DANGLAM NGAM ṬHALAI

Kum zabi 18-na laihawl vela khawthlang rama harh chhuahna a lo thlen khan, miten khawtlang leh ram ang pawha danglamna a thlen nasat theihzia an hmu a. Chung danglamna thlentu hmanraw pawimawh tak chu ṭhalaite hi an ni tih an hre chhuak bawk a. Ṭhalaite thil tihtheihna leh an tha chhawr thei turin, an rilru sukthlek zirna leh chhuan hrang hrang zia zirna te an kalpui ṭan nghal a. Kan ramah pawh ṭhalaite pawimawhzia kan hre chho ve zel a, anmahnia awm theihna herh haw a, an tana kawng hawn pawh kan tum ve hle ṭhin a ni. Amaherawhchu, hriatthiamna tel lo tumna ringawt hian rah a chhuah mawh hle a; kum zabi 21-ah pawh chhuan hrang hrang zia zirna kan la nei lo va, an rilru sukthlek hrethiam turin zirbingna hmuh tur a la awm lova, hma kan sawn hlei thei lo a ni.

Tun lai ṭhalaite, a bikin tleirawl leh rawlthar te hi, mahni inhriatchian duh em em, an nihna zawng reng an ni a. An inchei danah pawh, an hma chhuante ang lo takin ‘branded’ kher an duh tawh lo va, an nihna ni-a an hriat pho chhuak thei ang berin an inchei mai ṭhin. Nu leh pate thlazar hnuaiah nun awmzia leh dam chhante an ngaihtuah nasa a, thil mawi an ngai hlu a. An thil hmuh leh hriat tam tak avangin khawvel chhe mek zel hi ngaiah an nei a, a nih dan ve tur renga ngaih chin an nei a ni. Khawtlang leh chhungkaw rulrel inthlak danglam nasa avangin inchhungah hun an hmang tam a, harh vang lo an tam hle a. Thiamna leh hriatna a pun nasat avangin an hma chhuante angin an ‘inti fing’ em em tawh lo va. Thudik an duh a, mahse mitin kan danglam avangin thudik hrang hrang awm theiin an ngai a, ngaihdan hrang neite pawh an zah thiam tawh hle a ni.

Mihringte hian kan nihna tak tak hre turin kan chhung lam kan inen a, kan chhehvel kan en leh a, chuta ṭang chuan ngaihdan kan siam mai ṭhin a. Amaherawhchu, Pathian ṭih ṭhalaite chuan an nihna chu min Siamtu, Lalpa Pathian hnen aṭang chauh hriat theih a ni tih an hria a. Lalpa Pathianin ama anpuiin, mipaah leh hmeichhiaah a siam tih an hria a, an nihna an hai ngai lo. Chi thlah a, khawvel luah khat tur an nih an hria a, chu thupek chu mipa leh hmeichhia inneihna aṭang chauhvin a zawm theih tih an hre bawk a. Lalpa hriatna leh ama mi hriat nihna chauh hi mahni inhriat theihna a ni tih an hre tlat ṭhin a ni.

Zawlnei Mika buah chuan, “Aw mihring, ṭha chu a entir tawh che a ni; Lalpan a phut che chu eng nge ni? Dik taka tih leh khawngaihna ngainat leh, i Pathian nena thuhnuairawlh taka len dun a ni lo vem ni?” tih kan hmu a. Pathian mi hriat ṭhalaite chuan, dam chhan an zawnnaah, khawvelah thil ṭha tih tur tam tak awm mahse, Lalpan ṭha a tih, dik taka tih, khawngaihna ngainat leh thuhnuairawlh taka Pathian nena len dun hi an ngai pawimawh hmasa ṭhin a ni. Mihring aiin Pathian mitmei an veng zawk a, chu chuan huaisenna a pe a, mihring hlauhna thang ata chhuah zalen an ni ṭhin. Thudik chu tam tak a lo awm a nih pawhin, Pathian chauh hi a thu chhuak a tak thlentir thei tura thil tihtheihna vawrtawp nei a ni tih an hria a, Pathian thutakah an inphun nghet ṭhin a ni.

Mihringte hi kan tawn hriat inbelhkhawm kan ni an lo ti a, a dikna chen a awm. Kan thil tawn hriat, hmuh, ngaihthlak leh nun phung te hian kan khawvel thlir dan, nungchang, ngaihhlut zawng, rilru sukthlek leh rinna kawng hial pawh a nghawng a. Chuvangin, Pathian hria ṭhalaite chuan thil dang zawng aiin an thinlung an veng ṭha a, an thil hmuh leh hriat bakah an nun danah an fimkhur em em a. Dikna, thianghlimna leh rinawmna hi an innghahna, an nun kar chehtuah an hmang tlat a ni.

Kan khawvel hun tawng thlir hian Daniela bua, “… tawpna hunah chuan mi tam tak an tlan vel ang a, hriatnate a pung dawn a ni,” a tih ang mai kha ni tawhin a lang a. Mi tin kan hmanhmawh em em a, indaih lo reng rengin hun kan hmang a ni. Hman deuh kha chuan, ṭum khata thil hrang hrang ngaihtuah a, tikawp theite kha mi chhuanawm leh ṭangkai tih an ni ṭhin a. Amaherawhchu, tunah chuan, ngaihtuahna la peng thei thil a tam lutuk avangin, mi hman tlak ni tur chuan thil pakhata insawrbing theih a ngai tawh zawk a ni, tih hi ṭhalai fingte chuan an hre tawh a ni.

Min awm tleitu kan phone-a app hrang hrangte hi a thlawna download theih deuh vek an nih avang hian a man kan pe lo emaw kan ti fo. Tun hunah chuan kan pawisa ni lovin kan rilru pek theihna (attention) hi kan sum hlu a ni a, chu chu hriain sumdawngte leh app siamtute hian kan rilru leh ngaihtuahna chelh rei thei dan tur ber zawngin an intlansiak sup sup tawh a ni. Kan rilru kan pekna lamah chuan kan ipte pawh kan hawng mai ṭhin tih hi an hrechiang hle a ni.

Dikna duh ṭhalaite chuan, an nunah leh social media platform-ah, dikna an ṭan ngam a, an lantir ngam ṭhin. Ngaihsan zawngte nun, an thawhrimna leh taimakna te hmuh kân a, entawn ve ngawt a, mahni nihna emaw lo tih ve ngawt hi a pawizia an hria a ni. A der emaw dawta intar chhuah hian midangte chu bum thei mahse mahni an inbum thei lo tih an hria a. Heng avanga mite hriat hlawh leh chan ṭha chan hi, an nihna tak tak aṭanga hlawh chhuah a nih loh avangin lungawina tak tak a awm thei ngai lo tih an hria a ni.

Ruih hlo leh mipat-hmeichhiatna hman khaw lohna lakah sual hua ṭhalaite chu an invawng thianghlim ṭhin. Hengte hi natna inkaichhawn theih hlauhawm tak tak, dam chhunga mi hriatpui lova hreawm taka min nuntir theitu, kai theihna a ni a. Chu aia pawi zawk chu, Pathian leh mahni taksa chunga thil tihsualna a ni tih an hria a ni. Pathian thu chuan, “Nawhchizuar zawm chu amah nen pumkhat an ni,” a ti a. Chuvangin, sual kalsan ṭhin ṭhalaite chuan, mi hrang hrang nena insuihzawm a, rilru bulbal nei lo nih an duh ngai lo.

Ṭhalai nih leh hlim taka awm hi thil inhmeh tak a ni. Lal Solomona ngei pawhin, “Ṭhalaite u, in ṭhat lai chen ula, in la naupan viau lai hian hlim rawh u,” a lo ti a. Mi tam takin Isua Krista hnung zuina kawng hi chânna leh hreawmna hlir ni turah an ngai a, upat hun atan an dah khaw tlai ṭhin. Ṭhalai danglam ngamte erawh chuan, nuam umin hreawm an um pha fo tih an hre thung. Isua Krista zuina kawngah hian, khawvelin a pek theih loh, lawmna, lungawina leh thlamuanna thuk zawk a awm tih an hria a, an kalsan phal tawh ṭhin lo a ni. Lalpa malsawmna, lungngaihna belhchhah ve ngai lo kha an tem tawh tlat a ni.

Chutiang bawkin, Pathian ṭih ṭhalaite chuan thununna leh ramri kham chhungah hian zalenna tak tak chu a awm tih an hria a. Pathian ram zauhna atana thawktu an nih avangin an nun leh an dikna chanvo an hmu lian ve ngai lo. Nunna hi Lalpa laka chhuak a ni a, Israelte Pathian thupek avang chauhva mihring dikna chanvo hi lo awm a ni tih an hre tlat a ni. Tun laiin, hei hi hre lovin, mi tam takin an dikna chanvo an hmu lian a, an tisa chakna tihpuitlin nan an hmang a, a petu Lalpa pawi an sawi mek a ni. Ramri kham awm lohnaah zalenna tak tak a awm thei lo. Lehkhachaih hi sang takah thlawk mahse a thlunna hrui a chah chuan rei a thlawk thei lova, leiah a tla leh mai ṭhin.

Kan buante hi tisa leh thisen an ni lova, van hmuna thlarau sual, Pathian kalh a hnathawk reng an awm avangin, mihring kan nih chhung chuan natna te, harsatna te leh lungngaihna te kan pumpelh vek thei lo. Amaherawhchu, Lalpaa rinna nasa tak neitu ṭhalaite chuan, chung harsatna lian tak tak, Goliatha ang maia an nuna rum ṭhaih ṭhinte chu Kalvari tlangah vawm thlukin a awm tawh tih an hria a, Isua Krista zarah hnehna an chang ṭhin.

Midang chunga ngilneihna lantir hi ring lo mite pawhin an hriatthiam theih Pathian zepui a ni tih an hria a, chak lohnaah an ngai ve lo. Vaivut mai an ni tih an inhria a, midang ṭanpuina leh duhsakna pawh an dawng thiam fo. Hreawm zawng zawng tihreawm belhchhah theitu chu lawm nachang hriat lohna hi a ni tih an hria a, chu chuan rilru lam harsatna neih theihna kawngah pawh nasa takin a veng ṭhin a ni.

Lalpan amah ṭihtute tan an thinlung duh zawngte a ui lo. Mi tam takin, “Lalpaah chuan lawm bawk rawh, tichuan i thinlung duh zawngte chu a pe ang che,” tih chang chawiin Pathian hnena lawmthu sawina tur an zawng ruai ṭhin. Pathian ṭih ṭhalaite erawh chuan Lalpa an nel a, amah chauhva lawmna an hmuh hian an thinlung duhzawngte chu pek an ni ṭhin, tih an hre thung. Inngaihtlawmna leh Lalpa ṭihnaah hian an thlarau, rilru leh taksa mamawh zawng zawng – sum te, chawimawina te, nunna te a awm tih an hria a, Amah nena inlaichinna hi an thlauthla phal lova, an bul ṭanna leh an nun kar chehtu atan an hmang tlat ṭhin a ni.

– Juliet C. K. Lian