Written by
Debbie Rinawmi

KHUANGCHAWI THLA

Kum hlui thlah nana ‘Ngai teh kumhlui’ kan thlah thei lo ang bawk hian Khuangchawi thla a lo thlen hi chuan C.Durthanga phuah ‘Khuangchawi thla’ tih hla hian Mizote lunglen a hnem ber awm e. Khaw chin nawm lai tak a ni a, khua a thiang a, thlasik boruak a awm ṭan mek bawk a, Krismas rim a nam deuh riai riai bawk nen. Hmanlai deuhah te phei chuan ṭhalai rual zanah thla eng leh van thiang lawmin ṭingṭang nen an zai a; a kawptea leng tan pawh Khuangchawi thla hi chu thla ‘bik’ a ni a ni ang, he thlaah hian innei pawh an ṭhahnem ṭhin hle.

Pu Durthanga hla hi thilsiam dangte chawina hla a ni hawt a, hei vang hi ni maw ngainat a hlawh em em chhan hi. Mizote hi hmanlai aṭanga lo neia eizawnga ram vak ṭhin kan ni a, thilsiam dangte nen khan kan cheng ho in kan inhnaih em em a. Hetiang sawi kai takah chuan William Wordsworth-a ‘Preface to Lyrical Ballad’ te nen pawh khan a inkungkaih viau awm e; hei hi Samuel Taylor Coleridge nen an danglamna lian leh langsar tak a ni a tih theih ang.

‘Biographia Literaria’ ah khan Coleridge chuan mi lehkha thiam leh thiam lote chungchanga a ngaih dan a sawi a. Mihring ṭawng hi a ṭhatna chu lehkha thiam lote hriatnaa hmun a chang lo hi a ni a ti thlawt a ni. Hemi chauh hi a ni lo, hmun dangah pawh a sawi. Mi lehkha thiam te kha chu “chungnung” tiin a ko va; chutih laiin mi lehkha thiam lote chuan mi “chungnung” te leh sakhaw hruaitute thusawi hriat chhuah leh an tihdan lo zir chu an tih theih tawk a nih thu a sawi. Heta ṭanga lang ta chu a ni ah hi chuan mi zawng zawng an tel lo va, mi lehkhathiam, khawtlanga mi tlem te chauh an tel a ni.

Wordsworth-a ve thung chuan thingtlang nun leh ṭawng te a thlang zawk a, kha khan a huam zau em em a ni. Khawi zawk nge ṭha zawk tih chu mimal ngaih danah a innghat thei ang. Chutihrualin mi tam zawkin an hriatthiam chu ngainat a hlawh a, tel ve pawh an tam lo thei lo a ni.

Pu Durthanga hlaah let leh ta ila, Wordsworth-a’n ‘Lines Composed a Few Miles above Tintern Abbey’-a,

“…These plots of cottage-ground,

these orchard-tufts,

Which at this season,

with their unripe fruits,

Are clad in one green hue,

and lose themselves

‘Mid groves and copses” a tih te hi Wye luikam vel, kum nga lai liam tawha a kal fona ṭhinah a unaunu Dorothy nena an kalna chungchang a ni a, chumi hmun a sawifiahna chu a ni ngaihnawm em em chu ni. A hmuna kal ve miah lo tan pawh a nawm hmel a, kal a chakawm a; chu mai a ni lo, kum nga liam taa an kal ṭhin lai kha kan lo ngaihpui vawng vawng thei a ni. Hetiang chiah hian ‘Khuangchawi thla’ ah hian a phuahtu hian min awmtir a.

“Thangvan sang lah mawi

chuang thlir ninawm loh,

Siar lengrual zawng pawn

a sir an bel a;

Vanrang chhum lah siran

an her liam zel a,

Thlir ninawm loh thangvan khua

in mawi ngei e”

a’n tih te hi a hlimthla min hnut­chhiah hi a chiangin a fiah em em mai a. Mizo te ngainat em em thilsiam dangte leh mitin mai hriatthiam theih tura hla thu a chhep te hi he hla ti hlu zualtu an nih a rinawm.

William Shakespeare-a tlo em em nachhan mithiam te’n an sawi ṭhin chu a ‘universality’ hi a ni. A lemchan leh hla te hi kum tam tak kal ta ami te an ni a, chuti chung chuan eng hunah pawh, khawi hmunah pawh mite rilru a hneh ṭhin a, mite’n a kutchhuakah anmahni leh an dinhmun an hmu thei ṭhin a ni. Hetiang deuh chiah hian ‘Khuangchawi thla’ pawh hi Mizote thinlungah chuan a hlui thei lo va. A thunawn a,

“Chhawrthla arkai partlan

hlim ten zai an vawr,

Lengi hlim nui ri nen

lengdang an ngai lo,”

tih lai te hi ṭhalai, a bik takin Generation Alpha (kum 2010 leh a hnu lama piangte) tan phei chuan a taka an tawn loh a nih avangin an tan hriatthiam a har deuhin a rinawm. Tunlaiah chuan thla eng lawma zai tawk chu awm mah se, a tlangpuiin inchhungah kan awm tam tawh zawk a tih theih ang. Chuti chung chung hian he hla hi chuan kan lung a len a, he lunglenna thinlung ril tak aṭanga lo chhuak hi thilsiam dangte nen a phuahtu hian a kungkaihtir thiam em avangin a thiang em em a ni.

He hla hlutna dang leh chu ecopoetry/ ecopoetics ṭha a nihna lai hi a ni. Hetiang lam hla phuah an awm ṭhin a, chung zingah chuan he hla hi a fir a ni. Mihring te leh thilsiam dangte inlaichinna a pholan bakah inlaichinna ṭha zawk leh nghet zawk siam turin mihringte rilru ah hnuhma a nei te hi a ropuina a ni.

October full moon hi ‘Hunter’s moon’ tia sawi ṭhin a ni a; hrilhfiahna ṭhenkhatah chuan thlasik atana inbuatsaihna atana ramvah hun a ni tih lantirtu a ni ti an awm a. Hrilh­fiahna pakhat mai mah ni se, kawng hrang hrangin hriatthiam emaw dawnsawn emaw theih a ni a. Kum thar a ni ṭep tawh a, kum thar hian bulṭanna thar entir nia ngaihna hi ngaih dan tlanglawn tak a ni; chutih rual chuan nun mawp mawp chuan inrin hmain rilru thar pawh pu hman mang lo va thlen mai hi thil theih a ni.

Chumi a nih avang chuan October thla hi kum thar atana rilru leh taksaa lo inruahmanna atan hun ṭha leh remchang tak a ni ngei ang.

- Debbie Rinawmi