
Guest writer
NexGen
ABRAM, LALPAN A KO CHE
Hman deuh khan Derek Prince-a sermon, a thupui, ‘Pasalte leh Pate’ (Husbands and Fathers) tih hi ka ngaithla a. Chu sermon-ah chuan, “America ram khawtlang nun chhiatna bul ber chu pasal leh pa nihna phatsantu mipate (renegade males) vang a ni,” tiin a sawi a. Naupan lai aṭanga ‘Nu Essay’ ziaka seiliante hian pate pawimawhna kan lo ngaihtuah ngai lohzia min hriat chhuahtir a. Tun hnai lawka pavalaiten, “Lalpan min ko ta, Zoram pavalaite,” an han ti thar thut pawh hi thil awm lo pawh a lo ni chiah lo a ni.
Hmasang ata tawh fanau enkawl hi nute kutah dah a ni chawt ṭhin a. Pate erawh chu hemi kawngah hian thlan loh leh rin tlak loh zawka ngaihna kan nei ṭhin. Amaherawhchu, nau te hi hmeichhia leh mipa inkar aṭang chauha rawn insiam thei a ni a; chuvangin, hmeichhia leh mipa enkawlna hnuaia seilian turin Pathianin a ruat tih hi a chiang em em a. Tin, Bible-in fate zirtir tura a tihte hi pate hnena thupek a nih deuh vek mai. Tun hnaia zir chianna tam takin fanau enkawlna kawnga tihtak zeta pate an tel pawimawhzia leh an tel loh pawizia a rawn tarlang chho zelte hian Pathian remruat dan ṭhatzia a rawn tichiang zel niin a lang.
Pa pawimawhna sawi lai hian, vanduaina avanga pa nei tawh lo tam takte rilruah an lo lang lo thei lo va. Hringtu pate an awm lo a nih pawhin pa anga en theih, mipa puitling, nu leh pa unaute, pute leh khawtlanga pa ṭha, entawn tlak tak takten he dinhmun hi an luah thei tho a ni. Pa tel lova fanau enkawl nute aia thawk rim leh harsatna tawk nasa an awm awm lo ve. Mahni chauha, puitling taka fanau enkawl seilian, nu ṭha, fak tlak tak tak tam tak an awm tih kan hre ṭheuh a ni.
Naupang enkawlna kawng a, a ṭha zawnga pate an tel ve hian, a tlangpuiin, naupang nunah nghawng ṭha tak tak a awm a, tlem han tarlang ila –
1. Pate nena inlaichinna ṭha tak nei naupangte chuan midangte dinhmun hriatthiamna an nei a, mawhphurhna an hria a, nungchang lama harsatna an nei tlem. He inlaichinna hian Pathian an hriatthiam dan thlengin a nghawng thei a ni.
2. Ngaihhlut an ni tih an hriat avangin mahni inngaih hlutna leh inrin tawkna an nei a, midang lak aṭangin tihduhdahna (bullying) an tawk tlem a, humsual an dai tlem.
3. Fate ṭhatna tura ramri kham hrang hrangte hi paten an kenkawhna hmunah zawm a hlawh duh bik.
4. Paten an chhawn chhaih leh infiampui ṭhin naupangte rilru a hrisel. Pate thlazar hnuaiah chona thar hmachhawn dan te, a him china infiam dan te, chak emaw, chak lo zawk nih dan te, thutlukna siam dan te, an beisei ang lova thil a lo thlen ṭuma hmachhawn dante an zir ṭhin a. Hei hian hlawhtlinna atana pawimawh em em lawmman nghah theihna, tawrhchhelna, teirei peihna, fan theihna leh ngai awh leh thuai theihna, a eng zawnga thil thlir thiamna te a pe thei a ni.
5. Naupangte hian pate an ngaisang em em a; chuvangin, paten awmze nei taka fate an kaihhruai hian kalphung dik lo thlak danglam ngamna an fateah an tuh thei a ni.
Malala Yousefzai, Pakistani hmeichhe tleirawl kha khawvela Nobel Peace Prize dawng thei naupang ber a ni a. An ram leh sakhaw dan kalhin, hmeichhiaten lehkha an zir ve theihna atana a hnathawh avangin kum 17 a nih laiin he chawimawina hi hlan a ni. Malala-i’n hetiang dinhmun a thlen theih chhan hi a pa, hmeichhiate tan school hawng a, lehkha an zir ve theih dan tur ngaihtuah ṭhin, Ziauddin Yousafzai vang a tih loh theih loh a ni. An ramah hmeichhe fa lo piang chu vanduaina anga ngaih a nih laiin a pa erawh chuan Malala-i piang lawm nan, mipa fate chauh an pek ṭhin pawisa nawi leh thei a pe a, a seilennaah pawh mipa faten hamṭhatna an dawn ang chu a lakah engmah a sum ngai lo. Estheri pawh kha, Persia ramah ram dang mi ni mahse, a pami Mordekaia enkawlna avangin lalnu a ni a, an hnam chhan chhuaktu a ni thei a ni.
Hetiang hi a nih laiin, a lehlamah chuan, thihna leh nupa inṭhenna avang emaw, fanau enkawl ngaihthahna avanga ‘Pa awm/neih lohna’ (Fatherlessness) hian naupang nunah nghawng ṭha lo tam tak an nei ve thung a. Nation centre for Fathering tih pawlin ‘Fathering in America polls’ a siamah chuan mi 72.2%-ten, “Pa awm lohna hi khawtlang leh chhungkuaa harsatna thlentu lian ber a ni,” an lo ti a. South America rama tualthahna, pawngsualna leh hmeichhe chunga hleilenna a hluar em em chhan bulpui ber pakhat nia an hriat pawh ‘Pa awm lohna’ hi a ni (Father A Nation).
Thil mak tak mahse, chiang em em pakhat chu mipa naupangte hian an pate emaw, mipa dang hnen aṭang lo chuan mipa nih dan an zir thei lo. Nuten ṭhahnemngai takin, mipa ṭha tak an nih theihna turin enkawl ṭhin mahse, mipa an ni ve tlat lo a ni. Hmeichhe naupangte pawh hian, an paten anmahni emaw, hmeichhe dang an dawr dan aṭangin mahni inngaihdan an lo siam ṭhin a. Pa mit aṭanga hmangaihna dik hmu ngai lo hmeichhia tan hmangaihtu dik hriatthiam a harsa an lo ti hial ṭhin a ni. Tun laiin mahni anpui kawp tam tak an awm a, hei hi chhan hrang hrang vang a ni thei a. Mahse, hetiang kawnga harsatna nei tam tak lo enkawl tawh ṭhin, Dr Joseph Nicolosi chuan, mahni anpui kawp ṭhinte zingah pate nena inlaichinna ṭha leh hrisel tak nei a la hmu lo tih a sawi a ni.
Fathering in America polls-in a tarlan danin, pa awm lohnaah naupang leh tleirawl rilru lama harsatna nei an tam a. Thlahthlam leh phatsan ni-a inhriatna an nei nasa a, mahni inhmuh hniamna, midang zinga awm peih lohna, depression, anxiety, mahni intihliam leh intihlum hial pawh an tam bik hle. Ruihhlo ngawlvei, tleirawl laia nau pai leh tharum thawhna avanga tan ina tang an kawm zinga 70% bawr vel chu pa nei lo an ni. Tleirawl dan kalha khawsa man zinga 85% chu pa enkawltu nei lo an ni a, man nawn an ni fo bawk a ni.
Kan ramah hetiang zirna mumal tak hi awm lo mahse, ram danga thil thlengte hi inenfiahna atan kan hman a duhawm hle mai. Vanglaini Zoram Titi 2023 – ‘Mizote’n ral lam kan pan em? (Nau piang tlem leh Mizo mipa thi tam)’ tih kha kan lo en chuan kan ram dinhmun a lang chiang viau mai. “Pa neih lohna hi kan ramin harsatna kan tawh mek a ni ve thei ang em?” tih zawhna rilruah a lo awm a ni. Mipa leh ṭhalai thi tam lutuk te, ruihhlo ngai enkawlna leh jail-a mipa tam lutukte hian khawvel dang ang bawkin mipa harsatna khirh tak ‘The Boy Crisis’ hi kan ramah a awm tih a tilang a ni.
The Boy Crisis
American Political Scientist, Warren Farrell-an a zir chiannaah chuan, an ramah hmeichhia aiin a let ngain mipa mahni intihlum an tam zawk a; jail tang 93% chu mipa an ni. Ram changkang kan tih zinga 70-ah mipate hi hmeichhiate hnungah an awm zel a. Kum 50 kal ta khan, zirna in hrang hrang aṭanga bachelor’s degree pek chhuahah mipa 57% niin, hmeichhia 43% a ni a. Tunah chuan hei hi a inlet thawk a, kum 2020 khan hmeichhia 58% niin mipa 42% a ni tawh a ni. Mipa zingah lehkha zir tluan peih lo an pung zel a; innghahna tlak pasala neih tur an tlem telh telh a, nupui-pasal inzawnna kawngah harsatna a thleng chho mek. Mipa harsatna tawk hi pa enkawlna dawng lo zingah an tam zual a ni (ARC 2023).
Malakia 4:5-6 (Amp)-ah chuan,
“Ngai teh u, Lalpa ni ropui leh rapthlak tak a lo thlen hmain,
Zawlnei Elija chu in hnenah ka rawn tir ang.
Ani chuan pate thinlung fate lamah leh
Fate thinlung pate lamah a hawi kirtir leh ang;
Chuti a nih loh chuan, ka lo kal ang a,
Anchhiain ram hi ka nghaisa dah ang e,” tih kan hmu a.
Ram hi nghaisaka a awm a, a chhiat vek lohna atan pate thinlung fate hnen lama a hawikir hi a pawimawh tawp khawk a ni. Abrama (ngaihhlut emaw, chawimawi pa) kha Abrahama (mi sang tam takte pa) ni turin Pathianin a ko ang khan, kan rama mipa leh pa, kan ngaihhlut em emte hi, tisa mai ni lova thlarauva mi tam takte pa ni turin Lalpan a ko mek che u a ni. Lu chhum, ban chhum huama hmelma laka nunaute hum ṭhin Mizo mipate kha, chhuan tharte kaihruai turin kan au a che u. Mipa, thinlung inhawng, hmangaih tur leh hmangaihtu an mamawh a ni. Abrahama angin, mi ṭha famkim ni bik lo mah ula, Pathian ṭihna nena rinna a in din tlat chuan, chu chu in felnaa ruat niin, Lalpan a tithlawn lo ang che u. A kotu che u chu a rinawm a, tih pawh a ti bawk ang (1 Thess 5:24). Kan ram leh hnam tan, ‘Nang malsawmna ni ang che’!
- Juliet C. K. Lian