
Guest writer
NexGen
ÊNG
American Singer lar tak, Chester Benington, Linkin Park vocalist chuan hla lungkuai tak mai ‘One more light’ tih a phuah a. ‘Chhiar sen loh arsi zinga pakhat lek eng khi bo ta se, tu nge ngaihven lem ang le?” tiin hla lungkuai tak a phuah a. A hla aṭang hian a nun thim leh beidawng tak tieng theitu, a harsatna hrethiam a, hmuh thiampui a, a nun ngaihlutu a awt hle niin a lang. A hla ngaithla a, amah duh em emtu tam tak zingah khan a harsatna hmuhpui thiamtu leh ngaihventu, a nun thim tak tieng theitu a hmu zo lo a ni mai thei le. July ni 20, 2017 khan, a ro sum dollar maktaduai sawmthum vel zet pawhin chelh ding zo lovin, beidawngin a nun a la ta hial a ni. Êng leh mihring nunna mawi taka a tehkhin hian ngaihtuahna a tithui viau. Eng hian beiseina a keng tel a, chakna leh thlamuanna pawh a keng tel ṭhin. Mihring nuna êng mawi tak a thim hi chuan, lungngaihna thim chhah takin a zui ṭhin.
Kum 2023 Krismas khan Mission Veng bazar thla vel chu mawi taka chei a nih kha. Kawng tluanin eng mawi tak tak a intlar thla tuar a; Krismas boruak a ni bawk a, mipui pungkhawm kha hmuhnawm tham an ni. Kawn chei enin mipui tam tak an lo kal a, thla an la chuai chuai reng a; a chhehvela sumdawng tan pawh malsawmna a rawn keng tel nasa khawp mai. Kawn chei vang khan, ei leh in dawr phei chu, customer buaipuiin kan phe suau suau a ni ber mai.
Kum 2024 Krismas a rawn inher leh chuan kawn chei a awm ta lem lo va. Kum hmasa lama eng mawi tak lawma mipui tam tak punkhawmna chu a reh ruih a, mihring hmuh tur an vang pharh thung. Veng dang, eng hmanga kawn an cheina lamah chuan mipui an pungkhawm luih luih ve thung a. Mihringte hian eng awmna lam kan pan dul dul a ni deuh ber mai. Eng hi rannung tan chauh ni lovin, mihring tan pawh a hmuhnawmin a hlu hle a ni. Mihring nun a tiphurin, hlimna leh lawmna min siamsak thei tih a hriat hle.
Pangpar lar tak, NIHAWIPAR tia an vuah hian chanchin ngaihnawm deuh mai a nei a. Greek ṭawnga Helianthus (helios - ni, anthos - pangpar) an tih chhan pawh, a par hi ni zung awmna lam zawngin a hawi kual a, a hmuh veleh ni lam hawiin a ding nghal chat ṭhin a ni awm e. He nihawipar hi - beiseina, chakna, rilru dik/ngil, hlimna leh inzawmna ṭha tak entirna niin an sawi hial. Thim lam thlir lo va, a eng lam thlir hram hram mite hian rilru ngil leh dik, beiseina leh chakna, hlimna an nei ṭhin tihna a ni ber mai.
Puk dangdai leh hmingthang tak, ram dang pawhin an neih tam loh, New Zealand rama Waitomo hmuna Glow-worm Cave ka tlawh ve hlauh mai a. Glow worm (rannung êng thei) hi New Zealand leh Australia ramah lo chuan hmuh tur an vang hle a, an awm duhna hi puk chhungah a ni tlangpui ṭhin. Kan puk tlawh pawh hi puk sei/thui tak a ni a, tui a luan luh reng vangin awm chen vel a tling reng bawk a. Lawngah kan chuang a, kan lut thui telh telh a, a thim telh telh bawk a. Kan guide tih loh chu tumahin light ken an phal lo va, ani chuan a khat tawkin kawng a chhun eng zeuh zeuh ringawt a.
Glow-worm awmna kan thlen chuan, puk thim tak chhunga eng mawi tak, arsi ang maia mawi, kan khawih phak maia awm chu kan hmu ta a; ka mit hmuh tawha ropui ber pawl niin ka hria! Kha puk thim leh ṭihbaiawm tak kha, khang rannung eng mawi tak khan puk mawi berah an chhuah a ni ber mai. Chutah chuan ka rilruah thu a rawn thleng nghal a, “Pathian hian kan mit hi hmuh theih nan chauh min pe lo, mawi taka hmuh theih nan a siam a ni,” tih hi. Êng hian mawina a keng tel a, chumi hmu thiam apiang chu an hahdam mai ṭhin a ni. Mihring nunah hian chu êng mawi tak chu a awm vek a, hmuh thiamsaktu erawh kan mamawh vek a ni.
Ka rilru a kal thui zel, mi nun thim leh hrehawm taka hlimna leh beiseina hmu thiam tlattu te hi an va hlu ṭhin em! Heng mite hian nunna an pawtsei fo ṭhin. Kan mitte hi mi che sual leh tisual lai hmuh nan chauh ni lovin - mi mawina leh hlutna inphumru hmuh nana kan hman hian a hlu ber a. Chutiang mi chu khawvel hian a mamawh telh telh bawk a ni.
Theiriat, Lunglei-a piang leh seilian ka ni a. Theiriat hi Lunglei lamah chuan tlang sang pawl tak a ni a. Sap Upa leh Pu Buanga te lo vahvaih tawhna, ringtu hmasa khawsakna hmun a ni a. Ṭiau chhumin a bawh chuk reng ṭhin avangin rannung chi hrang hrang hi an tam thei khawp mai. Zan lamah phei chuan êng bawm rannung hi an thlawk nuai nuai ṭhin a.
Zan khat chu rannung chi hrang hrangin ka room-a light an bawm sep sep chu hmuhnawm titakin ka en reng a. Nakinah chuan light chu ka off thut a, rannungte chu an tal buai hlawm hle mai a. A ṭhenin bang an su a, a ṭhen chhuatah an tla a; amaherawhchu, ‘dumde’ pakhat awm ve chu a tal buai hauh lo va. A mawng lama êng de ve ve hmang chuan a kalna tur a hmu thei a, bang pawh su lovin tukverh lamah chuan a thlawk chhuak ta daih mai a ni.
Kha dumde khan a kal duhna chin en turin amahah khan êng a awm bik tlat! Mi tam tak chu mite êng siamah kan innghat nasa lutuk a, an êng a thimin kan tal buai leh ṭhin. Pathian aia mihring tlawn leh tihlawm tur ngah lutuk mihring chuan amahin kawng a zawh thui thei ngai lo. Rawngbawlna kawngah pawh mi lian leh thiltithei zawkte tihlawm tum reng renga hun hmang an awm ṭhin. Mahni kea din hi eizawnna kawnga hlawhtlinna chauh ni lovin, ringtu nun atan pawh hian a lo ni.
Ringtu nun kawng dik hria a, mahni thlarau nun chawm turin Pathian thu kan zir a, amah kan pawl ṭhin a pawimawh hle. Mite thusawi ngaithla a, an chawm tura indah ringawt hi a awm theih viau dawn a lo ni. Mi dangte tawnhriat leh dai chin ringawt kan ngaihthlak hian, Pathian duh ve em em chungin, a duh anga nun dan a thiam loh theih viau a ni.
Martin Luther King Jr. chuan, “Thimna hian thimna a tibo thei lo va, êng chauhvin a thei. Huatna hian huatna vek a tibo thei lo va, hmangaihna chauhvin a thei thung,” a ti a. Mihring kan buai telh telh a, ngaithlatu leh ngaihsaktu, hrethiamtu leh hmu thiamtu kan mamawh telh telh dawn niin a lang. Hmangaihna nena mi hmu thiam a, mite chak lohna leh tlin lohna haider a, an ṭhatna leh tlinna hmu thiam tlattu hian mi nunah beiseina leh hlimna thar an siamsak ṭhin.
Japan ramah, miten hming lem an pek ‘Do nothing guy’ an tih, a hming tak Shoji Morimoto a awm a. A hna aṭanga an ban hnu chuan tihtur engmah a hre lo va. Hnathawh nei lo leh engmah ti lova a awm reng hnu chuan company a din a; a hna chu mite ngaihthlak a ni. Amah chu hawh theih niin, mi thusawi ngaihthlak chu a hna lian ber pakhat a ni. Counselling thiam a ni lo va, therapist pawh a nih lem loh vangin zawhna chhan leh counselling pek a tum lem lo va, tawi leh awlsam thei ang berin zawhna a chhang mai ṭhin. Mahse, rei lo teah hriat a hlawhin, pantu a ngah ta hle a ni awm e. Mi tinin an buai em em avangin tu tan mah hun an nei tawh lo va, mite harsatna hrethiam a, hmu thiamtu an tlem telh telh a. Chutih laiin, hlutna nei lova inngai, ṭhalai, mahni nunna lak mai duh an pun zel avangin he thil hi a buaipui ta a ni. “Mi tin hian hlutna leh mawina kan nei ṭheuh va, chumi hmuh thiampui leh hriat thiampuitu chu an mamawh ber niin ka hria,” a ti.
Miin eng nge an paltlang hre hauh lova lo dem ve em emtu ai hian, an harsatna hrethiam a, hmuhpui thiamtu kan pun zel a ngai a ni. Mihring nun buai tak hian, hrilhtu aiin ngaithla thiamtu, mi nun mawi taka hmu thiam a, hrethiamtu kan mamawh telh telh dawn niin a lang. Mihringin beiseina a neih chhung chuan hlimna leh lungawina hi hniam tak, ban phak maiah a lo awm ṭhin. Beiseina nei tawh lo tan erawh hla takah a rah mai ṭhin zawk a ni. Mi ṭhatna lai hmu thiam tlattu, an nuna beiseina meichher chhi theitu te hi, beidawnna khawvela chengte tan êng mawi tak an ni ṭhin.
- H. Muansangpuia