‘ZIAK’ HI ‘ZIAH’ TIA MODIFY A DIK EM?

Vawiin chu lehkhabu aka zuar kual ṭhin, ka lehkhabu pawh eng emaw zât min hralhsak tawhtu, pa fel tak hian office-ah mi rawn tlawh a. Mizo Grammar Society (MGS) lehkhabu tih chhuah ‘Mizo Ṭawng Ziah Dan Dik’ tih kha zawrh tur a rawn lam leh a, lehkhabu dawra kan dah bâk bu ruk chauh kan neih tawh thu ka lo hrilh a. Ani chuan, “In lehkhabu hi Prof. Darchhawna ka va zawrh ve a, ani chuan, ‘A bu hminga ‘ziak dan’ ti lova ‘ziah dan’ an tih aṭang hian ka chhiar lo ang. Lo hrilh rawh, zawngṭah hi ziah chi a ni a, thu hi chu ziah chi a ni lo a, kan ziak ṭhin,’ a lo ti a,” tiin min hrilh a (hei hi phuah chawp thu mai ni lo turah ka ngâi a).

MLC-in ‘Mizo Ṭawng Ziah Dan’ tih bû an han tih chhuah pawh khân MLC-a Mizo ṭawng ziah dan buaipuitu zinga pakhat pawhin a office-a kan titi dunnaah, Mizo ṭawng chungchânga mi hming langsar tak pakhatin (a hming sawi lang lo mai ila) MLC lehkhabu chungchâng a sawi dan min hrilh a. “Ka dawhkana he lehkhabu lo let reng hi a rawn hmu a, ‘Kei chuan ka chhiar lo ang, ‘ziak dan’ ti lova ‘ziah dan’ in tih aṭang hian!’ a rawn ti nghal tawl mai a!” a ti.

Tun hmâ deuh pawh khân Mizo ṭawng lama mi hming langsar deuh zingah pawh ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify hi dik lo anga ngai tlat an lo awm tawh ṭhin niin a lang. J.F.Laldailova-te pawh khan hemi chungchângah hian thu an lo inchuh ve viau tawh ṭhin a, ani J.F.Laldailova kha ‘ziah’ tia modify dik titute lamah khân a ṭang na ve hle ṭhin a ni àwm e. Vawiin thleng hian hemi chungchânga ngaih dan inan lohna hian kan zingah hnuhmâ a la hnutchhiah ta zel a. Mizo subject-a degree hum chin leh mi thiam pŭi pŭi nia kan ngaihte zingah pawh ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify a dik lo titu an la awm zel a; chuvangin, ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify chi a ni em tih hi Mizo ṭawng grammar kàl phung aṭangin kan bih ve leh lawk dâwn a ni.

A hmasain transitive verb ziarâng hi kan hriat chian a ngâi. ‘Transitive verb chu tuartu/ dawngtu (object) mamawh thil tih sawina a ni’ tih hi chu kan hre viau a, a object nen kan sawi kawp ṭhin tih pawh kan hria a. Chutih rual chuan transitive verb ziarâng pakhatah chuan a root word hian object pakhat chauh a neih lâiin, a modified form hi chuan object pahnih a nei ṭhin tih hi kan hriat tel a ngâi a. Kan sawi mêk ‘ziak’ tih pawh hi transitive verb a ni a, a root word hian object pakhat a neih lâiin, a modified form ‘ziah’ erawh hi chuan object pahnih a nei ṭhin tih hi kan hmuh fiah a ngâi ta a. Entirna han târ lang ila:

Lala’n milem a ziak

Lala’n milem min ziah

Entirna kan tàr lanah hian a hmasa zâwka ‘ziak’ kan hmannaah hi chuan object pakhat chauh kan hmu a, chu chu ‘milem’ hi a ni. Pahnihnaa ‘ziah’ kan hmannaah erawh hi chuan object pahnih kan hmu thung a, chu chu ‘milem’ (noun) tih leh ‘min’ (pronoun) tih hi a ni ta a. Heta object pahnih awmna setence-ah hian a root word hi hmang ta ila, “Lala’n milem min ziak,” tiin ṭawngkam kan chelek dâwn tihna a ni ta a, a ulh mai bâkah ṭawngkam dik pawh niin a lang dâwn lo a; chuvangin, hetianga object pahnih awmna ṭawngkam kan cheleknaah hi chuan ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify ngei chi hi niin a lang ta a ni.

Chu lo lehah chuan zawhna ṭawngkam (interrogative particle) ‘eng, em, maw’ tih ang chi hi kan ṭawngkamah verb hmâa kan phusaktir chuan, verb kha modifoed form nei a nih chuan a modified form kan hmang ṭhin a. Entirna han târ lang leh ila:

Eng thu nge i lo ziah?

Ram lem em ni i ziah?

Hei hi maw i lo ziah?

Hetianga kan sawina ṭawngkamah hian ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia kan modify loha, a root word ‘ziak’ hi kan hmang ngar ngar dâwn a nih chuan, “Eng thu nge i lo ziak?” tiin leh, “Ram lem em ni i ziak?” ti tein, “Kha kha maw i lo ziak?” ti tea ṭawngkam kan chelek a ngai dâwn tihna a ni a, Mizo ṭawng pawh a ang lo thei lek lek hial mai dâwn a ni.

Mizo ṭawnga thu hnung bet (suffix) kan neihte hi verb thu mala an beh chuan, an behna verb thu mal kha modified form nei chi a nih chuan a modified form-ah a inlet ṭhin a. ‘Ziak’ tihah pawh hian suffix ‘tir, na, pui, sak... adt.’ tihte hi kan behtir chuan ‘ziahtir, ziahna, ziahpui, ziahsak...adt.’ ti tein kan sawi a, a modified form ‘ziah’-ah hian suffix-te hi kan behtir ṭhin a ni. Hengah pawh hian ‘ziak’ hi modify lova a root word ‘ziak’ chauh hi kan hmang dâwn a nih chuan:

Bawng lem min ziaktir an tum.

Thu ziakna tur han la teh.

Thil lem ka ziakpui mai mai.

Milem min lo ziaksak teh... adt.

Hetiang hi kan ṭawngkam chelek dan tur chu a ni leh ta a, a eng emaw ti phiar sek ṭung mai dâwn a ni. Chuvangin, hetianga suffix a behnaah hian ‘ziak’ hi verb dangte ang bawka kan modify ve a ngâi niin a lang a, a modified form ‘ziah’ kan hmana ‘ziahtir, ziahna, ziahpui, ziahsak... adt.’ tia kan sawi hian a dik êm êm zâwk niin a lang.

Mi thiam pŭi pŭi nia kan ngaihte pawhina ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify an duh lohna chhan nia lang leh, ṭanchhan atâna an sawi lan ber ṭhin chu, ‘zawngṭah chu ziah chi a ni a, thu chu ziah ve chi a ni lo’ tih hi a ni a. Pu JF-a dan takah, hnung thak leh tui khur pawh kan hiat ve ve a, kan hiah dan a inang lo mai chauh a ni zawk a; chu bâkah ‘ziat’ modify form atâna ‘ziah’ kan hman avangin ‘ziak’ modify form atâna ‘ziah’ lo hman ve hi rem tih loh bur tur pawh a ni lo a, intransitive verb thu mal ve tho ‘chep’ tih leh ‘chêk’ tih pawh hian modified form an inṭawm a, ‘cheh’ tia modify ve ve an ni ve tho tih te hi kan hriat tel a ṭha àwm e.

Kan han sawi chin aṭang hian ‘ziak’ tih hi ‘ziah’ tia modify hi a lo dik rĕng em tih chu chhiartute’n Mizo ṭawng grammar kàl phung aṭangin in lo bih zui ve tawh mai ang a; tichuan, Pu Darchhawna’n, “Lo hrilh rawh,” ti meuha thu a rawn chah kha, a thu kengtu khân a chah ang ngeiin mi a rawn hrilh ta bawk si a; chuvangin, heti hian dik nia ka hriat dan ka rawn sawi ve ta nghal mai a; amah Pu Darchhawna mi chhàn lêtna pawh beisei hlawhtling ve teh hlauh ila ka lawm ngawt ang le.

- PC Thang Zikpuia