PASTOR RUAL AN INSUM ZO TA LO
Dik lo takin ro in rel tur a ni lo; tumah duhsak bik in nei tur a ni lo - Deut. 16:19
Kum 1946-a Mizorama Political Party ding hmasa ber kha a ṭobul a dik lo va, rei lo te hnuah Kohhran hruaitute phei chu an tel zel ta lo niin an sawi. Political party ruihchilhna a nasa a, party leh party mai bakah chhungkhat laina thlenga inhuatna boruak ṭha lo a hring an ti. Uṭawk pawh ni se kan party candidate a nih chuan ka vote tho ang, tiin ram tana ṭhatna tur lam aiin mahni ṭanghma haina kha kan bul ṭan dan a ni.
Union Territory-ah min hlang chho va, Central aṭanga pawisa tam tak lo kal chu party induhsakna avangtein kan hmang dik lo leh a. Ram ro tling siam mumal sawi tur a tam lo va, nawmchenna lamah kan tlan nasat phah a ni ber mai. Pawisa tam ringawt hi a hmanna lam a dik loh chuan chhiatpui theih a ni tih a lang chiang awm e. State kan nih hnu thleng pawhin chu boruak chhia chu vawiin thlengin kan la chhawm ta zel a ni ber mai.
Ram hmangaih tak taktu hruaitu nei lo ang mai hian kan ram hruaitu apiangte hi kan hmu a, ram an hmangaih thu aiin an hausak chak sawtzia hian sawi a hlawh zawk ta fo mai. Mithiam, Pathian thu thiam thlengin kan ngah hle tawh chung pawha kan politics kalpui danin hma a la sawn chuang lo hi Politician ni ve lo ho hian an vei nasa zual ta hle a ni. Kan ram hruaitute chu contractor leh supplier an ni deuh vek tihte chu khawlai titi a ni der tawh a, an in leh lo ram han bel chiang ila an hlawh nena in phu lo deuh veka din niin a lang. Hei hian kan ram hruaitute rilru put hmang leh an thil ngaih pawimawh hmasak a tilang a, kan mithiamte leh ṭhangtharte hian an vei na sawt ta hle a nih hi.
Tangka sum ngainatna leh chumiin a hrin, hmasawnna hna thawh chhe em em, dan kenkawh mumal lohna, sual zalenna, thil dik lo tih pawisak lohna thute chu kan nitin chanchin bu luahtu a ni ta fo mai.
Ram roreltu lu ber hi ram rorelna kawngah an pawimawh bera, a lu ber a dik phawt chuan a hnuai amite an dik lo ngawt ngam lo vang. Mizote hi hruai nuam kan ni a, hruaitu rintlak, kawng engkima ram dah pawimawh tlat, retheih zawk huama mipui tana inpe tlat hruaitu nei ngat ila kan zui mai ang a, kan ramah hmasawnna leh rorelna dik a thleng mai ang. Hetiang mi hi India ram State ṭhenkhat- Bihar, Tripura leh Delhi UT-ah te kan hmu vek a, State hmasawnna hna thawk turin hruaitu hausa leh sum duh nih kher a ngai lo tih pawh Tripura CM aṭangin kan hre thei a ni. Hengho hi 'ring lo mi' vek an ni. Ring lo mi zawkte hnen aṭang hian zir tur kan nei zawk a ni mai lo maw le?
Kan ramah pawh entawn tur ṭha tak, kan CEM hlui Pu HK Bawichhuaka kha kan nei reng a, mi dik a nihna leh sum a atchilh ve lohzia hi zir mai ila.An term a tawp khan CEM ber kha in leh lo a lo la nei hauh lo mai a, mi in luahin hun rei tak a awm an ti, thluaka sum lut a ni lo tih a chiang a ni! Kan sakhaw rawngbawltu pakhatin, 'mi State CM awt reng rengin kan awm a' a tih state te hi ring lo mi hruaitu nei vek an ni.
Hengte vang hi a ni ngei ang, tun hma zawng aia kan Pastor te, Revival Speaker te leh Kohhran hruaituten Pulpit tlang aṭanga ram rorelna ṭha veia kan ram rorelna an duhkhawp loh thu an sawi tam tak em em chhan hi.
Harhna dik
kan mamawh
Kum 1906 aṭangin Kohhranah thlarau thianghlim harhna changin vawiin thlengin kan chang deuh reng a, kan vannei hle mai. Mahse he kan harhna hian kan ram Politics a thleng pha ṭhin lo hi kan harsatna a la ni reng a, thlak (change) ngai lai tak pawh a ni.
Kristiante tan chuan Kristianna leh ram rorelna hi a kal kawp reng tur, rinawm taka thawh ve ve tur a nih laia kan kal kawp tir ṭhin lo lai tak hi kan politics kal dik lohna chhan ber niin a lang. Kohhrana rawngbawltu rinawm tak kha ram hruainaa rinawm tak an nih zel ṭhin loh aṭang hian a chiang mai awm e. Kohhranah khan a langa mawiin rawng an lo bawl mai mai tihna a kawkin a lang a, Kohhran zahawmna pawh a nghawng tel pha a ni.
Ram rorelna hi
Ram rorelna hi a tawi zawnga sawi chuan "Dan hnuaia dik taka rorelna kalpui tur," a ni mai a, thil harsa niin a lang lo. Supply department hotu pakhatin Store Keeper ho a zilhna an sawi chu- Store Keeper hna chu a awlsam lutuk, a lo lut zat chhinchhiah a, a chhuak leh zat chhinchhiah leh mai kha a ni. Nangmahni ta tur in siam kep ve ṭalh in tum hian in buai mai mai a ni a tih thu an sawi a. Kan ram hruaitute pawh hi hetiang deuh hian kal mai se, hmasawnna tur pawisa leh contract etc hnate hi lo pawhpen ve ṭalh tum lo se la. A dawngtu tur dik tak leh a thawktu tur dik takin dawngin thawk mai se a dik a ni mai tur, formula mawl leh dik, zawm harsa lo tak a ni e.
Pathian hian amite hnena a phut tlat chu he leia ram rorelna dik kalpui a, rethei leh hausate thliar hrang lova mipui huapzo ram rorelna kalpui hi a ni. Kan Pastor rual ram veite an au chhuak na ta hle mai hi, kan ram roreltu, politician zawng zawngte leh mipuite pawh hian insiam ṭhat nan i hmang teh ang u. Kan ramah chuan Kohhran aw hian ngaihpawimawh a la hlawh reng lai hian, politician-te thusawi leh chet dan erawh hi chuan mipui nawlpui beng a tithlep tlat hi a fel lo hle. An thusawi leh an thil tih a inpersan a, a sawi mam zawng hian an kal thuk mah mah a, ṭhangtharte hian an chhui chhuak zung zung thei tawh si a, ram hruaitu dawt sawi ching tih hi an ngaihdan tur chu a ni mai ang.
Thil dik zawk hre reng si a, a dik lo zawnga kal leh tisual lui ngar ngar an awm a nih chuan 'ram hmelma' tih bak hming dang awmin a lang lo, kan do tur a ni. Pawisa tamna dept. hotu lam apiangte an hausa hle vek mai hi rorelna fel lo hrin a ni ngei bawk ang. Kohhrana kan harhna hian kan ram rorelna hmun hi thleng pha hram se la, rinawmna leh dikna hian ram rorelnaah hmun sang ber chang teh se.
Pastor rual au aw chu...
Kohhran tinah hian Pathian hriakthih, mithiam leh Pathian thu thiam kan tihte hi kan kawl fur tawh a, kan vannei hle. Politics hi Kristiante chuan Pathian duhdan leh Bible thu anga kalpui a, ram hmasawnna pawh kai rual taka kalpui a, rethei lam hawi zawnga kal tur a ni tih hre chiangtute an ni. Hman aṭangin Kohhran hian ram rorelnaah hian ngaih pawimawh an hlawh ṭhin a, ramin harsatna a tawh chang phei chuan hmatheh taka hman an ni fo ṭhin.
Kohhran ṭhenkhat aiawh, MPF a lo din hnu phei hi chuan tun hma aiin inthlan campaign-ah pawh kawng dik kan zawh ta deuh a, ram rorelnaah erawh nghawng a la nei lian lutuk lo niin a lang a, han ṭang zel teh se. Tun hnai deuh aṭang khan ram rorelna kawnga duh khawp lohna lam hi mipui aṭangin kan hre ngun ta hle a, social media lamah phei chuan a nasa leh zual hle a ni. Kan Pastor-te pawhin tunah chuan a ruh lang rawt rawtin kan ram rorelna an duh khawp loh thu an sawi chhuak ta fo mai a, kan ram roreltute leh politician-te hian in en chian nan lo hmang teh u. Kan Pastor ṭhenkhat thusawi tlangpui hi tawi tein i lo en teh ang (YouTube-ah a kimin a awm vek kha).
1. Revd Chuauṭhuama:- Kum 2022 May thlaa KṬP General Conference, Kolasiba neih ṭum khan "Tunlai thil awmzia" tih hmanga ṭhahnem ngai taka ṭhalai rual sing chuang zinga a thu sawi, kan ram hri vei "Puam pali" khehpuam, chiahpuam, leipuam leh kuhva phurhpuamin kan ram min run mek thu leh kan chhiatpui mek thu sawiin, ṭhalaite chu heng thila fihlim turin a fuih. Tangka sum ngainatna chu sim a har thu sawiin, an venga Doctor thiam tak pakhat chuan thluaka khawsik leh TB lut chu a tihdam theih laiin, thluaka tangka sum lut erawh chu a tihdam theih loh tih thu a sawi e, a tih chuan ṭawng thar a chher chhuak a ni deuh der a! a darh zau hle a nih kha.
Mi State Chief Minister-te awt reng renga kan awm thu te, an ni chuan suamhmang rual awmna state pawh hun rei lo te chhunga an tukdaih thu te, nasa taka an thawh vanga hun rei lo te chhunga an state an tih changkan dan leh an CM te Bank account-a pawisa tlemzia te a sawi a nih kha. Kan ram hian hruaitu ṭha kan sawi tak angte a mamawh ve zia sawi nan kan mamawh loh zawk ti zawng hian a sawi hlauh a, "Kan ram hian titia distinction, hna thawha third class-a passed ram hruaitu kan mamawh lo" tiin. 'Titia distinction' tih chu vawiin thlengin a la lar khawp mai! Kum 2023 MLA inthlan hunah hetiang ang mi hlui hi hnawl ila, mi ṭha leh dik hna thawk thei thlang ila, "Titi a distinction" hi kan ning tawh tiin ṭhalai rual a chah a nih kha. A sawia sawi leh kawh kual mai mai, a tak hmuh tur awm si lote hi a vei hle a, Nehemia ka ngai mang e, a ti nghe nghe a nih kha.
2. Rev MS Dawngliana:- MPF Annual Meeting, dt.22.11.'22 neih ṭuma a thusawi kha kan la hre reng awm e. Party ruihchilhin ram leh mipui a nghawng dan tih thupui hmanga a sawi zinga tlemte lo tarlang ila. Pol. party ruih chilhte hian ram an vei pha lova, party chauh an vei ṭhin. Pol. party bil chauh ruih chilha thlei bik neia rorelna hi Pathian pawi sawina a ni. Kristian ramah hian Bible-in a sawi dan piaha ram kan enkawl chuan malsawmna kan dawng lovang, kan insiam ṭhat a ngai a ti.
3. Rev R Lalbiakliana:- "Ram leh hnam tan min tiharh leh rawh" tih thupui hmangin Mizoram Baptist Mipa Pawl (MBMP) inkhawmpui, Hnahthialah Pavalai ṭhahnem tak zingah thu a sawi a. Nehemia anga rinawm tur leh kan ram siam ṭha turin keimahni ngei kan pawimawh thu te, miṭha ram siam ṭha tur kan mamawh thute a sawi a. Kan ramah Corruptionin nasa taka zung a kaih thu te, kan ngaw leh nungcha kan tihchhiat thu te, kan ram hi nau chhiatna ramah kan lut ta mek a, kan tu leh fate seilenna tlak a la ni zel em tiin zawhna a siam a nih kha.
Kan State ṭhenawma ring lo mite hnathawh ṭhat sawiin, kan ramah chuan roreltute leh sawrkara miliante hi vawiina kan ram tichhetute in ni mek a ti hmiah mai. Nehemia chu kum sawmpahnih ram roreltu a nih chhungin, kei zawngin Pathian ṭihna avangin hetiang (a hmaa mite eiruk ang) hi ka ti ve dawn lo a ti a, hetianga ti ve theite hi lo ding chhuak teh u a ti. Rorel mektute leh rorel tura din tumte pawh Nehemia anga intiam ngamte chauh mipui hmaah lo ding rawh u, tia a sawi phei kha chuan kutbeng thawm a ring hle a nih kha. A la duh tawk mai lo, a inleng Pol. party mite hnenah chuan, Kohhrana thawktute hlawh an pe regular a, an pe tlai ngai lo tih a sawi a. Kohhranin building nuai 160 vel senga an sak chu a lungawithlak a, contractor ṭhenkhat sak ni se nuai 600/700 an sen a rin thu a sawi. Sawrkar pawisa dawn hi a tam lutuk, kan hman ang hian hmang dik ve ula kan ram hi kum khat chhungin sang takah in hlang kai ang. He ram hi in enkawl thei lo a nih chuan BCM hi term khat min enkawl tir rawh u, a ṭha em em ang a ti zui bawk. Revd Chuauṭhuama ang bawkin Nehemia anga mi dik leh huaisen ram roreltu tur lo pen chhuak turin a duh a ni.
Mipuite tana a thuchah pawh- party ruihchilh a, an ṭhat lohna hre reng chunga la ruihchilh tlat hi kan ramin a chhiat phah a, chutiang chu bansan a, kan ram tana ṭha tur ngeia kan hriatte thlang turin a fuih a ni.
4. Rev. K. Lalbiakchhawna:- BCM Assembly 127-ah thupui "Diknaa rorelna hmun a ni" tih hmanga a sawi hi tlem lo tar lang leh ila. Kan ram ṭhatna tura budget te hi sawrkarna changtuten a thau an sawk thla a, an hnuaia miten an lo sawk thla ve zel a, a hnuai lam ami te tan thau ve ngaihna a awm tawh lo a ti. Aizawl lam ai chuan Lunglei lam chu nasa taka an cher zawk thute leh an kalkawng pawhin a tuar a, a cher khaw lo vek tih a sawi bawk. Ram hruaitu tam takten Krista hi lu berah an neih loh avangin rorelna dik a awm thei dawn lo niin a sawi.
Ram chhung mite aia hmelhriat loh tute emaw duhsakna hi nasa takin ramin a tuar a, miretheite ngaihsak an ni lovin an chanvo in an hnen a thleng pha ṭhin lo. Thawhrimna rah mausam a, pawisa awlsam hmanga mihring nun hman hi natna chi khat hlauhawm tak niin, khawtlang nun, mimal leh Kohhran chhungkua hi a ei nasa a, kan rinna hi a tichhe nasa em em a ni a ti.
Kawh kual mai maia a tak hmuh tur awm si lo ram hruaitu kan nei hi a pawi em em a ti hmiah mai.Contractor-te fuihin leh an hna hralh chhawn thute sawiin hlep tam lutuk tum lo turin a ti bawk. Kan rama case tam chhan pawh dan leh thupek dul lutuk vang a ni a, dan bawhchhe tuten an sual man hmu ngei se a duh thu a sawi. Mi pamham leh koham, misualte an duh duha an chetna hmunah Mizoram hi kan chantir mek a, a zahthlak lutuk. Hengho hi kristianah pawh ka chhiar lo, kristian an ni lo ang, a hming mai maia kristian an ni ang. Nominal kristian emaw semi- kristian pawh an ni lo ang a ti hial a nih kha! Kan politician-te dawta inphat marna leh insawi thiamna a pawi thu te, ram hmangaihna avanga dan kenkawh ṭhat a pawimawh thute leh dan bawhchhetute vanramah hian kan ram hi kan chantir mai a hlauh thute uar takin a sawi.
Kan ram budget-ah khan hmasawnna tur leh ei leh bara intodelhna tur a awm loh thu sawiin, Finance lam thiamin enkawl a ngai a, chutiang mi chu kan nei lo a nih chuan zawn a ngai a ti a, zahthlak a tih thu a sawi lang bawk. Kan ram hi a zalen kan ti a, zalenna sualtu intihna thinlung hi paih a ngai, ram hmangaihna tak tak a awm si loh chuan kan chhiat phah mek a, sual rawngbawl nan kan hmang mek a ni. Sum inhmuh tamsiak zirtirna hi bansan ila, hna thawk turin in zirtir ila kan ram lei hi kan leh loh chuan kan thlahte chuan hna an thawk peih tawh lo ang a, hnam dangin min rawn neihsak mai ang.Lalpa zawn chhuah ram kan ni a, ram chu Lalpa ta a nih thu a sawi a ni.
Insiam ṭhat hun a ni
Kan ram rorelna chungchang sawi hian rorel mek laite chauh tinzawn bikna a ni lo tih hria ila. Kan rama Political party zawng zawng, rorel tawhte leh rorelna chan tum mekte a huap vek a ni. Tun hma aṭanga kan rama rorelna kal fuh loh chhanah hian kan vai hian mawhah la ngam ila. Kan Pastor rual leh ṭhangthar mithiam tak takten kan ram ṭhatna tur an vei em em lai hian, kan Political party hote hian insiam ṭhain bung thar min kaipui ngam tak tak a va hun tawh em.
Rorelna dik tungding tura insiam ṭha ngam, danglam tak tak ngam, ram tana inhlan ngam tak tak ram hruaitu kan mamawhna a sang zual ta hle a ni. Kan sakhaw puithiamte au aw hian min tiharh mawlh teh se.
- H. Lalchhuanliana