
Guest writer
Mafaa Hauhnar
Hei hi kan inmangṭha-na tur a nih chuan
Ṭhenrual khâwm lo zawnga, ngawi renga ka pa (H. Lalsanglura), ka u-te pahnih (Lalrinmawia & H. Lalrinsanga), leh ka nephew Andrew Zothanpuia te lung phun kan tum hnaih vang ni maw, “fam zûnlêng ngaih” boruak hian khawsik angin mi a ṭham er er reng a; a tawrh nuam tawk piah lam a ni. Khaw ram chhimbuk an sawi ang maia lungleng-khawharin ka vân ruai mai.
Kan taksa chungah inlulingin, min pawt ṭhen mah la, thi ve thei lo kan inhmangaihna chungah chuan i va han uang thei dâwn hlei lo êm! Thihna, lo ngai mah rawh!
Mark Knopfler (Dire Straits-a an zaipu leh lead guitarist ṭhin) hla phuah, "If This Is Goodbye" tih hi ka ngaithla tlut tlut a, Emmylou Harris nena an sak dun pawh ka duh; a mal sak phei chu ka duh hlei hlei. Ka boruak tawn lai nen a inremin, a inhmeh nasa mai si.
He hla hi Mark Knopfler-a hian 9/11-a thlawhna hruaikawiina World Trade Center building a sut, awp a, tlusawp mêka tâng a, tangkhang, hmun hima insaseng ngaihna awm tawh reng reng lo nu pakhatina a chhungte a tawp berna atana a phone chungchang te leh, thlawhna hruaikawia chuangte’n an thih dawna ruaia an fate, an nupui/pasal, an
ṭhiante phone-a an biak chungchang te a hriat khan a thinlung a khawih êm êm a. He hla ropui leh rilru khawih eltiang hi a phuah chhuak ta a ni.
Hei hi kan inmangṭha-na tur a nih si chuan, eng thu hnuhnung ropui tak nge ka hnutchhiah tâk ang che? Eng thu pawh phuhchhuah han tum sateh mah ila, a inzam hnawk nuai a, a ni lo hû vek mai; thurochhiah tur che ka haihchham mang e. Eng pawh ni se, ka hmangaih che a, chu chu a tawpkhâwkah chuan a pawimawh bera chu a ni.
I ni êng mawi tak khan ka hma lam kawng min ên dawn tih ka hria. Nang hi a ni zalên taka thla min zârtir a, thlâwk thei ang hiala mi inngaihtir thei chu ni. Eng pawhin min lo hmuak se, ka hmangaih che a nia aw.
Engtia rei nge hun kan neih ka hre lo va, kan hmakhaw hun duan fel a nih leh nih loh pawh tu nge hria i ni? Hei erawh hi chu ka hria e, kan inkarah hmangaihna a awm a ni tih hi.
Ka ṭawngkam hnuhnung hian kan hringnun thawnthu hi a phawrh chhuak phak ngai lo vang. Van dum dur khuihah hian hriat lohvin a thâm vel ta mai mai a nih hi. Hei hi kan inmangṭha-na tur a nih chuan, ka hmangaih che a, chu chu kan ropuina chu a ni.
KHUAL LIAN HNIAKHNU
CHHUIIN AIGUPTA-AH
Ṭhian ṭha nih tling leh ṭhian ṭha nih tlin tak, ka ṭhian bul Zoramthanga chuan a pâwlpui ṭhin leh a ṭhiannu Dr Rosy Lalmalsâwmi Khûma lehkhabu buatsaih, Aigupta Ramah Chhûngkaw Thianghlim (Naupang Isua, Mari leh Josepha-te Aigupta Rama An Tlân Chanchin) [Pure Heart Diagnostics, Phek 160, 2016] chu min rawn “thar tem” a. Ani hi zawng a bengvarin, a hmelṭha ṭhin a nia.
Rosy hi sikula kan pâwl chunga awm a ni a. Hmeichhe hawihhai, hawiharh, hmelṭha, leh huhâng ngah tak a nih avang khan hriat a hlawh hle a. Kei phei chuan hriatrengna chhan tur ṭha (lêm lo) tak ka nei.
Mary Mount School chhak tlângah khan hmeichhe zun in a awm ṭhin a. Chuta Rosy-i zunram thiar lai chu Alvin-a khan a lo bihthla pek a; a bihthlatu kha tu nge a nih a hriatchian hmain a insaseng hman a. Sister hnenah kei, mitsir pawha lo mitsir ve hlek lotu kha min hêk ta tlat pek a nih chu. Keini ang mi chhe fa tan kha chuan thiamthu han sawi ve pawh kha, thîr-hlîng-nei pal hual vêl kara insawi chhuah tum ang chauh a ni a, awmzia nei hek lo. Headmistress office kawtah darkar khat ngawt min ṭhingṭhittir (a in-up rei tawh bawk a, remchang fahran lova ka han puah chhuahpui chu ka veng ta hawk e).
Chanchinṭha bu-a, ‘Lalpa vântirhkoh Josefa hnênah a mangah a inlâr a, “Tho la, nautê leh a nu hruai la, Aigupta ramah tlân bo rawh, ka hrilh leh hma loh che zawng chutah chuan awm reng ang che; Herodan nautê tiboral tûrin a zawng dâwn a ni,” a ti a. Tichuan, a tho va, a zân a zânin nautê leh a nu chu a hruai a, Aigupta ramah a kal ta a; tin, Heroda thih hma loh zawng chutah chuan a awm reng a: Lalpan zâwlnei kâah, “Ka fapa chu Aigupta ram ata ka ko chhuak a,” tia a sawi kha a lo thlen theih nân,’ (Mat 2: 13 - 15) tih thu lo lang kha Rosy-i chuan, an chhungkua-a Aigupta khawpui Cairo-a an khawsak chhung (2012 -2014) khan hriatchian a châk ta tlat a. Mihrât khawkhêng, hriatnaa tuihâl, a dang hnâwn tur a hmuh hma loh chu hrât lâka bei mi a ni bawk a, chuta a thawhrimna rah thlum tak chu he lehkhabu hi a ni.
Kum 2000 chuang daih kal ta a Lal Heroda’n, Bethlehem khua leh a vêl zawng zawnga mipa naupang kum hnih chin hnuai lam râwt chimit vek tura thu a pek vanga Chhungkaw Thianghlim râltlânna, an hniakhnu te chu a chhui kir a. A
ṭanchhan sawh nghet thei thil (confirmatory evidence) awm ang ang chu a hmunhma ngeiah kal chilhin, a khawn khâwm zel a.
Bible-ah hian Chhungkaw Thianghlim tlânchhiatna kawng te, Aigupta-a an châm chhunga an khawsak dan te, a ram mite’na an Khual Lian an lo thlen a, an lo dawnsawn dan te leh, Palestina-a an kir leh dan hi ziak a awm lo tluk a ni a. Chuvang chuan ṭawngka-a an inhrilh chhawn thawnthu hlui te, an thlahtute thurochhiah leh thurochun (apocryphal stories, Coptic sources, legends, oral tradition, etc.) te chu a vai zel a.
Lehkhabu chi hrang hrang a râwn hnem a, a hre âwm mite pawh a kâwm kual nual a, a theih ang angin châk a dap khawm a. He lehkhabu hi chu a chhui chetna leh zau taka a zirna (exposition) chu a ni. Aigupta rama Pathian a vehna, a ‘God hunt’ ang pawhin a sawi theih awm e.
Kristian a nihna avanga a lunglenna pawnlâng (layer of romanticization) aia thûkin a luhchilh a. Chutih rual chuan thlarau lam ram a varpawhna (spiritual insight) chuan a pui nasa hle tho bawk. A thu chai chu a Pathian thu ang leh a chanchin hlui ang zawng (biblically & historically)-in a thlir a. Uluk taka rem khawmin, a rawn chhawp chhuak a ni.
A kâwm hnung lamah, “Palestina a lêt tûra Angel in Josefa mumang ah a hrilhthu kan hmu a” tih ka’n hmu nghal pang (“Palestina-a lêt tûra Angel-in Josefa mumangah a hrilh thu kan hmu a,” tih tur ni âwm tak) khan a chhung Mizo ṭawng ziah dan chu chírì viau turah ka’n ngai deuh va; mahse, mi thiam pathum lai: Patrick Zaṭhuama, Lalchuangliana, leh KL Biakchungnunga te’na an chheh rempui a, an chûl mâmsak vang ni maw, a chhung thu ziah dan chu a felfai thawkhat fû.
Chuti chung chung chuan tho-mit-chhaih anga men tinuam lo deuh hmuh tur erawh a awm nual. Tuipui Sen (Red Sea) tih mai tur, “Tuipui sên” (“s” hawrawp tê leh “e” chunga thlûkna awm) han tih tlat te, sentence khatah “British ho” a ti zo zo chauh va, “Copt-ho” a ti leh a, a paragraph pawh a khar fel hma-in, “British hovin” a tih hnuai chiah-ah “French-ho leh British-ho” a tiin “hyphen” a dah (hyphenated) leh lawi si a; a ziah danah kalphung mumal a nei meuh lo. Mizovina “Rom Lalram” kan tih mai, Sap-hovina “Roman Empire” an tih hi, “Rome lalna ram” a ti tlat bawk pek a. Heti anga han thur chhuah tur hi khua tihar lo tâwk chu a awm zeuh zeuh reng; chu lam chu duhtâwk ang.
He ram fan bu (travelogue) ni tel bawk phêk tin hi lehkhapuan ṭha-mi, nâl chi (high-gloss surface)-a colour-a chhut dak thlarh a ni a. A ngaihnawm a, a bengvarthlak piah lamah, a hmuhnawm tel bawk. A bu-ah hian thlalak 220 chuang a chuang a, a ziaktu lâk deuh vek lehnghal. Milem pakhat hian thumal sâng khat a hen e, an tih hi a dik chuan, a milem ringawt pawh hi thumal 220000 chuang hu a nih chu.
Kristian ziakmi Karen Mains chuan, “Kristian nun hi ninawm, khamawm leh hneawm taka siam chu sual a ni,” a ti a; a sawi ang deuh hian Kristian lehkhabu pawh hi chuti anga kan chhuah chu sual ni êm lo mah se, thil ṭha tak chu a ni lêm lo. Pathian thu lam hawi lehkhabu tih avanga ngainawm lo taka ziah kher chu, amah kan mâkpa C. Ngûrthantluanga ṭawngkam han hawh ila, piangthar tih avanga thâwk uih tum kher ang a ni. He kan lehkhabu thlir lai erawh hi chu, tunlai ṭhalai ṭawng takin, a ‘boring’ lo tluanchhuak zakin ka hria. Zirmi (scholars), chhuibingmi (researchers), leh a nawlpui (general readers) tan kaihruaitu huang zaih (comprehensive guide) a tlin ngei ka beisei.
Thinlung chhungril aṭanga ziah a nih avangin rilru-ah thu a sawi fiah bik a, beng a fah tlat. Rosy-i rual hian Aigupta rama Chhungkaw Thianghlim sulhnu leh hniakhnu chu han chhui ve teh le.