KUMPUI SUL LEH KAN NUN
Hun leh tuilianin tumah nghak lo nafam chu tuma chelh din rual lohvin hma lam panin a liam tak vung vung a! Hringfate hunbi tehna sanapui pawh hma lam panin a chek ri tluk tluk reng mai. Prof. Siamkima’n, “Hun chu a awm ngaiin a awm reng a, mihring leh thilsiam dangte hi kan ral ṭhin zawk a ni” a lo tih kha ngaihtuah zui tham fe a lo awm a ni. A enga pawh chu lo ni se, kan let ngai tawh lohna tur kawng khat (one way) ah kan kal mek a lo ni reng mai!
Thil an lo awm, an ral leh ṭhin…
Hun leh ni chang a ral nem, mihring leh thilsiam dangte pawh hi kan ral zel a, a hring hrana chatuan daih tur tumah kan awm nem le. Kan hunbi chhiar dana kum khat chhunga hunpui indawta lo thleng ṭhinte chu kan nun nen a inzawm tlat a. Lei a mum a, vir chungin ni a hel ang ngeiin hunbi a her liam pui te chu kumpui sulah a her chhuahpui leh ṭhin tih tuman kan hai lo. Chung hunbi te nena nun inzawm tlat kan nih avangin hun kal tawh thlir kir tur kan nei thei a, chung chuan kan lung a tileng em em a, hma lama hunbi lo thleng tur te chuan beiseina eng min pe ṭhin a lo ni e. Kum khat chhunga hunbi rawn inher chhuak ṭhinah rau rau pawh nuam tih leh thlakhlelh bik kan nei ṭhin a ni lawm ni!
Thal romei a lo zam a…
Kum khat chhung hunbi mila buh leh thlai chinga eizawng ṭhin thingtlanga mite tan phei chuan kumpui sul hian kan nun a vawng zual awm e. January thlaah kumthar lawmin kan hlim a, rilru leh ngaihtuahna thar nen bul kan han ṭan a. Zoram tan chuan ṭhal hun thengthaw nuamin a zui rih a. Thlasik khawvawt zualpui kiangin khawlum enghelh tham la awm bawk si lo. Dai vel leh ramngaw hnuai thelh hun mai te chu leia tla chi va tinreng leh fuliafa zawng zawng tan thlakhlelh tlaka nuam a lo ni a. Ramchhuak mite tan pawh chu aia duhthusam hun leh hmun a awm chuang lo. Hranghlui miril Tachhip tlangval Kaphleia’n he ṭhal hun nawmzia hi hla thu mawi taka a lo chham chhuah daih tawh ang khan khua romei leh tlang zun zam karah Tuahpui leh Vau inchawih mawi em emin tlangtin mualtin bawmin an lo vul a. Thal awi lelte in nun thar rawn din lehin thingtin zar belin zai an vawr leh ta. Kumpui sulin a her chhuahpui Phawngphawdawt leh Kiltheihrawk te pawn khua thal zaiin an rawn awi leh ta. Ram ṭuan thei zawng ram lamah an her liam a, naupang sikul kai ral khatah an chiar nak nak a, innghak nuho in pawn ler nisa laiah la an her a. An herawt ri ruai kara vengtla birh ar la tui tur dawkdawlak ṭhin te chuan nichhun awmhar a tizual hle ṭhin.
Fur khawthiang leh Zoram nipui
Khua a lo ṭhal rei ta, lo halna meikhu leh vapin min bawh luk a, kangmei chhuahte a hlauhawm em em ṭhin lai leh ramhmul thing leh mau te, mihring leh nungcha tinreng te pawn kan mamawh tawh em em laiin chung Pathian malsawmna van ruahtui kan han dawng ṭan leh ta a. Ruah thimpui lo thawk chuan to khawdur kara ṭek tla khawpui ri leh ruahpui vanawn a rawn keng tel a. Thlipui a tel changte hian mangang viau ṭhin mah ila leilung leh a chhunga awm zawng zawngte siamtu Pathianin a thilsiamte a ngaihsak em avanga kan mamawh em em tuifur malsawmna min rawn vurna a ni miau si ṭhin. Habal kamṭhuah ang hawk hawka a rawn sur ṭhinte chu lo hlau deuh an awm a nih pawhin, “Engtikah tak tho ve thei ang imaw" tia lei hnuaia nghakhlel taka lo thlir rengtu kan thlai chi te tan chuan rah chhuah thei tura rawn ṭo chhuah theihna tura malsawmna ropui a ni si a. Tomirah chuan kangvar han fan te pawh a hahdamthlak in sadaiek te pawh kan rap ngawt siah siah tawh mai ṭhin. Bible sawi angin tuh leh phun hun chu a lo awm na meuh mai. Thlai chi thlak leh buh tuhin kan hmanhlel a, a chawmtu tuifur malsawmna kan dawn that kum phei chuan kar lovah Maian bai khawp kan thar nghal mai a. Vaimim leh buh te lo to in an chawr no hlap hlapa ngalzem rual an niha thlifimin an han chhem fawn nghelh nghelh ṭhin te chuan lung a ti-awi hliah hliah ṭhin a ni.
Tuahpui leh vau lo chuai tawh mahse nipuia par chi tinrengin mahni hunbi hai hauh lovin par an chhuang ṭan leh ta. Amah chhim tlang val tha, fam ta C.Thuamluaia “Zoram nipui” ang ngei mai khan, Aprilpar hnah hring tle siau siau kara par sen lar tak te, Luahmur, Dingdi, Nauban, Senhri aw... Thlado lera Chawnpui lo par vul ṭhinte chuan Zoram nipui an va chawimawi ṭhin tak em! Fur khawthiangah meuh chuan han hawi vel ila engkim hi a fai kuar mai a, ral khat tlang lang paw ruih ṭhinte pawh hnaite ah an hring no nghulhin a hriat ṭhin a nih hi.
Vangpui lunglen leh siknieng
Thal rum laia hnawmhnawk tlingkhawm te chu fur tuihawkin a tlengfaiin a rim a thiang ṭan ta. Furpui khawhnawma ruahpui vanawn leh ṭo khawdur kara ṭek tla kawlphe zawr zawr, khawpui ri dur dur kara thlipui lo hrang thin te, leimin, tuilian leh kawng chhia tih reng mai kara kan rum ṭhinna zawng pawh favang hun thengthaw leh siknieng lo lang leh ṭhin te hian min thawi dam leh sawng sawng ṭhin a ni lawm ni! Furpik chhumpui zing leh khawpui ri a lo kianga favang ni chhuakin Zoram a rawn chhun no leh tan meuh chuan ram hnathawh tihrehawm thintu vangvat leh thosi te pawh an in saseng tan ta. Lonei mite tana thlakhlelhawm ber pakhat ‘lo zawh’ hun hlimawm tak te chuan vangpui lunglen a hril tan a. Thlam bul vela Zamzo par sen chiai mai el ni awm takin kar lovah buh hmawr a lo eng tan ta bawk a. Aw, ralkhat buh hmintha mualte saw han thlir teh, hausak kum tur tih hriat rengin buh hmin te chu a vu hian a vu tuk mai a nih saw! Buh lu chuh leh thlai dang sengkhawmin kan hmanhlel zui thin. Kumpui sula kan kutkawih thawhrim rah kan sengkhawm zawh hun leh zirlaite kum tawp ekzam zawh a lo innang a, Mizote chhungkaw khawsak phung leh kum tawp lama siknieng kara Lalpian hun champha lo thleng ṭhin hi inhmeh bik riau in i hre ve ṭhin lo maw?!
Chutah le, kumpui sula lo her chhuak thin thlasik buruak a lo zam tan a. Pang lerah thlasik arpui a rawn ṭuk ṭan ta. Hawi vel ila lenkawl thiang dumpawl ruih kara chumchi leng velte chuan mit a va titlai ṭhin tak em! Kawmthlangte inchunga Lailen su zeu zeu hmu hauh lo mah ila a boruak vawh var dan aṭang ngawt pawhin mi a nileng tan lo chuan thla a sik ṭan tih hai rual a ni ta lo. Sikniengin Zoram tlang tin a han chhun no nghial mai mawizia chu kan hranghlui miril Zikpuii Pa chuan ti hian a lo chham chhuak hial a.
“Kumsul lam ang a lo her chang hian,
Siknieng mawi a rawn thlen leh ta;
Zingtian lenkawl leh ram loh lentu,
Thingsiri zar tin a mawi mange” tiin.
“Tleitir sakhmelin a cho lo che,
Partin mawina pawh i zar an ni” a lo ti hial te hi a uar lutuk i ti deuh em ni?
“Sappui thiltin tuahrem thiam pawh hian,
Nang anga rawng mawi an ban ngailo;
Aw, khawvel mawina siknieng,
Ka fak seng lawng che lungmawla’n;
Nang hi i ni ve ang Remna lal fa pawh
khan a rawn pan” a lo ti thlawt hial rengte pawh hi a uar lutuk chuang awm lo ve.
Lal pian ni kawla liam hnu…
Chu siknieng chuan khawvawt chauh a her chhuahpui lova, khawvel chhandamtu remna lal fa lo pianni champha a rawn her chhuahpui ṭhin. Chu hun chu hai hauh lovin lalpian hun par tin rengin an rawn bawm nghala. Ram phul lenga Tlangsam par te, ram loh lentu zingriai kara Tlaizawngpar te, Nihawi, Hnahsen te pawhin mahni hmun ṭheuhah mawi theihtawpa inthuamin siamtu fakin zia an rawn tar chhuak ṭhin.
Kumpui lingleta kan nghahfak Krismas hun pui meuh chu mahni in leh lo, chhungkua ṭheuhva hman loh hlauvin kan hman hlel a, kan zi thelh sung sung mai ṭhin te hian Krismas leh chhungkaw hlutzia an tar lang ṭhin. Chhungkaw kima damtlang leh kohhranho hlim lai taka Mas han hman ho te hi a va han nuam ṭhin em! Nu leh pa, ṭhalaite leh naupangte chenin rualte’n zai khat vawra fakhla mawi rema Krismas ruaipui kan han ṭheh ṭhin te hi nghahhlelh tlak reng zawng a lo ni e. Chu hunpui meuh pawh chu thlakhlelh vanga chelh din rual lohvin kumpui sul chuan a her liampui ta zel a. January thlaa kumthar kan lawm kha kumhlui a lo chang leh ta. Kumhlui ral tur leh kumthar tur boruakin mitin thinlung a luah khat leh ta ṭhin a nih hi.
Kumpui sul zunah kan uai…
He kumpui sulin kumhlui a her liampui tur hi chu Kristiante chauh ni lovin, khawvel hnam tinrengte tan pawh dang chuang hek lo le! A boruak hian mitin reng min tuam a, hnamtin hian hun kal hnu ngaih na kan tiin, lungleng thei miten kan tuar nazual mai ṭhin chauh a ni e. He hunah zet hi chuan ngaihtuahna hi a chawhnu ruih mai a, hun kal ta thlirkirna in hmun a chang lian ṭhin. Kum tluana kan hun hman dante chu thinlungah lo thar uai uai in, a hrehawm laite pawh lung tileng zualtu an lo ni hial zawk tawh a. Kan hmangaih takte kan ṭhen kum han her liam tur te phei chu kum dang zawng aiin kan ui bik tlat ṭhin! Mihring chakna a chelh din rual ni si lo chu nunhlui ngaiin kan her a, hmanlai kan ti vawng vawng mai ṭhin a nih hi.
Kan hranghlui zaikungpui miril Laithangpuia thlirna tlang aṭang hian kumhlui liam tur hi i han thlir ve chhin teh ang aw...
“ Kumsul lo vei kan nun mawi leh hun tha,
Hmanlai in chang ta dawn maw?
Tinkim ka dawn khawlin,
Awmkhua in ti har ngei” a han ti chuai nghal raih phawt a.
I pamhmai i pamhmai,
Aw hun leh kumhlui mual liam;
I chhungah hnam ze tinreng kan cheng za a,
Kan damlai chhungkim nite nen khan” tia a han tlip zui vawng vawng hnu phei chuan sawi chhuah thiam chiah loh mahse thinlung lama min ṭhamtu lian tak awm zuiinkumpui sul zunah kan uai hnawp thin a nih hi.
A tawp berah chuan he kumhlui hmawr tawpa ding hian Pu Hrawva tarmit vuah chungin Kumpui sul leh kan nun hi i han thlir let teh ang.
“Ngaiteh kumhlui mual liam tur saw,
A kal mek auh din rual lohvin;
Kan nun dan kawng ze tinreng a,
Khua rei a chan pui tur”
a han ti vang vang mai hian kum khat chhunga kan nundan kawng ze tinrengte rinna mitin min thlir tir phawt a. Han ngaihtuah chian deuh phei chuan ngai mah ila auh din rual lohva her liam mai tur, khua rei chang mai tur her liam tep, hun hmawr tawnga ding angin mitthlaah a lo lang thei thin a...
“I thiltih zawng zawng saw thlir teh,
Hunin a liampui saw...”
a han tih meuh phei chuan hawina lam tur bik hre chuang lo hian ring kan fan a, kan nghilh nghal deuh dup mai ṭhin a nih hi. Kan thiltih zawng zawng, a chhia a ṭha te khan min kal khalh a, chatuan hmuna Lal hmaa kan la dinpui leh hmachhawn tur tih min han hrilh zet phei chuan thlarau khawvelah min chentir hial ṭhin. Tuipui lianin phairuang a hnawl a, lui hnar lama kir leh ngai reng reng lo tura vairam hlate khua a hnawl thleng ṭhin ang mai hian kan nun hlui te chu hunin a hnawl a, chatuan hmun a thlenpui ngei dawn si a. Chu kumpui sul her liam tur chuan eng emawti tak hian min tham a, ngaih bik tur hre si lovin hun hrim hrim hian lung a tileng vawng vawng ṭhin. Kumpui sul zuna uaiin, nunhlui ngaiin kan her a, hmanlai kan ti vawng vawng lo thei ṭhin lo a nih hi.
Hun siamtu lam zawk aw…
Mahse chu mai chu a tawk nem le. Hun siamtu lam i thlir zawkthe ang aw. Hun siamtu kan Pathian chu hun chunga leng, lei mite hunbi chhiarin a phuar ve phak loh a ni a. A tehna pawh a dang daih mai le. Bible-in min hrilh dan phei chuan Ani ngaih chuan ni khat hi kum sang khat ang leh kum sang khat pawh ni khat ang a ni daih mai le! Keini kum hlui ngaia kan kur lai hian a tan chuan a hlui mawlh lovang le.
A pawimawh ber zawk chu hun siamtu hian mi tinrengte hi hun inang vek min pe a, pek tam leh tlem bik a nei hauh lo. Kan hman ṭhat leh ṭhat loh dan a inchen lo mai ṭhin zawk a ni. Chuvangin kum hlui liam tur thlira lunglenga kun reng ringawt lovin, kan hunte kha min petu Lalpa duh danin kan hmang em tih in chhui kir zawk ila. Lalpa hmaah kunpuiin, kan tihsual tam takah ngaihdam dilin thupha chawi ila. A duh dana hun hmang zel tura inhlanin, beiseina thar nen kumthar i hmuak ang u.
- Rev. V.L.Luaia Hranleh