
Guest writer
NexGen
KAN MAMAWH – PATHIAN ṬIH HARHNA
Hnam bil thawnthute hian hnam nunphung leh zia thui tak a tarlang ṭhin a. Mizote hian nula leh tlangval inhmangaihna thawnthu te, fahrah khawngaihthlak thawnthu te leh dawi rawng kai thawnthu, mak leh ngaihnawm tak tak kan nei ṭeuh a. Amaherawhchu, hnam dangte neih ang, thawnthu fing leh zirtir nei ṭha takte hi kan nei tam lem lo niin a lang a; hei hian ngaihtuahna a tithui hle. Ram leh hnam anga harsatna kan hmachhawn dan te, hmathlir thui tak kan nei hleithei lo te hi, kan hnam zia nen inkungkaihna a awm ang em, tih a ngaihtuah loh theih loh a. Thlanrawkpa khuangchawi thawnthua savun lehkha, laisuih lehkha aia ṭha, a chhunga buh leh sa, sum leh pai, thiamna leh finna tinreng awm, uiin min put bosak daih mai kha kan tuar tak tak emaw ni a tih theih rum rum a ni.
Kan ram hian lehkhathiam tam tak a nei a, veitu pawh a haihchham lo va. A lo din chhuah a, hma a sawn theihna turin Mizote hian ngaihtuahna tam tak kan seng ve ngei mai. Hmasawnna kawng tam tak awm mah sela, ram leh hnam anga intodelhna kawngah te, kan hming tithang tlawmtu sual kan dona kawngah te erawh hma kan sawn hlei thei lo va. Hmana kan harsatnate ching fel si lovin, hmasawnna leh changkanna thlipui hian, Mizote hi, a duhna lam lamah min len ni maiin a lan chang a awm.
Vawiinah hian, ram leh hnam lo din chhuahna atan Pathian thuneihzia hi kan ngaihtuah thar leh a ṭha hle mai. “Leilung leh a chhunga thil awm zawng zawng hi Lalpa ta a ni a, Khawvel leh a chhunga chengte nen hian,” (Sam 24:1) Sam ziaktu chuan a lo ti a. Aigupta lal Pharaoa kha Pathianin a tun din chhan chu, “… ka thiltihtheihna entir tur che leh khawvel zawng zawnga ka hming a lo than theih nan,” (Exodus 9:16) a ti mauh mai. Babulon lalram hnua lalram lo ding leh tur, Medo-Persia, Greek leh Rom te pawh sawi lawk theitu chu kan Pathian hi a ni.
Khawvela ram changkang leh hnam fing, kan ngaihsan em emte pawh hi a tirah chuan Pathian leh a thua innghat vek an ni tih kan sawi fo tawh a. Amaherawhchu, heng ram zinga ṭhenkhat hian, hmasawnna atana pawimawh, zirna ṭha te, sawrkar ṭha te, science leh technology lama thiamna te, hmasawnna ruhrel ṭha leh a dangte an nei vek chungin, tlakchhiat lam an pan leh mek a. Hetiang hi a nih avangin, kan ram hi, min petu Pathian duh dana enkawl a, din chhuahpui turin khawvel thiamna leh finnaah ni lovin, Lalpa ṭihna aṭanga chhuak finnaah zawk kan innghah a ngai a ni.
‘Lalpa ṭih’ tih hi mi tam berin kan hriatthiam dan chu ‘Pathian thuawih’ tih hi a ni. Lalpa ṭihna hian, Pathian thuawihna piah lamah, a ropuizia hriatna avanga mak tihna leh a zahawm em avanga zahna a kawk tel a. Pathian ṭih tur chuan Pathian nihna leh a zia te, a thiltihtheihna te hria a, Amah nena inlaichinna nung neih a ngai a ni. Pathian ṭihna hi hlauh avanga Pathian hnaih ngam lohna ni lovin, hmangaih avanga hlat phal lohna zawk a ni, ti pawhin an sawi ṭhin.
Pathian ṭih chu a hmangaih ang hmangaih a, a huat ang huat hi a ni. Kan Pathian hi Pathian thianghlim a nih avangin Lalpa ṭihna leh sual huatna hi a inkawp tlat a. Mihring hlauhna, mi mitmei venna leh an ngaihdan pawisak luatna nen erawh a inkalh tlat thung. Mihring hlauhna hi thang, sual kawnga min hruai fotu a nih avangin, Lalpa ṭihtu chuan mihring chawimawina ni lovin Lalpa hnen aṭanga chawimawina chauh a zawng ṭhin. Lalpa ṭihnaah chuan rinna chak tak a awm a; harsatna leh buainaah pawh, a kaw tawpa ṭan hmain, Lalpaah a tlu lut hmasa zel ṭhin.
“Lalpa ṭih hi finna bul a ni a. Mi Thianghlima hriatna hi hriat thiamna a ni,” tih Thufingte 9:10-ah a inziak a. RT Kendall chuan Pathian ṭihna aṭanga chhuak finna hi ngaihtuahna hman thiamna (presence of mind) ni lovin, “Thlarau Thianghlim rilru tel ve zelna hi a ni,” tiin a sawifiah a. Pianpui emaw, zir sanna emaw aṭanga neih theih finna ni lo, Pathianin min dahna a, a hun leh hmun a zir zela lo awm finna zawk hi kan ramin a mamawh chu a ni.
Lal Nebukadnezzaran mumang a neih khan, a hrilh fiahna mai ni lo, a mumang nen lam khan sawi turin mi fingte kha a phut a. An finna leh ngaihruat thiamna hmanga chhui dawn tur engmah an neih loh avangin mi fingte khan, chung chu pathiante chauh lo chuan an hriat loh tur thu an sawi a. Daniela erawh chuan mumang leh a hrilhfiahna kha a rawn hre thei tlat thung a; a finna kha Pathian aṭanga chhuak tih hai luih chi rual a ni lo. Tuna kan ram hun tawn mekah pawh hian, kan thiamna leh finna hmanga kan sut kian theih loh harsatnate hma chhawn turin, chung lam aṭanga chhuak finna kan zawn a pawimawh hle.
Sam 25:12&14 (CL)-ah chuan, “Lalpa ṭihtute chu an kawng zawh tur thlan dan a zirtir ang ... Amah ṭihtute chu Lalpa ṭhian an ni a, A thuthlung pawh a hrilh chiang ṭhin,” tih kan hmu a. “Thu ka pek che u apiang in tih chuan kan ṭhiante in ni ang,” (Johana 15:14) Lal Isuan a lo ti bawk a. Pathian ṭih leh thupek zawm hi a kal kawp tlat avangin ringtute hi Pathian ṭhian kan ni vek kher lo a, a kawngte kan hre ṭhin lo niin a lang. A mi Israel-te ngei pawh kha, Lalpan a thiltihte a hriattir a; mahse, a kawng erawh chu Mosia hnenah a hriattir thung (Sam 103:7).
Abrahama leh Mosia te kha Pathian ṭih mi, ‘Pathian ṭhian’ an ni a; a thuthlung pawh chiang takin a hrilh a. Lalpan hmathlir, ram tiam Kanaan a hmuhtir a, an kawng zawh tur a hriattir zel a. Lalpan anmahni a kan a, an inbe fo va; a rilru pawh an thlaktir thei hial a ni. Ram a lo din chhuah theihna atana hmathlir neih pawimawhzia kan hria a. Keimahni leh kan ram tan hmathlir nei a, kawng zawh tur kan hriat theih nan Pathian i ṭih ang u.
Lota, Abrahama nau fapa kha, mi fel, tunlai ṭawngkamin, mi piangthar a ni ngei a. Amaherawhchu, Pathian ṭihna, sual huatna, kalsan duhna tak tak a nei lo a ni ngei ang; Sodom khua, mi suaksual tak tak awmna thlengin a puan in a sawn zel a nih kha. Sodom leh Gomorra khuate tihboral a nih dawn khan, khaw chhunga awm Lota khan engmah a hre ve lo va, Abrahama erawh Lalpan a hrilh lawk a. Lota leh a chhungte him nan nasa takin a dil a, chhan chhuahin an awm thei ta a ni. Abrahama leh Mosia anga Pathian ṭih mi, Thlarau Thianghlimin thil lo la awm tur a hriattir, Mizoram tana dai theu a, ram chhana Lalpa hmaa ṭang tur kan va mamawh em!
American psychologist, Abraham Maslow chuan mihring zawng zawngten kan mamawh nia a hriat, a pawimawh dan indawtin a hnuaia mi ang hian a chhep chhuak a.
1. Dam khaw chhuahna atana mamawh, ei leh in, silh leh fen, mut hahchawlhna adt.
2. Himna – in leh lo, eizawnna nghet adt.
3. Mi dangte nena inlaichinna – chhungkua, ṭhen leh rual adt.
4. Mi dangte hriat hlawhna, zahawmna, zalenna, mawina adt.
5. Mahni theihna sang ber thlen duhna. Hei hian khawvel thila theihtawp chhuah piahah thlarau lamah, nun awmzia leh dam chhan hriat te, chumi tihhlawhtlin duhna te a huam tel a ni.
Mi tam tak chuan, heng mihringte mamawh zingah hian, a hmasa pathum bak hi kan chanah kan suangtuah pha meuh lo a. Amaherawhchu, khing zawng zawng khaikhawmna, sum te, chawimawina te, nunna te hi inngaihtlawmna leh Lalpa ṭih man (lehlin pakhatah chuan, inngaihtlawmna hi Lalpa ṭihna a ni) a lo ni reng mai (Thufingte 22:4). Thufingte ziaktu chuan finna hi thupui ber a nih avangin kan thil neih zawng zawng chân pawha nei turin min hrilh a (Thufingte 4:7). Lalpa ṭihna avangin eng pawh chân huam a ngai a; mahse, chungte chuan a lawmman kan dawn tur hi a hen pha ngai dawn lo. Lalpa ṭihtute tan chuan tlakchhamna reng reng a awm si lo!
Lalpa hi kan hun vawng himtu, tun hun atana kan chakna leh kan chhandamna, kan ram a lo din chhuah theihna atana finna leh hriatna min petu a lo nih theihna tura chabi pawimawh ber chu, Lalpan a ngaihhlut em em, a ‘ro’, ‘Pathian ṭihna’ hi a ni (Isaia 33:6). Zawlnei Isaian Lal Isua chungchang a sawinaah, “Lalpa thlarau - finna leh hriat theihna thlarau, remruatna leh chakna thlarau, hriatna leh Lalpa ṭihna thlarau chu - a chungah a fu ang. A lawmna chu Lalpa ṭihnaah a ni ang …,” (Isaia 11:2) a lo ti a. Lal Isua chunga fu, Lalpa ṭihna thlarau ngei mai hi kan ramin a mamawh chu a ni. Kan ram tan harh tharna dila ṭawngṭai ṭhinte hian, inlungrualin, ‘Pathian ṭih harhna’ i dil ang u! Lalpa ro, Lal Isua lawmna ngei hi, ṭih dek chunga Pathian hnena kan dil chuan, kan ṭawngṭaina leh dilna hlante ngaihthlakin a awm ang a, Pathian ṭihna thlarau chu kan chungah leihbuakin a awm ngei ang.
- Juliet C. K. Lian