmahni leh in hote zawng zawng chungah chuan fîmkhur rawh u, Thlarau Thianghlimin an chunga hotûah a siam che u hi,” tiin a chah a (Tirh 20.28). Hetah hian Kohhran nihna fiah taka kan hmuh theih chu - Pathianin sual lakah a ko hrang a, Lal Isuan a thisenin a lo lei a, Thlarau Thianghlimin rawngbâwltu Pastor leh Upate chu a serh hrang tihna a ni.

Pathian Kohhran member-te chu, ‘Mi thianghlim awm khâwm’ tih a nih avàngin an famkim tawh tihna erawh chu a ni lo. Hmuh theih Kohhranah hian mi leh sâ an la inpawlh sawp nasa hle a; buh lem leh buh tak chung­chângah Isuan, “Buh seng thlengin ṭo zâ rawh se,” (Mt 13.30a) a tih dinhmunah khân a la ding rih a ni. Tûnlai hian mi tam takin Kohhran hi an hmu sakhi deuh emaw tih tùr a ni a; mi ṭhenkhat phei chuan Pastor leh Kohhran Upate pawh an hmu tling zo lo mang lo a, an sawisêl bawrh bawrh mai. Paulan ‘Thlarau Thianghlimin hotua a siam’ tih hi an hriat táwk loh vàng a ni thei ang em?

Chutiang khawvêlah chuan ‘do mêk kohhran’ hi awm mah se la, Pathian Kohhran member-te chuan nun hlimna thurûk an nei ṭhin a; sawi chhiat, diriam chêksawlhna boruak kârah lêng mah se la, thlamuang tak leh hlim takin an awm thei ṭhin. Pathian Kohhran member nih hi tûnah ngei pawh hian a nuamin a hlû a; a chhûnga awm tawhte tân chuan chhuahsan phal chi a ni lo. Isua Krista zia kâia thianghlim taka nungin, Pathian Kohhran chuan zàwlnei rawngbàwl hna ‘Chanchin Ṭha hril’ hi Isua lo kal leh hmâ loh zawng ngawrh takin a chhunzawm zêl dâwn a ni.