YMA leh Khawtlang Nun

Li thûk lam pana Sangha man tura kan lawngte kan khalh hmain Young Mizo Association (YMA) lo indin chhoh dan kan hriat hmasak a ṭul awm e.

Kum 1935, June ni 3 (Thawhṭan) zan inkhawm banah kan missionary te leh kohhran hruaituten inpumkhatna leh thawhhona ṭha Mizoten kan neih zel theih nan Miss Kattie Hughes (Pi Zaii) awmnaah an inhmukhawm a, chutah chuan pawl din zai an rel ta a. Pu. C. Vanlallawma, YMA History (1935-1995) ziaktu chuan YMA hi tum lawksa reng vanga din an nih loh thu leh Pi Zaii ina an inhmuhkhawm aṭangin an din chho ta mai a nih thu a ziak tel bawk a ni. A tirah chuan an pawl din hming tur atan hian rawtna hrang hrang a lutkhawm a, chung zingah chuan Young Men Christian Association (YMCA) ang deuhin Young Mizo Christian Association (YMCA) tih chu rawtna langsar ber pawl a ni. Mahse Rev. David Edward (Zorema pa) chuan, "Christian kan tel chuan mi a hip tawk lo deuh ang e. Chuvangin Wales rama an pawl hming lian ber zinga mi Young Wales Association (YWA) ang deuhin Young Lushai Association (YLA) i ti mai ang u," tiin rawtna a rawn siam ve leh a. Chu chu ṭha an ti tlang hle a ni ang, lungrual takin an pawm ta a ni. Tichuan, YLA chu hnathawk thei tura din ni atan June nu 15, 1935 chu an ruat nghal bawk a ni.

Young Mizo Association (YMA) hi a tirah chuan Young Lushai Association (YLA) tiin kum 1935, june ni 15ah kan missionary te leh kohhran hruaituten ‘Vai Sikul’ an ti ṭhin Nepali School (Tuna Central YMA Office thlang a mi) ah sawn mipui kokhawmin hnathawk thei turin din a lo ni ta a ni. YLA din niah hian infiamna chi hrang hrang neih a ni bawk. India ramin zalenna kan hmuh hnuah Mizoramah pawh thil danglam a thleng chho ve zel a, Lushai tih aiah Mizo tih chu ṭha zawka hriatna a lo awm ta a. Chuvangin Kum 1947, October ni 7 ah Young Lushai Association (YLA) tih chu Young Mizo Association (YMA) tia thlak a lo ni ta a ni.

YMA dinna hmuna tel te hi chiang taka sawi theih vek ni tawh lo mah se, sawi dan chi hnih a awm thung a ni. YMA History ziaktu U. C. Vanlallawma ziah dan chuan – Rev. David Edward (Zorema pa), Upa. D. Thianga, Rev. L. Evans (Pu Niara), Upa. Chawngzika, Miss. K. Hughes (Pi Zaii), Pu. Muka, Rev. Chhuahkhama, Pu. Vankhuma, Pu. L. Kailuia, Pu. Lh. Liana leh Upa. Ch. Pasena te an ni a. Chutih rualin a dinna hmuna tel ngei Pu. Muka sawi dan chuan – Rev. D. Edward, Rev. L. Evans, Pastor Chhuahkhama, Pu. Pasena, Pu. D. Thianga, Pu. Muka, Pu. L. Kailuia, Pu. Vankhuma, Pu. Hrangaia leb Pi Zaii te an ni thung. Mizorama NGO pawl lian ber YMA kan neih theihna tura an hun leh tha sênga a dinna hmuna kalkhawmte hi an fakawmin Mizo tan ro chhe thei lo min lo phumsak si. An hlutzia hi kan la hre tulh tulh dawn a ni.

Khawtlâng nun siam ṭhat nan pawl pawimawh

Hmanlai chuan khawtlâng nun siam ṭhat nan Zawlbuk kha a pawimawh êm êm a. A chhan chu khawtlâng tana mi hnawksak leh kawhmawh bawl deuh te chu zawlbukah koin an zilh ṭhin a, a ṭul chuan an hrem nghal ṭhin. Zawlbuk kha nungchang leh nundan mawi inzirtirna hmun kan neih pawimawh ber a ni. A châng chuan zawlbuk rorelna in lal leh khawnbawl upa te rorelna meuh pawh a thlak danglam châng a awm ve ṭhin. Chutiang khawp chuan zawlbuk rorelna kha khawtlâng nunah pawh hmun a chang sang a ni.
Tunah erawh chuan zawlbuk kan nei tawh lo va, amaherawhchu zawlbuk ang thoa khawtlang nun siam ṭhat nana pawimawh YMA kan nei hi kan vannei hle. A chhan pawh khawtlâng nun siam ṭha tur chuan pawl anga hmalak a ngaih châng a awm ve ṭhin. Chuvangin YMA khawtlâng nun siam ṭha tura a hmalakna hrang hrang te hi kan sawi seng kher lo ang. Amaherawhchu khawtlâng nun siamṭha tura pawl pawimawh a nihzia kan lo hriat thar theih nan kan tum lam pan turin kan motor te i han tinung chhin dawn ila:-

Ruihhlo do :- Khawtlâng nun siam ṭhat nana pawimawh êm êm chu mimal leh khawtlâng nun tichhetu ruihhlo chi hrang hrangte hi kan do a ngai a ni. Ruihhlo hian mimal leh chhungkua nun a tichhia a, chu chuan ram leh khawtlâng nun thlengin nghawng a nei ṭhin. Chuvangin ruihhlo do hi a pawimawh zia hriain YMA pawhin kum puan atan a lo nei tawh ṭhin a ni. Pawl anga hmalakna ni ṭhin, mahse mipuiten kan ṭawiawm ṭhat loh chuan a hlawhtling tak tak ngai chuang lo vang. Ruihhlo do hi vawi leh khata reh duai theih a ni si lo a, hmalak reng ngai chi a ni.

Hliam enkawl :- Hliam enkawl hi khawtlâng nun siam ṭhat nan thil pawimawh tak a ni. A chhan chu hliam kan enkawl hian mi dangte kan ngaihsakzia a lantir a, chu chuan rah ṭha a chhuah rang bik a ni. Chutiang bawkin ruihhlo do a pawimawh rualin, ruihhlo avanga harsatna tawkte chhawmdawl leh enkawl zui hi a pawimawh. A ṭhen chu an taksa dam phawt nana enkawlna hmuna hruaite leh an pual liau liaua salvation camp neihte hi a ṭul ṭhin.

Inzirna neih :- Khawtlâng nun siam ṭha tur chuan a chhe lai zawn chhuaha siam ṭhat leh inzirtirna ṭha neih tam hi a ni. Inzirtirna hian nundan mawi leh ṭha min hriat thartir bawk. Chuvangin, YMA pawhin a ngai pawimawh êm êm a, sikulah te kal chilhin naupang te inzirtirna a neihpui ṭhin. Hei hian khawtlâng nunah rah a la chhuah ngei ang.

Ṭanpui ngaite ṭanpui :- Khawtlâng nun siam ṭhat nana pawimawh dang leh chu ṭanpui ngaite ṭanpui a, chhawmdawl hmasak hi a ni. A chhan chu ṭanpui ngai an awm lai a, ṭanpui lova kan en liam mai mai a nih chuan khawtlâng nun kan siam ṭha ngai lo vang. Chuvangin ṭanpui ngaite ṭanpui hi YMA pawhin a ngai pawimawh êm êm a, thuvawn atan a nei hial a ni.

Tlawmngaihna chhawm nungtu

Mizo nun mawi taka a pâr chhuahna chu tlawmngaihna kan lantirna hmun apiang hi a ni. Tlawmngaihna hi sawi fiah chi a ni lo a, a taka chet chhhuah ngai chi a ni. YMA leh tlawmngaihna hi thil kalkawp tlat a ni a, lak hran theih a ni kher lo ang. A chhan pawh YMA tih tur leh mawhphurnate hi tlawmngaihna tel lo chuan pial tlep chhunga liluh tum ang a ni. Pial tlepa liluh tum hi thil theih loh a nih ang bawkin, YMA tih tur leh mawhphurhnate tlawmngaihna tel lo chuan thil theih loh tluk a ni.
YMA hi tlawmngai pawl satliah a ni lo va, tlawmngaihna vawng nungtu pawl pawimawh tak a ni zawk. Chu bakah, YMA leh tlawmngaihna hi changkansan chi a ni lo. Chuvangin, Mizoten inpumkhatna leh thawhhona ṭha kan neih zel theih nan tlawmngaihna chhawm nungtu YMA hmalakna hrang hrangah theih tawp i chhuah zel ang u. YMA chu tlawmngaihna vawng nungtu a nihzia kan lo hriat thar theih nan kan kezungpui hawina lam apiangah kan mit i len kualtir ang u hmiang.

Chhiatni :- He khawvelah chhiatni leh ṭhatni tawng ṭhin kan ni a. A bik takin chhiatni bikah Mizo nuna tlawmngaihna lo lang ṭhinte leh chhiat tawk chhungkaw tana kan che chhuak ṭhinte leh; a kaihruaitu YMA kan nei bik hi kan vannei hle. YMA hi tlawmngaihna vawng nungtu a nihzia kan hriat fiah lehzual theih nan hetiang zawng hian lo tarlang dawn ila a ṭha awm e.

Mitthi lumen :- Mahni nawmna tur ngaihtuah hmasa lo va, tlawmngai taka chhiat tawk chhungkuate hnem tur leh thlamuan tura kan kalkhawm ṭhinte hi a va'n pawimawh tak êm. Zan khuain Pathian fak tura kalkhawmin kan zaiho ṭhin bawk.

Thlan laih leh mitthi vui :- Mizote hi inphum ṭhin hnam kan ni a, mi a lo thihin a phumna tur thlan laih ṭhin a ni. Tlangvalten thlan an lai ṭhin a, nulate pawh awl bik mai lovin thlan lai te ei leh in tur siamsakin an sem ṭhin. Tin, mitthi vui niin thlanmualah chauh ni lovin, mitthi in lamah pawh ṭhalaite a ṭul ṭulah an che chhuak zung zung ṭhin. Hetiang huna Mizo nuna tlawmngaihna lo lang ṭhinte hi a va'n hlu tak êm.

Khawhar chhungte riahpui :- Khawhar chhungte hnem tur leh thlamuan tura riahpui ṭhin a ni a. Amaherawhchu, hmun ṭhenkhatah chuan eng emaw remchan lohna awm ṭhin avangin hmun ṭhenkhatah chuan khawhar ina riah ṭhin hi an ti tawp tawh a ni. A pawimawh erawh chu chhiat tawk chhungte kan intawrhpui a, kan inthlamuan ṭhin hi a ni.

Politics rawngkai lo

YMA chu politics rawngkai lo, tlawmngai pawl a ni. A chhan chu YMA hian eng party mah awn lam bik a nei lo va, amaherawhchu ram leh hnam tana ṭha lo tur chu na takin a do ṭhin thung. A ṭul chuan sawrkar hruaitute thlengin a hmu mai ṭhin. Chubak ah YMA chhungah eng party mi pawh lo awm se, YMa rorelnaah eng party fakna lam hawi mah lak luh a rem ve lo hian YMA zahawmna a vawng nung a ni. Central YMA pawhin eng political party thu chhuahah mah YMA seal hmang lo turin thu chhuah a nei ṭhin. Hei hian YMA chu politics rawngkai lo a nihzia a lang chiang êm êm a ni.

YMA leh khawtlâng nun tih hian a huam zau êm êm a, vawi leh khata sawi sen pawh a ni lo ang. Mahse khawtlâng nun a lo nawm zawk theih nana YMA hmalakna hrang hrangte kan thlawp tlat a pawimawh a ni. Khawtlâng nun siam ṭhatna hi thawk leh khata zawh mai theih a ni lo va, zawi zawia hmalak reng ngai chi a ni. Chuvangin Mizo hnamah kan piang ta sa sa, YMA tha tichak turin a kila lungte pakhat tal kan ni ve dawn lawm ni. Ṭanrual hi chakna a ni si a.

- Thantea H2B