AW KAR A HLA

Ni 3.11.2022 hi Mizo lengzem hla ṭha leh lungrun zet, lunglen thlak em em mai phuahtu Pu Lalhmingthanga Zoramin a chan ni a lo ni ta reng mai a. A politics zinkawng chu mi nawlpui chuan an hre fur ang. Mahse, tunah chuan he lam hi sawi kan tum lo; Mizo literature tana a tha lo thawh hi kan umzui thung dawn a ni.

He hla a phuah chhuah dan, a phuahna hmun leh tu tana a phuah nge tih te ziaka hmuh mai tur kan nei lo a. Chuvangin, helam pawh hi chiang taka sawi tur kan hriat loh avangin kan kal kan mai ang a. Chutih rual chuan he hla pakhat, vawiin thlenga hla lar em em la ni thei leh hla ṭha tling hi han chikchet ngat ngat chuan, he hla phuahtu hi thu leh hla lamah kal zui ta viau lo mah se, thu leh hla thiam tak a nihzia he hla pakhat chauh aṭang pawh hian a lang chiang em em mai si. Amah kan uina lantir ve nan, Zofate tana a hla min hnut chhiah ‘Aw Kar A Hla’ hi kan seprawtui kual dawn a ni.

A hla phuah chhuah dan kan hre lo kan tinain, a hla thunawn aṭanga chiang taka kan hriat theih chu ‘Duhlai mi u’ a tih nen hian hmun hran, khaw hranah an awm tih hi a ni. Khua hmuna an awm loh avanga a lunglenna a puan chhuah dan hi a thiamin, khawvel inher dan leh a chhunga awmte pawh an nihphung a chikin, a hre bel hle tih a lang chiang em em mai a. Mahse, hetiang hre bel a, hre em em mi tam tak hian, mawi takin hlaah an chhep chhuak thei bik chuang lo a. Chu chuan thu leh hla lama mi bik a nihzia pawh a lantir nghal awm e. Tin, kan hriat theih leh pakhat chu he hla thluk Pi Lalsangzuali (Pi Zualbawihi) siamsak a ni tih hi.

Mizote, Zopate lung tileng fotu chu hman aṭang tawhin ṭhal hun a ni tih hi phat rual a ni lo. Chu chuan kan thu leh hla lamah pawh hmun a chang tam hle reng a. Ṭhal romeiin ral khata tlang, lang fiah lo riaia an bawm chu lunglenna mit nena thlirtu tan chuan tawrh a har fo reng a ni. A hla chang khatnaa a lung tilengtu min tarlansak te hi Khuanu duansa nature leh thilsiam dangte an ni a. Mi dangte laka a lunglenna siamtu chu thilsiam dangte hlir an ni lawi si a. Chung thilsiam dangte chu inchawih em emin a chawi rem thiam vek mai si a.

Ṭhal khaw romei tlang tin bawmtu;
Zolentu leh lelthang zai nen;
Ṭuangtuah par tlan sirva lengrual,
Chung muvanlai di tawng lo nen
Min ban di zun ka ṭanglaiah

A hla thunawnah hian a tir lama kan sawi tawh angin, a duhlai mi u nena khuahmuna an len dun loh dan kan hmu ta a. An awmna inkar pawh a hla khat viau a nih hmel a. Tunlai angin awlsam taka inbiak pawh zung zung a la theih loh tih a chiang a. Lehkhathawn kha inbiak pawh nana mi tin hman a nih hun lai a nih mai bakah, hmangaih biahthute phei chu ṭawngka han sawi a, han inhrilh maite a awlai si lo nen. An inkar a hlat em avanga a lunglenna thu lehkha hmanga a thawn te pawh chu a thlen zawh loh a ring rum rum hial chu a nih hi.

Aw kar a hla, duhlai mi u;
Min dantu lamtluang a sei lua e,
Lunglen biahthu thaikawi bawngte
Thleng zo ang maw i ka di runah

A hla chang hnihnaah hian thilsiam dangte nena lunglenna an kurpui dan min hrilh leh ta a. Hram thiam hrang hrangte hram chu di ngaih vanga hram angin an la lut thiam vek mai te hian a ngaihtuahna a hman thiam rualin, a Zopa ve hle tih a chiang bawk a ni. Feh kawnga Ṭhumi nupa, hmuh phak chinah an han ṭum a, han hnaih deuh ila, an han thlawk sawn leh a. Chutiang chuan kal hmabakah an ṭum an ṭum ṭhin dan chu thingtlanga seilian te chuan an hmu fo ang a. Mahse, he hla phuahtuin, ‘Ṭhuva indi lamtluang mawitu’ a rawn ti chhuak thiam bik daih maite hian, a thil thlir dan chu mi nawlpui thlir dan chunglam a nihzia a ti lang awm e. Thingtlangpa ni ṭhin khawipui pa lo ni ta te tan pawh he laia min tar lansak hi han mitthla let mah ula, in lung a tileng veng veng thei ngei ang.

Ṭhuva indi lamtluang mawitu;
Phengphe leng leh vah khuai par tlan;
Siahthing zar bel zaitin rem thiam;
Uleuh, Dawlrem, Thlangkawrnu nen
Di ngaihlung len zai kan lo sa.

Mihringte lunglenna siam fotu leh lunglen duh em em hun hi tlai lam, ni tlak lai vel hi a nih duh khawp mai. Heng hunah hian naupang tan nu leh pate ngaih a na duh a, inngaizawng khua hmuna awm si lo te tan pawh lunglen zual duh hun lai a ni.

Duh berte nena tlai ni tla lo thlir tawh ṭhin te phei chuan an hre thiam vek ngei ang. Zan lama thla en hun lai a nihzui ngat phei chuan rilru hi a van ruaiin, a vak ruai duh hle ṭhin. He lai changa Riakmaw a rawn tar lan dan te hi a thiam hle. Riakmaw leh Thingthiang inzawm dan chu mi tam zawkin kan hre vek ang a. Riakmaw savain riahna tur a zawn kual dan an sawi ṭhin te chu mawi em em maiin ‘Riakmaw run dil nau ang ṭap a’ tiin a dah chhuak mam thiam si a. Allusion atana a hman thiam dan te hian a rilru leh thinlung takin he hla hi a phuah tih a ti chiang awm e.

Tlaitla lenkawl a sen ruai e,
Riakmaw run dil nau ang ṭap a;
Zantiang chhawrthla a lo kai hian;
Ka rau i thla tlang tin pelin
A lawi mi u i run ngeiah

Zan a lo rei a, mut hun a lo ni a. Inngaihzawn laite phei chuan duh berte bulah a awm reng theih miau si loh a. Nupaa insiam hnu a nih pawn, inzinsan changte a awm lo thei lo bawk a. Inthlakhlelh em em lai a, eng emaw ṭulna avanga han inkalsan a ngaih ṭum te a thleng chawk ṭhin. Chung hunah chuan tute tan pawh duh ber te avanga lunglenna te chu a awm lo thei si lo. Lunglenna te hi tharum hmang leh eng eng emaw hmanga ti reh mai theih a ni si lo a. Rilru leh thinlung lama a kher nget nget mai si a. Ngaihtuahna zawng zawng a luah chang a awm a. Chung hunah chuan zan mu, muthilh theih loh chang hi a thleng chawk reng a. A chhawkna ṭha ber chu lunglenna siamtu te bula awm theih a ni chauh ṭhin si a. Lunglenna hi thup hleih theih loh leh mualphopui theih pawh a ni hial ṭhin reng a ni.

Zan khua tlaia run sang kaiin;
Laikhum thlehnem mahten ka bel,
Thangril zan mu ka chhing nem maw;
Awmhar zantiang zai tin ka chhiar;
Awi a leng e, a leng vawng vawng

He hla ‘Aw kar a hla’ Pu Lalhmingthanga phuah hi zirlai atan pawh hman a lo ni tawh ṭhin a. Kum 2011-a ten plus two lama thawh ve laite khan zirlaite nen class-ah te kan lo sa ho ve dal dal tawh ṭhin a. Tunah hian an la zir nge zir lo, an syllabus ka hriat loh avangin huai takin ka sawi ngam lo a ni. Zirlai atan pawha sengluh hial ni pha a nih avang hian lengzem hla ṭha pangngai tak a ni tih a chiang viau awm e.

Tin, kan hranghlui te zingah hla pahnih khat lek phuahtu, hla ṭha leh lar em em ni zui thei phuahtu an awm nual a. Hla tam tak min hnut chhiah zui lo mah se, Mizo literature tan a hlutna a nep bik chuang lo a. Mizo literature tihhauhsakna kawngah an pawimawhna a nep chuang bik si lo. Pu Hminga hla phuah dang te kan hre mai lo nen, he hla avang ringawt pawh hian Zofate thu leh hla khawvelah chuan a hming a dai tawh ngai dawn si lo a; tin, lengzem hla ṭha tak min hnut chhiah hi a va lawmawm em! He hla hi thilsiam dang leh hringnun inzawm dan, inlaichin dan te zirna atan pawha hla ṭha tling reng tawh tur a ni bawk.

- Rohmingthanga Ralte Asst. Professor, Dept of Mizo Govt. Aizawl North College