UPSC LEH MIZO KHAWTLANG NUN

Ṭhang khat lian zet kal taah khan local television-ah lemchan ka en a. A changtupa chu hna ṭha tak hmu hlim a ni a. A hna hmuh thar chungchangah an han interview ta a. A zawttu chuan “KṬP-a i inhman avangin harsatna i tawk em?” tih ang chi zawhna hi a zawt a. A changtupa chuan KṬP programme-a a tel ṭhin avang te, a inkhawm ṭhin avangtein a hna zawnnaa a inbuatsaihnaah harsatna a tawh loh thu a sawi zat zat mai a. Lemchang an ni a, KṬP progamme tihhlut tum rana a thawnthu pawh ziak an ni awm e. Mahse le, a tak ram leh lemchan ram chu a lo inhlat em em mai si a. Mizo zingah UPSC inziak tling kan nei hlei thei ta reng reng lo a nih hi. Kan neih chhun te chu khawvar lam arsi ang pharh mai an ni a; kutzungṭanga chhiar tham lek mai an ni ta.

Mizo khawtlang nun hi nuam kan ti a; nuam kan tih chhan leh a nawm dan hi en chian a, siam ṭhat ngai siam ṭhat ngam hi kan hmasawn zelna atan a ṭul ta niin a lang. Nuam kan tih chhan hi kan comfort zone a nih vang leh, chu chu kan kalsan ngam loh vang a ni pakhat awm e. Nuam zawng zawng hian hmasawnna a lo thlen lem si lova; a bulṭhut lam enchiang si lovin kan indem tawn luai luai mai a ni.

Kan kal dan ngai hi kan ngaina a; kan thlak hreh em em mai a. Kan bul vela mi te tih dan leh kan ṭhen leh rualte kal dan anga inkaltir kan tum a. Mi dang anga awm turin, mahni ni mai ngam lo turin Primary school atangin kan inhrual a ni ber a. Mahni ni ngam lo na na na chuan mahni inrintawkna hnam dang zingah kan nei nep bik a. Kan comfort zone kan kalsan ngam meuh loh chhan hi mahni inrintawkna kan tlakchham vang a ni ber. Discipline chhuanlama naupang kan khap dan tam tak hi enchian chuan a ṭul lo hle niin ka hre thin. An puitlin huna an la tih tho tho tur, sawrkar dan kalh pawh ni hlei lo thlengin mi dang nen inanga siam tumin kan khap sak a nih hi. Naupang chuan huai taka amah a nih theihna a ni chuan a sam tikir mai se, hnawihsen hnawih mai se, a duh leh a sam chu tisen mai rawh se. A nulat tlangval hunah heng hi a la ti dawn tho tho a; khapsak aiin tihdan dik kawhhmuh a hlawk zawk ang.

Zirtirtute bawk hi han sawi leh ila. Bible chuan “Zirtirtu chuan zirtir tlat rawh se”, a ti a. Zirtirtu ni si a, mahni hna tlansan fo an tam hle mai. Kum sawm zet aikal la te pawh an lo awm a ni hi. Engtia awm thei nge Kristianah? Science subject zirtirtu pakhat chuan a zirtir pahin Bible nen a khaikhin a; Bible dik zawkzia a sawi char char an ti. NEET leh JEE a India ram naupang dang el phak zirlai a chher chhuak thei dawn em ni? Scientific theory nihphung a man pha miah lo tihna a ni a; Scientific literature tak tak a chhiar tlem hle tih a lang bawk a. Bang se la, Revival Speaker ah ṭang se ram tan a ṭha zawk ang.

Ri i siam tlem deuh ang u. Veng tin leh khaw tin mai hian Information centre kan nei a; au rinna hmangin thu kan puang a. A ṭangkai rualin tunlai technology atanga thlirin a outdated tawh a ni. Chhungkaw tinin phone kan nei a, mi mal ang pawhin mi zawng zawng deuhthaw hian phone kan nei tawh a. Whatsapp hmangin chhungkaw group, veng chhung group hrang hrang kan siam fer fur tawh a. Aurinna kan puan tam tak hi phone hmanga inhrilh a tawk hle a ni. Veng pakhatah chuan NGO pakhat din ni lawm turin aurinna hmangin an inau khawm vak vak a. Memberte khan phone an nei a; Whatsapp group an siam bawk a. Engati nge aurinnaa inauh khawm an la ngaih fo? Huau huau boruak siam len duhna vang leh koh khawm chawp ngai an ni em ni? Veng pakhatah chuan zan reia thawm nei chi khawl nena hna thawh an khap a; entawn vek ila a ṭha hle.

Huau huau kan ngah lutuk a, kan lawm lutuk bawk. Diktak chuan mihring nun atana pawimawh hmasa hriselna leh zirna aiin huau huau kan ngaipawimawh zawk. Kan nunah hian huau huau hi tihtlem a ngai hle tawh a ni. Kan inhuho dial dial hi a ṭhat rualin mi mal nun a titlem lutuk a; inphut tawnna a tisang a; mahni leh mahni nun kan inen hman lo va, mi dang kan the kan the mai a nih hi.

Chhiat ni ṭhat ni hi engatinge kan tih zangkhai theih loh? Ruatfela nuin Mitthi Privatise tih lehkhabu a ziak a; ngaihtuahna tithui tak a ni a; a chhiar tur leh ngaihtuah zui tur awm taka langte hian an chhiarin an ngaihtuah zui ang em le?

Chhiat ni ṭhat ni kan tite thei lo hi ngaihtuah chian chuan, kan sawi tak elementary education atanga kan inhrual dan leh tleirawl aṭanga puitlin thlenga khawtlang kan inhruai danin a nghawng chhuah niin a lang. Mi mal nun aia huho nun ngaipawimawh turin kawng kan sat a; conformity thupuia nei chungin naupang kan hrual a. Mahni kan ni ngam ta meuh lo va. Mahni nihna ang chiahin nupui pasal kan innei ngam lo va, mahni nihna ang chiahin kan thi ngam lo. Kan nihna aia ropui deuh hleka nupui pasal neih hi sawngbawl kan tum a; kan nihna aia ropuia invui liam hram kan tum bawk. Chu chuan a ṭul chin chiah bakah sum leh tha sen a ti tam a ni.

Mahni nih mekna aia sanga awm tura thawhrim hi hmasawnna thlentu a ni a. Mahni nih ngam loh avanga kan chet dan tam tak erawh hi chu hmasawnna lam hawi a ni lo; keimahnia inrin tawk lohna thup kan tum vang a ni hlawm awm e. Chu chu en chianin a ropui lua lo va. Kawng thar kan dap a ngai ta a ni. Engtin nge kan tih ang?

Hmahruai ngam veng leh khua kan mamawh. Zarkawt vengin khawhar in riah an tihtawp dawn khan mi tam takin an sawisel luai luai a. Mahse tunah chuan kan titawp vek tawh a nih ber hi. Anni veng khan hmahruai lo se tihtawp duh ru deuh siin kan la kalpui reng awm asin. Tunah hian khua leh veng huaisen deuh awmin hma han hruai se kan zui leh sup supin ka ring. A bultantu nih hi a harsa ber chu a ni. Entirnn:- (A)Mitthi reng reng chhungkuaa inmen tlaivar duh chu inmen tlaivar se, chhungkuaa invui mai an duh pawhin an duhthlannaah dah ngam ila. Chutiangin aurinna au chhuah kher an duh loh chuan au lo mai ila. Phone leh Whatsapp hmangin a hre tur chin chuan an hre vek tho dawn a ni. (B) Inneihna hi biak in hawng kher lo, man inhlannaa duhtawk mai tur an awm pawhin kohhran hian pawmsak mai se la. Biak in ni kher loah pawh(Biak in hawng thei chin pawh) mahni in lama zangkhai taka tih an duh chuan an duhthlannaah dah phal mai bawk ila. Thianghlim taka inneihna kan chawimawi duhna avangin inneih hmaa puk lawk lo chu ‘Biak inah ngei’ kan ti a; mahse hei hian kan nunah nghawng a nei tak tak lo. Biak in hawng lova innei an tam daih zawk a; biak in hawnga innei ngeite pawh hi an virgin vek tihna a ni miah lo vang. A lemah hian i lungawi reng lem lo vang u.

Sawrkarin zirna siam ṭhat a tum hle niin a lang a; a lawmawm takzet a ni. A ler atanga ṭhuai lovin a bul thum, Elementary Education aṭangin bul ṭan se la. Mi thiamten Elementary School atana ṭul an tih te, Elementary Education kalpui dan tur an sawite hi zawm ngei turin tuna school awm sa zawng zawng hi phut chhuak vek se la. Zawm thei lo chuan an school an khar mai tur a ni tiin hma han la teh se. Sawrkar hi huai taka a chet phawt chuan kan insiam ṭha thuaiin a rinawm.

Tirhkoh Paulan ‘kan buante hi tisa leh thisen an ni si lo’ a tih ang deuhin All India Level exam hrang hranga kan inelpuite hi KTP programme nei lo, YMA programme nei ve lo; chhiat ni that ni kan hman anga hmang ve lo an ni a. Hengho el tur hi chuan kan insiam rem a, kan insiam ṭhat a ngai a ni.