Written by
- Ministry of Mines
Government of India

LEILUNG THIL ROCHUN (GEO-HERITAGE) HUMHALH NA ATANA INDIA RAM DAN SIAM RUHRÊL CHUNGCHANG - Ministry of Mines, Government of India

India khawmualpui pangkhing hi kum tluklehdingawn 4.5 zeta upa niin kan kawvel pianhmang leh leilung chet velna pawimawh chi hrang tam taka lungahte hian zir turin a awm a ni. Heng kum tam tak chhung hian a awmna hmun hi chhimtawp lam lei pangkhing aṭangin leilung tha chakna nasa tak leh rapthlak takin hmar pangkhing lamah lo nawr chhovin, Himalaya tlang dung ropui tak hi Asia khawmualpui nen an intawksirna aṭangin a lo piang chhuak a.

Himalaya tlang sang la naupang tak te, Deccan Plateau tlang kang rapthlak tak aṭanga insiam chhuak te, India khawmual tuipuia inkhawhlut (Peninsula) Precambrian hunlai aṭanga lo awm tawh te, Thar thlaler ro tak leh India hmarchhak ruahtui a tih hrin nghulhte hian mite mit a lain khawvel pumpuia leilung hmanlai chanchin chhinchhiah tlak tak an ni.

Madhya Pradesh leh Gujarat-a dinosaur ruhro lunga chang ta (fossil) te, Kutch leh Spiti-a tuifinriat rannung fossil inphum te, thing fossil Gondwana hunlaia mi te, leilung nungchate zinga upa ber Stromatolites fossil Rajasthan leh Madhya Pradesh-a mite leh Siwaliks-a ramsa fossil-te leilung rohlu leh zin veivakte tana hmuhnawm tak an ni. Khawvel pumpuia rangkachak, lead leh zinc laihchhuah leh tihthianghlimna Rajasthan leh Andhra Pradesh-a mite hi khawvela awm rei tawh ber nihna chelhtu leh hmakhawsanga India mite thiamna leh ropuina phochhuaktute an ni. Heng thil ropui tak takte hi hmuh turin la awm mah se, enkawl ṭhat loh avangin riral mai hlauhthawnawmin an awm mek a ni.

Ni 16 November 1972-a Paris-a UN Inkhawmpuiin Khawvel hnamzia leh leilung thil rochunte humhalh tura a tihnaah India hi tel vein, India chuan ni 14 November 1977-ah a nemnghet ve a ni. Heta kan ram tel vena hian a ram huam chhunga hnamzia leh leilung rothilte chu chak tak leh ṭhahnemngai taka humhalh tur leh chawi lang tura a tihna a ni.

The International Union for Conservation of Nature (IUCN) hian 2015 a thu rawtna a pawmpuiah chuan lung chi hrang hrangte leh hmakhawsang aṭanga kha'ng lung awm dan leh nihphungte hi nungchate ang tluk maiin leilung hausaknaah hian an pawimawh a ni, a ti. Chuvangin nungchate kan humhalh a pawimawh ang tlukin leilung humhalh hi a pawimawh a ni. Khawvel hmun hrang hrangah heng leilung rohlu (geo-heritage) hmunte hi dan hmanga humhalh an ni ṭhin.

India khawmualpui pangkhingah kan leilung rohlute hi an hlutna tak tak hre chiangin, India sawrkar hnuaiah Ministry of Mines chuan “Geoheritage Sites and Geo-relics (Preservation and Maintenance), 2022” dan siam tur an ruahman chhinna an duan (draft bill) chu mipuite hmuh turin an ‘portal’ (https://www.mines.gov.in/) ah an lo chhawpchhuak a ni.

He bill hi kum kalta chhung khan India ram Sawrkarpui chuan an ngaihtuah a. He dan an duan chhinna hi dan (Act) anga pawm a nih chuan kan leilung rohlu awmna hmunte humhalh leh chawisan pawimawhna hi India mipui nawlpuite, leilung lam zirchianna atan te, zirlaite leh chik taka thil chhui mite leh leilung lam mithiamte, India ram chhung leh pawna mi la hre loten an hriat belh phah deuh deuh dawn a ni. Heng hmun pawimawhte hi a enkawlna leh humhalhna nan a bula mi chengte tan inhlawhna tur hna a siam mai bakah, khualzinte hiptu ṭha tak a ni dawn a ni. Hengte avang hian a bul hnaia chengte tan neitu nihna rilru a siam dawn bawk a ni.

He bill ina a tarlan leh zinga mi chu heng Geo-heritage hmunte hi India Sawrkar Laipuiin Right to Fair Compensation and Transparency in Land Acquisition, Rehabilitation and Resettlement Act, 2013 (RFCTLARR Act) hmangin a nei thei a. Sawrkar Laipui chuan heng hmunte hi kutthlak phal lohna leh khuahkhirhna nena enkawl tur atana thupek theihna thuneihna a nei a, a hmun zau zawng hi a awmna hmun azirin tihchian a ni ang.

He dan tur atana duan mek (draft bill) chungchangah hian mipuite ngaihdan/rawtna nei apiangin MS-Office Word file-in hemi ID: dirtech.mom@nic.in ah hian lo thehlut turin kan sawm a che u.