AWMPUI CHUNGCHANG HI

Hmanlaiin awmpui kan nei ngai lo. Amaherawhchu kan khawsak dan lo danglam zel avang te, kan eizawnna avangte hian chhungkaw tam takin awmpui kan mamawh a. Hmanlaia nau awmtu hran rawih ngai lova pi leh pute nen tang ruala inpeizawn ang kha kan khawsak dan leh kan eizawnna nen a rem tawh lo va: awmpui tel lova khawsa hlei thei lo tam tak kan awm ta a ni. Indem theih a ni lo. Mi thenkhatin Family Planning kan uar a, fa neih tlem kan uar avanga awmpui mamawh kan ni emaw an ti a. a teuhin a hnai lo. Awmpui kan mamawhna leh fa kan neih zat hian inzawmna a neih dan ber chu fa kan neih avanga awmpui mamawh kan ni tih hi a ni.

Tichuan mi tam takin awmpui kan han nei ta a; hmanah chuan Burma lama kan mizo unaute kan han awmpui phawt mai a. Chetzia leh ṭawng lamah an lo danglam deuh a; house servant na na na chu mi tam takin an hmusit viau mai a. Fiamthu thawh nan an hmang fo a; “Chingi chuan chu ti kha ti” tih hriat tur a tam hle. Hetiang hmuhsitna boruak avang hian ‘Mizo 2’ tih ṭawngkamte hi a lo pian phah a.

Hun a lo kal zel a; khawvel ram sukthlek hi hmakhawsang ata tawh danglam zel ṭhin a nih angin Burma ngei pawh a lo dang lam a. Burma mi tam tak chu hlawh ṭha zawk leh ram changkang zawkah an insawn a; Burma mi awmpui tur an vang ta duak mai a; keimahni mi leh sate kan han inawmpui ta a; a hma aiin kan buai ta daih mai a ni.

Awmpui zingah hian che maksak tak tak, tunhmaa kan hriat ngai loh te pawh a lo awm ta. Kar khata zan khat tal riak chhuak lo thei lo te, zanlaia lo leng daih chi te, a ruka lo KS ta mai te pawh an awm an ti. An khawsaziaa zilh sawt reng reng lo an tam mai.

Mizo leh Mizo chu kan lo innel ngang mai hi a ni a. Hmanah sawrkar hna lama kan hotu hian vai a awmpui a. Mizo awmpui lova vai a awm pui tlat chhan ka zawt a. “Mizo chu a buaithlak, han be ṭha deuh ila an ṭhianpa emaw min ti a, han zilh ila sual min ti leh bawk si,” a ti. Chhiahhlawh nih kan lo thiam lo em em mai a ni tih a lang a. Mi ina an han awm hian mi ṭhenkhat chuan hnathawk tura awmah an inngai lo, in nghak tur ringawta awm emaw an inti tlat a. Thawh tur sawia tum buau buau ngam te, sawi chin chiah chiah bak mahni rilru puak chhuaka thawh tum miah lo te pawh an awm. Mi ṭhenkhat phei chu thawh tur han sawia bung deuh deuha an pi te chhang ngam pawh an awm hial a ni.

Kutkem nei hi Burma mi kan awmpui ṭhin lai ai khan an lo tlem chuang hauh lo mai a. Sual hi keimahniah hian a lo awm ve tho tih a chiang hle. Sum leh pai chauh a ni lo, an awmnate thawmhnaw leh tlereuh, rangkachak ṭhi leh bengbeh leh zungbun lo chhep relh duh te pawh an awm zel mai.

Khawchhak lam unaute an han vang duak mai kha awmpui tur an vang em em a. Mi tam takin awmpui zawn ringawt pawh luhai thlak an ti ṭan mai a. Chutah awmpui lam ngaihtuahtu inti, anmahni tawngkam takin, ‘agency’ an lo ding ta a. Kan fel duak dawn emaw tih laiin min tibuaitu chu ‘Agency’ an tih mai te hi an ni leh lawi tlat a. Heng nula zingah hian mi rinawm tak tak leh taima tak tak an awm a. A buaithlakna chu hmun khatah an awm rei duh lo leh an awm rei thei lo hi a ni. Agency an tih maite kal tlanga awmpui an han neih hian awmpui zawn hmuhsak man an la a. Hei hi chu tihawm tak a ni hrim hrim a. Mahse he awmpui zawn hmuhsak man it avang hian an nulate hi hmun khata dah rei duh lovin an la chhuak a; hmun dangah an dah leh a; awmpui zawn hmuhsak man an la leh a; chutiang chuan kan nula te hi sumdawn nan an hmang ta niin a lang. A nula lam hian insawn hreh hle mah se anmahni enkawltu agency intite hi an hnial ngam si lo a ni awm e. Thla thum lek lekah te an chhuak a, awmna dang an hmu leh a; chutiang reng reng chuan a ruaitute tana luhaithlak deuh maiin thil a lo kal chho ta a. Mi tam takin ‘agency’ kal tlanga awmpui zawn hi a ṭha lo an ti ta hial a ni.

Hlawh leh an hna hi ngun taka ngaihtuah chuan hniam lutuk a ni lo. Sahbawn leh tui te, an thawmhnaw sukna te, an mutna te nen anmahni ruaitute hian an tum vek a. Tuna an hlawh let tlangpui hlawhin anmahniin in hrang chang dawn ta se an khawsa thei mang lo ang. In luah man te, electric bill te, tui bill te, an mobile phone recharge-na te, an ei leh in man, chawhmeh man te, an ni tin khawsaknaa an mamawh, toothpaste, sahbawn engkim mai hi mahniin tum dawn se, an khawsa hlei thei hauh dawn lo a ni. Heng zawng zawng hi an hlawh tel nghal avangin tuna pawisa faia an hlawh tlangpui 6000 to 10000 a tlem miah lo a ni. Chubakah, awmpui hna thawk tur hian Educational Qualification bithliah a awm lo. Taima leh rinawm ni se a tawk khat hle.

Chutih laiin an hlawh a ṭha thaw khat alawm tih avanga an zavaia hlawh hi a pawng a taka hrut rual ngawt chi a ni lo. Heng kan awmpuite hi an awmna chhungkua a zirin an inhah hleih em em a. Chhangchhe deuh ina awm te leh chhungkaw member pahnih pathum lek, hul har tawh chhungkuaa awm te chu hlawh thuhmun hlawh chi an ni lo. Chhungkaw member tam na na na chu thawmhnaw suk tur thlengin a tam bik lo thei lo va. Chubakah kan khawsak dan a zirin hna a intam hleih hle bawk dawn a ni. Awmthei chhungkua, chawhmeh chi nga aia tam hmeh ziah leh chawhmeh tlem te hmeh thin chhungkua chu eirawngbawl ringawt pawh a inhahthlak hleih ang a, hun leh tha pawh an sen tam hleih ngei ang. Kan in leh lo pawh a inang lo nasa hle a. A zau zawng a in ang lo va, a sak phung a inang lo bawk. Square feet 4000 ṭheuh ṭheuh, a ṭhen chu chhawng thum lai a ni thei a. A zau zawng belh khawm inang rau rauah floor khat chauh leh floor thum lai chu enkawl a inhahthlak hleih hle bawk ang. Chuvangin hlawh hi hrut rual chi a ni lo va. Amerawhchu an awmnate chhungkua leh in leh lo a zira mumal taka hlawh bi thliah erawh chu a hun tawh hle thung a ni.

Awmpuite hi mihring ve tho an ni tih pawm ngam hi awmpui ruaitute mawhphurhna a ni. Mihring an nih ang ngeiin rights pawh an nei ve. Awmpui an nih avanga mipat hmeichhiatna lama lo zuam viau ngawt tur a ni lo va. Hlawh chung changah pawh a hun takah an hlawh hi kan pe tur a ni. India ramah awmpui kan tih ang deuh leh lang kal, domestic workers ni ve tho si belhkhawm hi an tam ngang mai a. Mi ṭhenkhatin maktaduai 50 zet niin an ring a. Kum 2012-a an chhiar dan chuan nuai 39 vel a ni a. Heihi chhut hmaih a nih an ring hial a. Eng pawh ni se maktaduai tel teh meuh chu an ni hrim hrim a ni. Heng zingah hian hnam hnuaihnung an tam lawrlak a; chu chuan anmahni ruaitute atangin en hniamna a hring a ni maithei, kut thlak te, mipat hmeichhiatna lama nawr luih te, kum tling lo rawih te, hlawh pek ṭhat duh loh te a a hluar viau niin an sawi.

Keini State-ah erawh chuan hnam hnuai hnung leh chi chungnung kan awm lo va. Mizo leh Mizo kan inawmpui mai a ni a. A chunga harsatna khi tlem deuh ngei tura beisei theih a ni ang.

Sawrkar a inrawlh a hun ta hle. Awmpui leh a buaipuitu(agency) te hi registration fel tak leh kalhmang fel taka enkawl an ngai tawn a ni. Dan hi awm ringawt mah se hman a nih loh chuan dan awm loh nen a danglam lo. An awmna leh anmahni hming leh address, an Aadhar card xerox te hi an awmna tur veng enkawltu Local Council-ah theh lut thlap zel se la. Sawrkar hriatpui ngeiin engkim ti sela, agency lamin an duh duha an sawn kual an tithe hi tak tak a nih chuan titawp se la an mahni tan pawh a ṭhain a him ber dawn a ni.