KAN HIMNA TUR CHU

Rêl a lo lut a, hnam dang pawh an rawn lut. Kan hnam hi a him reng ang em? Hnam anga dam khawchhuak turin eng nge kan tih tur? Hnam dang hlauh viau emaw, huat viau emaw hi kan hnam damna tur a ni em? Hnam damna leh dam khawchhuahna turin eng nge kan tih ang?

Intodelh a ngai. Kutdawhin duh a thlang thei lo. India sawrkar hian kan state enkawlna tur hi min tumsak a ni ber mai a. Hman kumah khan state sawrkar leh sawrkar laipui hian state sawrkar sum mamawh hi a zatve ve ve, 50-50 intum sem rawh se tih thawm a rawn awm a; kan mengphâwk nghal ringawt a nih ber kha. Kha ringawt pawh khan sawrkar laipui thuhnuaia awm kan nihzia a tilang chiang hle a ni. Politician ṭhenkhat chuan “Kan duhthlanna ni chiah lovin India mi kan ni a, min chawm an ba alawm” tih ang deuhin ngaihdan an sawi a. Heihi zirtirna dik lo tak, kan rilrua chawmhlawm nih duhna min pe theitu, zirtirna him lo tak a ni. Thuthlung Hlui hun laiin Israel fate chu Aigupta ramah an khawsa a. A tirah chuan Josepha thla zar hnuaiah thlamuang takin an awm a. A thih hnuah pawh Josepha hming thatna avangin Aigupta mite lak atangin harsatna an nei vak lo. Mahsek um 200 vel a han ral leh meuh chuan ‘Josepha hre ngai lo lal dang’ a lo chhuak a. Israel fate chu tihduhdah tuarin, sal chhawra chhawr an hlawh ta mai a. An phur rit leh an bawih nghawngkawl an thing thla thei tawh lo. Chung lam van Pathian thiltihtheihna hmanga chhan chhuah an ngai ta hial a ni. Hman atang tawh khan mi khaw thlir thui deuh te chuan, ‘vai ṭha hi an ṭha reng kher lo vang’ an lo ti tawh ṭhin a. Nakinah chuan ‘Josepha hre ngai lo lal dang’ ang hi an la awm zel lo vang tih a sawi theih loh.

India mi kan nih hi kan duhthlanna a ni daih tawh tih hi kum 1986 June 30 zan atang khan India mi kan nihna hi kan duhthlanna a ni daih tawh a, chu chu kan hruaituten hming ziakin an nemnghet tawh a ni. Engpawh ni se, chawmhlawm tân duhthlan theih a ni lo va. India sawrkar laipui hian eng dan pawh min rawn siam khum se, kan intodelh miau loh chuan ṭan khawh theih loh hun kan nei hrim hrim dawn a; chu chuan hnam anga kan zahawmna leh himna a nghawng lo thei lo vang. Hmasawnna atana kan sum mamawh za zela 90 zet min rawn tumsak a. Sawrkar sum khawih phâk chin pakhatin a sawi dan phei chuan kan tum ve tur zaa 10 pawh hi kan neih loh chang a awm a. A lemin hna ṭan tawh angin an han report a, chu mi behchhan chuan zaa 90 zawng hi sawrkar laipuiah kan zu dil thin a; anni lah chuan a lemin kan dil tih an hre kiau tho a, mahse min pe leh hram thin a ni a ti. Hnam anga din chhuah tum ve tan chuan a zahthlak tih loh rual a ni lo.

Kan hmaah hian duhthlan tur pathum a awm: Zawi zawia sum hmanga chîm ral leh hnam anga ral hlen. Pahnihna: Hnam rethei tak, zahawmna nei mang lo anga dam khawchhuah ve hram hram. Pathumna: Hnam zahawm tak leh intodelh taka dam khawchhuah. Heng duhthlannate hi kan kuta awm, tuma nawr luih leh thlansak miah lova kan thlan tur an ni.

Kutdawhin zahawmna a nei thei tak tak lo. Chuvangin a chunga kan tarlan anga ‘min chawm mai tur a ni’ tih ang khi hnam zahawmna tibotu a ni tih kan hriat a ngai hle mai. India tangka hmangin hma kan sawn a; India hmasawnna chhawrin hma lam kan pan ve zel a. Eng emaw changin han inhàm puar ve viau ṭhin mah ila, kan intodelh loh lutuk avangin kan vaupung hian a thawk thui thei meuh lo a ni. Retheihna atanga nawmsaknaa kai chhoh hi a nuam viau a; nawmsakna atanga retheihnaa tlâk hniam erawh chu tawrh thiam a har hle. Tunah hian India zar zovin kan lo intem vir lak lawh tawh si a, a hnung tawlh zawngin kan kal ngam miah lo ang. Chutiang chu a nih avangin hun ṭha kan nei lai hian sawrkar laipui sum kan dawn ang ang hi hmasawnnna ruhrel hmantlâk din nan kan hmang thiam ngei tur a ni.

Chutianga sawrkar laipui sum dik taka kan hman theihna tur chu Corruption laka fihlim a ni.

Corruption hi tih takzeta kan do a ṭul ta hle mai. Kan hnam zahawmna hralhtu chu KS leh Drugs Addict te hi an ni lo. Ram dangah leh State dangah pawh nawhchizuar leh ruihhlo ngai tam tak an awm a; an kutah hnam zahawmna a awm lo. America ramah zahmawh behchhana eizawng an tam e mem a, ruihhlo ngai pawh an tam. Chungho avang chuan America kan hmusit ngai lo. Hnam zahawmna hralhtu diktak chu Politician leh Officer lian eiruk hmangte, inrelbawlna mumal lote hi an ni.

Delhi tlanga mite khuan min hre chiang em em tih hi kan hre tur a ni. Kan ei rûk nasatzia hi an hria a, a hnam pum ang hian min ngaisâng miah lo. Sawrkar laipui sum ringin kan kal bek bek a; chuta kara kan han hlemhle ve lehzel hi hnam dang tan hian ngaihsan kan har hle lo thei lo a ni.

Ruihhlo avanga buaina te, mipa an thi zawih zawih mai te hi a pawi a. Heng hi a chhan hrang hrang a awm mai thei. A chhan hrang hrang awm theite hi a bul ret atanga chhui chhuah a, zir chian a, a tihdamna ngaihtuah a ngai hle mai. A chhan tam tak zingah chuan Corruption leh inrelbawlna fel lo hi a tel ngei ang. Hei hian tun hma atanga corruption leh inrelbawlna fel lo kha a huam vek a, tunhma kum eng emaw zat atang khan a rah kan seng chho mawlh mawlh mai a ni. Kan ram leh kan hnam hi him se kan duh a nih phawt chuan “Tun” hi insiam ṭhatna hun a ni nghal tur a ni.

Corruption leh Kristianna hi a inrem thei lo reng reng. Thuthlung Thara Corruption kan hmuh hmasak chu Anania leh a nupui Saphiri te kha an ni a; an ram hralhna man an zêp ṭhen a, an thih phah hial a ni(Tirthkohte Thiltih 5:1-11). An nupa sum kha Petera mi mal chanpual tur a ni lo va, an za vaia an inṭawm tur a nih avangin Petera khan a ngai thu tak hle a ni ngei ang. Kutkem neiin a mi mal sum lo ruksak zauh ni ta se, Thuthlung Thar zirtirna atanga ngaihtuah phei chuan a ngaidam mai awm e a tih theih hial a ni. Mahse a mi mal chanpual tur a ni lo tlat mai a, a thîkthu a chhe ta hle mai a. Ṭawngkam mawi lo ni lo se, a hau hlum tawp mai a nih kha. India sawrkar atanga kan rama sum lo lut hi Chief Minister mi mal ta tur emaw, Minister mi mal ta tur emaw, Sawrkar Officer mi mal tu emaw ta tur a ni lo va. Mipui sum leh mipui chanpual a ni. Chu sum chu tu mahin lo lâk heka lo tihchingpen theihna an nei lo. Mizoram, ‘Kristian State’ ti hiala kan chham ṭhinah hian Thuthlung Thar Kohhran duhtui dan atanga ngaihtuaha hauh hlum ve tlâk tak tak hi kan inpèl suau suau mai awm e. Hlemhle leh ei rûk hmang apiang hauh hlum erawh chu tunlai rorelna kalhmang a ni tawh lo va; mahse, hrem erawh chu an phu hliah hliah a ni. Ei rûk hmang Politician leh Officer lian hrem loha an chhuah hian sual kan khawi ngam a; Sawrkar sum hlêp ru mi pakhat a fihlim hian misual 10 dang a hring zel thin. Chu chuan ṭhalai nunah a chhe zawngin nghawng a nei a; hnamin a tuar lo thei lo a ni.

Inrelbawlna a ṭhat loh chuan hlemhlêtna a tam lo thei lo va; hlemhlêtna a tam chuan inrelbawlna a chhe ngei ngei bawk thin a; a eng zawk nge hmasa, inrelbawlna ṭha lo nge hlemhlêtna sawi thiam a harsa hle; an inchawm tawn a ni ber. Chuvangin inrelbawlna ṭha lo leh hlemhletna hi a ruala do chi a ni. He thil pahnih, ngêt lung anga kan hnam kertute hi kan do theihna tur chuan hruaitu tha kan mamawh a; mi thiam huaisen eng emaw zat kan mamawh bawk a. Kan ram mamawh chhanna ni turin kan lehkhathiamte leh sakhua leh NGO leh politics lama kan hruaitute an rawn thawh chhuah a; mipui min hruai a ngai a ni.

(Kan chhunzawm ang)