Dr Lalchhuanawma Tochhawng

Guest writer

Dr Lalchhuanawma Tochhawng

SCIENCE LEH KRISTIANNA LEH SAKHUA

“Science leh Kristianna, A Indo Em?” tih a lo chhuak a. He lehkhabu hian Sakhua leh Science inkar thu sawi a sawi lo va, Kristianna leh Science inkar sawina a ni.

Sakhua leh Science inkar thu kan ngaihtuah hian, Muslim an ni emaw Hindu an ni emaw, Kristian an ni emaw, anmahni sakhua bak an ngaihtuah thleng meuh lo. Chu chuan an thlir dan a tikhingbai lo thei lo bawk. Heng sakhaw pathumte hi an inang lo em em a, sakhuaa a lai lum chang lo thei lo Pathian chungchangah phei chuan chhim leh hmar ang maia an inhlat theih dan a awm a. Chuti chung chuan Science an thlir danah inanna tak an nei lawi a. Theory of Evolution chungchangah phei chuan an inthurual tih theih hial tur a ni(Zaa za erawh chu a ni lo).

Science hrilhfiah tum danah kalhmang thuhmun an hmang theuh. Anni sakhaw lian pathum chauh hi an ni lo, New Age sakhua te thlengin science hrilhfiah danah kalhmang inzui an nei a. Chu chu anmahni tel ve theihna tur ngeia hrilhfiah an tumna hi a ni.

Heng sakhaw pathum kan sawi takte atanga an hrilhfiahna tam takah chuan science hian ramri a nei lo emaw tih mai tur a ni chawk. An sawi fiah tum dan ṭhenkhat, entirnan JP Moreland hrilhfiahna ang phei hi chu a bawplawkah laksak ila, “Kelpui hi Bawngpui a ni ve tho” tih ang deuh a ni. Bawngin ki a nei a, hnu te a nei a, ke pali a nei a, mei a nei a, no a paiin hnutein a chawm a; hmul a nei a. Heng zawng zawng hi kelpui pawhin a nei vek. Chuvangin kerlpui hi bawngpui a ni ve tho tih ang a ni ber.

A nih leh Sakhua leh Science inkarah hian ram ri a awm chiah em? Science leh Science ni lo inkarah hian ramri a awm lo ti an awm a; an tam lo. Ramri khawng taka siam duh an awm bawk. Heng ramri te hi a chian vak lo chang a awm hrim hrim bawk. Mahse ramri awm miah lo anga ngaih tur erawh chu a ni lo. India leh China inkarah ramri buai a awm a; Assam leh Mizoram inkar ramri a buai a. Anni lam leh keini lamin ramri kan tih a inang lo. A chian loh avang leh buai a awm avangin ramri a awm lo tihna erawh chu a ni miah lo va, a awm avang zawka buaia chiang lo a ni. Chutiang bawkin Science leh Science ni lo inkarah hian daidanna chiang lo lai awmin lang mah se ramri chu a awm tho tho a. A awm avanga inhnialna chhuak thin a ni.

Science huanga sakhaw mite do rawn hlawh ber chu Theory of Evolution hi a ni a. A tir atangin an bei nasa hle a. America rama Conservative Christian chauh an ni lo va, India rama Hindu zingah pawh dotu an tam hle a. Tuna rorelna chang mek hnuaiah phei hi chuan an do nasa leh zual a ni.

Mi tam takin Theory of evolution an do chhan leh an do dan chu he theory an hriat chian loh vang a ni ber. Minister pakhat chuan, “Kan pipute pawhin zawng atanga mihringa chang an la hmu lo,” tiin theory of evolution a hnawl a. Zawng atanga mihringa chang hi hmu tak tak ta ila Theory of Evolution hi a dik lo tihna a ni zawk dawn a; a hre fuh lo viau a ni. He theory sawiselna atana an hman tam tak hi scientific evidence a ni lo va, sakhaw rind an behchhana ngaihdan siamna a ni.

Sakhaw la runthlaktuten an sawisel laiin mi tam takin an sakhuana kalsan chuang lovin an pawm mek bawk a. Hindu zingah ngei pawh theory of evolution pawm an awm a; pawm satliah mai ni lo, Darwin-an Natural Selection a duan hma daih kum sang hnih dawn lai kal taah Rig Veda-ah a chuang daih tawh an lo ti mek bawk a ni.

Heng sakhaw pathum zinga science beitute hmanraw lar tak pakhat chu “Kan lehkhabu Thianghlimah a inziak vek tawh a; tunlai science hian a hmuchhuak thar mai mai a ni” tih te, “Science-in a nemnghet” tih te hi a ni a. Islam leh Kristian sakhua aiin Hindu-ho hian sawi tur an ngah daih zawk bawk.

Matter leh energy intlukzia hi Bible-ah a lo inziak reng niawm takin Henry Morris-a chuan a sawi bawk a. Albert Einstein chuan formula hmingthang tak E=mc2 a hmuchhuak a. Energy chu mass leh eng kal chak zawng square puntir nen a intluk tihna a ni a. Thil reng reng hi energy hlawm tihna an ni ber. Atom chhunga chakna awm chu atom bomb chakna hnar a ni. Chu chu Hebrai lehkhathawnah a lo inziak daih tawh e tiin Hebrai 1:1-3 hi a rawn thur chhuak ta a ni.

Morris-a ṭanfung leh E=mc2 hian inzawmna a neih hmel loh hle.

Islam pawhin sawi tur an nei nual mai: ‘Hmanlai mite khan khawvel hi a phek duai niin an ngai a; kum 1597-a Sir Francis Drake-a kha khawvel mum thu fiah hmasa niin Quran erawh chuan Sir Francis Drake-a hma hian a lo sawi tawh e’ tiin Quran 31:29 hi Dr Zakir-a chuan tanfungah a hmang a: Quran 31:29– “Allah chuan zan chu chhunah chantirin chhun chu zanah a chantir tih in hmu lo em ni?” tih a ni a. Muhammad-a pian hma daih khan Grik miten khawvel hi a mum a ni tih an lo hre daih tawh a; geometry hmangin a len zawng awm ang te pawh an lo chhut hial tawh a ni.

Kum 2014 hnu lamah phei Hindu-ho hi a zual zawpui vailen hlo tih ang mai an ni ta a. “Hmakhawsangah khan Plastic Surgery an lo thiam tawh a: sai lu hi mihringah an vuah thei; thlawhtheihna ṭha em em, space a thlawk thei, tui chhunga che thei bawk an lo siam thiam tawh,” tih te leh a dang tam tak an sawi.

Electricity leh a behbawm kan hman dan te hi hmakhawsanga Vedic hun lai khan Hindu mifingten an lo thiamin an lo hmang daih tawh tih te hi thui tak awi tur an nei a. An thu hmeh bel erawh chu an pathiante hnena tawngtaina hla te a ni hlawm.

Kan han sawi takte leh a dang tam tak te hi thu tak taka lak theih loh, ‘Lalmanga nuin Summer Soltice a hria,” tih ang vel lek an ni. A chhan lian tak chu lamṭang atana Science hman tumna hi a ni.

Engtin zel nge ni ang? Kum 2015-16 chho velah, India ram sawrkar-in Medical science leh a behbawm a kalpui dan kha ka lo thlir ve a. ‘Hetiang zela a nih a, kum 25 a ral meuh chuan China leh Japan leh Korea te, Bangladesh ngei pawh hian Medical Science-ah chuan min tlansan nasa hle dawn a nih hi,’ ka lo ti ve a. Kum 10 vel chauh a la ral a, engtin tak awm zel ang imaw!

India rama politician leh sakhaw la urh thenkhatin Science an thlir dan hi khawthlangho thil angin an thlir a. Tin, British hnuaia kum 200 dawn an awm kha an la na em em a; chumi lo er chhhuak leh chuan chhuan tur leh hnam leh sakhua anga chapopui tur an dap a. An lo fin ve thin zia tihlan a; nep bik lo anga lan tumin ṭan an la a ni ber a. Hei hian science hmasawnna lamah eng ang chiahin nge min nghawng ang sawi lawk a har hle.

Science hi khawthlang mite lo din chhuah ni ngei mah se an ta bik a ni lo va. Kristian sakhaw zuitute kha a bul tumtu an ni ngei tak naa science leh Kristianna hi thuhmuna ngaih tur a ni hek lo. Chhiarkawp kan chawh apianga pawimawh tak ‘zero’ hi India rama an lo chin chhuah a ni a, Hinduism nen erawh chuan sawi zawm tur a ni lo ang bawk hi a ni.

Keini ve hi eng tak ni zel ang imaw? Science behchhana thu tlukna siamna turah politics behchhanin thu tlukna kan siam tlat thin ni te pawhin a lang. Entirna chu Covid -19 len laia Lungleia test-na hmun din kan harsat em em danah khan a lang thei ang.

Science kal hmang hi famkim lo mah se a aia ṭha kan nei rih lo. Chu kalhmang chu hmanlai miten Philosophical Inquiry an tih thin chhawm nun zelna a ni a; a famkim lo a nih pawhin kan ram enkawl danah te, politics kan thlir danah te hian hmang thiam ila ṭhangthar tan a ṭha ber dawn a ni.